Morgunblaðið - 20.09.1970, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUN’NUDAGUR 20. SBPTKMBER 1970
Útgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveirvsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttasljóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ami Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Áskriftargjald 165,00 kr. á mánuði innaniands.
f tausasölu 10,00 kr. eintakið.
HORFT UM ÖXL
k þessu haiusti er aldar-
fjórðungur liðinn frá lok
um heimsstyrjaldarinnar síð-
ari. Japanir undirrituðu upp-
gjafarsamninga í byrjun
september 1945 en Þjóðverjar
höfðu gefizt upp nokkrum
mánuðum áður. Nú líta þjóð-
iir heims yfir farinn veg, meta
það sem áumnizt hefur og í-
huga, hvort þær miklu fórn-
ir, sem voru færðar í heims-
styrjöldinni síðari hafi orðið
mannkyninu til nokkurs
gagns.
Á þeim 25 árum, sem liðin
eru frá lokum heimsstyrjald-
arinnar síðari hefur veröld-
in tekið miMum breytingum,
en þó hefur ekki tekizt að
útiloka hernaðarátök milli
þjóða og innbyrðis milli ein-
stakra hópa. Á þessu tíma-
bili hafa verið háðar tvær
meiriháttar styrjaldir, Kóreu-
stríðið og Víetmam-styrjöld-
in, sem stendur enn. Enn-
fremur ber að minmast Biafra
stríðsins og hemaðarátak-
anna í löndumum fyrir botni
Miðjarðarhafsims. Auk þess-
ara styrjaldaraðgerða hefur
komið til hemaðarlegra átaka
víða annars staðar í heimin-
um, þótt þar hafi ekki verið
um jafn víðtæk átök að
ræða. Dauði milljónanna í
heimsstyrjöldinni síðari hef-
ur því ekki orðið til þess að
sannfæra mannkynið um, að
skymsamlegaist væri að leggja
vopnin til hliðar. En á hinn
bógimn verður að telja það
umtalsverðan ávimning, að
ekki hefur komið til stór-
styrjaldar með kjamorku-
vopnum. Stundum hefur leg-
ið við, að í odda skærist milli
stórveldanna en jafnan hefur
tekizt að forða því og ástæðu-
laust að vanmeta það.
í kjölfar heimsstyrjaldar-
inmar síðari féllu fyrri heims-
veldi af stalli og ný stórveldi
komu fram á sjónarsviðið,
sem hafa síðan gnæft sem
risar á vettvangi alþjóða-
stjórnmála, þ.e. Bandaríkin
og Sovétríkin. Hin gömlu ný-
lenduveldi urðu einnig að
gefa nýlenduþjóðunum frelsi
og sjálfstæðum þjóðum heims
hefur fjölgað stórlega á þess-
um 25 ámm. Að vísu þykir
stiómarfarið ekki til mikill-
ar fvrirmvndar í öllum hin-
um nýiu ríkjum, en jafnvel
þótt einræði í einhverri
mvnd =é miög ríkiandi með-
a! Sáirxa. hefur þó só áfangi
máðst, að þau búa við stjórn
immlemdra herra í stað er-
lendra áður. Sjálfetæði þess-
ana þjóða er mikilsverður
áfangi á þróunarbraut mann-
kynsins, þótt enn eigi al-
menn mannréttindi, svo sem
frelsi, inrnan vébanda þeirra
umdir högg að sækja.
Á þessum aldarfjórðungi
hefur hvers kynis samvinma
þjóða í mi'lli aukizt til mik-
illa muna ekki sízt á sviði
efnahagsmála og viðskipta.
Þetta aukna samstarf hefur
m.a. leitt til vaxandi velmeg-
unar þjóðanna og emgum
blöðum er um það að fletta að
af því er mikill ávinningur.
Engin þjóð, sem vill sækja
fram á þróumarbrautinmi get-
ur komizt hjá nánu samstarfi
við aðrar þjóðir. Stjómmála-
legt samstarf hefur einnig
aukizt til mikilla muna, þótt
með því hafi ekki tekizt að
forða styrjöldum og hemað-
arátökum í einstökum heims-
hlutum. Telja verður, að á
því sviði hafi orðið umtals-
verðar framfarir, þótt sum-
um finnist lítið til um þær.
Þannig má draga fram ýmsa
þætti í sögu manmkynsins, á
síðustu 25 ámm frá því, að
hinum mikla hildarleik lauk,
sem orðið hafa því til fram-
dráttar og heilla. En nei-
kvæðu hliðamar em líka til.
Margir óttast nú mjög, að bil-
ið milli ríku þjóðanna og fá-
tæku þjóðánna fari fremur
stækkandi en minnkandi.
Velmegunin í hinum þróuðu
iðnaðarlöndum V-Evrópu og
N-Ameríbu eykst stöðugt en
í öðmm heimshlutum er
hungursneyð og ólæsi óhugn
anlega útbreitt. Frá sjónar-
miði Vesturlandabúa, sem
hafa alizt upp við frelsi og
önnnur almenn mannréttindi,
svo og lýðræðislegt stjórnar-
far, vekur það óneitanlega
nokkum ugg, að meirihluti
mannkynsins býr við ófrelsi
og stjórnarhætti, sem eiga í
engu skylt við lýðræði. Þessi
staðreynd sýnir, að 25 árum
eftir að einræðisöfl vom brot
in á bak aftur í blóðugri styrj
öld, sem kostaði milljónir
manna lífið, er svipað stjórn-
arfyrirkomulag og áþekkir
stjórnarhættir enn við lýði.
Það er líka áhyggjuefni, að
enn í dag stendur yfir æðis-
gengið vígbúnaðarkapphlaup,
sem erfiðlega hefur gengið
að semja um að skuli stöðva.
OBSERVER >f OBSERVER
Lusaka-yfirlýsingin
Öháðu ríkin í nýjum hlutverkum
Eftir Colin Legum
EFTIR COLIN LEGUM
UM það bdil Ihielmángiur ríkja
hieáims aiðlhylíliisit svoklaOiliaiðia ó-
háðia stefnu í utaanríikiisnn'ál-
um en túlkar þessa steínu sína
á miisijiaflnia vieglu. Á ráðstefinju
æðlstu miaania áháðria ríkja í
Lusaíka í Zamibíu á diögiumium,
vair igierð allítarleg grieiin fyrir
nýjuim hlutviertoum, er hin ó-
íhláðiu ritoi heiims giera ráð fyrir
að geigna í framtíðiinini. Þetta
kemiur friam í yfirlýsiingai ráð
steániuininiar, Luisalka-yfirlýs-
in'giuinind, sem vera má að
reymiat eims mdikil>viæg ag yfir-
lýsiinig Biamidiuinlg-riáðistiefniuinn-
ar fyrir fimmtán árum.
Þaiu nýjiu hlutverik, siem ó-
háðu ríkin eriu skiul'dfoiundin
til alð geiginia siamtovæmt Lus-
aka-yfirlýisiiniguond, eru fimrn
að tölu.
• í fynsta lagi stouidbinida
óiháðu rílkiin siig til aið berjiast
fyrir a/utonu lýðræði í alþjóiða-
samskiptum, eins cng komizt
er að orði, í baráittu fyrir
friði, þróuin oig siamstarfi. 1
þeisisu feist ek/ki aðeinis að smá
rílkim í hiedimiinum eigi að tafca
aiulkinn þá-tt í starfi alþjóða-
stotflniainia, heidiur eiinmdig að þau
fád aulkin áhrif á þær ákvarð-
anir, sem tefaniar eru í alþjóða
miálum, einida séu lamigiflestar
þær ákivarðainiir, sem máli
sikipta, niær eimvörðuinigu tekn
ar af stiórvelduinum. Óháðu
ríkiin miuinu ennfriemur reyna
aið berjiast fyrir því, að hem-
aðarbaradalöig sitórveiidanina,
eintoum Atlamtislhafsibainidaiaig-
ið, Suðaiuistur-Asiíuibainidialagið
og Varsj árbandaiaigið, verði
leyst upp. Þá mumu þau beita
sér fyrir 'því, að hluitverk Sam
einu'ðu þjóðamma verðd eflt, að
öll rílki heiimis fái atðild að
samtötoumum, ekfai sízt Kina,
og leggja af miörkium drýgri
skerf en áðlur tiil friðarigæzln-
starfis Samieinuðlu þjóðanna.
• Anmað hliuitverkið kemwiir
fram í yfirlýsirugu um hliut-
ieysd oig eflmalhagisframfarir,
þar sem rikiin heita því að
stuðla að gaigintovæmu sam-
starfi þróumarrítojiamma í því
auigmamiði, að hvert ríki um
siig verði öfluigra oig geti bet-
ur treyst sjálfistæðd sitt. Þau
hafla stouldbumidiíð sáig til að
fylgj-a ákiveðinmi stefmuiskrá,
sem miðar að því að stórauika
saimistarf og samrumia skyldra
ríkja ainmiars vagar ag rítojia í
mi'smiuniandi heimishluitum
hins vegar. Stefnt verður að
sikjótri breytinigu á efnahaigs-
kerfi hieiiimis'iinis til þests að
kíama til leiiðair raumveruleigu
siaimistarfi þróaðra ag v'amþró-
aðra rikjia. Nákvæmar tiliög-
ur hafa verið gerðar um ieið
ir til þess að stuðla a'ð þesis-
um eflnahaigisiagu breytimigum.
Um þessii mál verðiur fjallað á
ráðherraf'umd'um 77 vainlþróaðra
ríkjia og á vettvamgi Samieiin-
uiðu þjóðamnia, ag þar verður
rejmt að fcoma þeim álieiðds.
® Þriðja hkiitverkið er bar-
átta fyrir aknemnri ag al-
gerri afivo'pnuin umdiir öiruiggi
ailþjióðiaeftirliti. Þets'si bairátta
á aðallsga alð flelast í því að
hielgia yfiirstanldandii áratug af-
vopmumarhulgsóióimmini ag fram
ganigi hienmiar.
Kenneth Kaunda
• Fjórða hílutverikið fielst í
því að efla virkam stuðmdng
óháðu rítojiainma við baráittu
geigm mýlemiduisteifmu. I þessu
mlál'i sikuldfoinida rík'in siig til
þeiss að véitia þjóiðfrielKÍshneyf-
iniguim í suðiurhluta Afríkiu og
í nýlemdum Fortúigala beinmi
stuðminlgi en áðuir. Þau hafa
sitafimað sérstafkam sjóð til þess
atö eflla Þjóðfrelsdismiefmd Ein-
inigansamtatoa Afrítou. Þau
miuiniu berjast fyrir algeru
bamrni við vopiniasölu til Suður-
Afríku og PortúlgaiLs og reyna
að fá öll erlerud fyrirtaeki af-
am af því að aðstóðia við gerð
rafarfcuivers Partúgala í Oa-
bara Bassia í Mozambiquie. Þau
miunu eimindig rieiyna að f á við-
sikiiptalönd Suður-Afríku og
Portúgialis til að hætta ölluim
viðsfciptum við þau.
® Lókis hafa óháðu rílkim
sfculdbumdi'ð sdig til þess að
efla ailþjáðiahluitverk sitt mieð
því að skipa Rauinda Zamibíu-
forseta fyrirtsivairisimiamm siinm
eða foirtmiamm ag fela hanum
að hafla umsjón mieð að á-
kivörðiunum Luisaka - ráðstef n -
ummar verði fylgt efltir ag
hrumdið í flnaimibvæmid. Hamn
á að njóta aiðstoðar Eiminigar-
siamtataa Afrifcu'ríkja, en hanm
er eininiig farsieti þeirra.
AGREININGUR
I liobaræðu sinim á rá'ðstefn
unmi saigði Kaiumida forseti, að
stefma óháðu rífcjiamna ætti
miarga höflumdia, en þeir reymd
ust sammála í furðumörgum
miálum. 1 siumium málum voru
þeir á hinm bógimn sammála
um það eitt oið vera ósamnmiála
eims oig Kaumda kiamisít eimmig
að orði.
Aðailáigreiiminigsiefmdð var
ísrael. Lotoayifirlýlsiiiragim ber
'greimiiileiga mierfai áhrifa Araba
ríkjammia, siem höfðu sig mikdð
í frammi á ráðsiteifmuinmii. í
orðalalgi hemniar flelst eragim til
stöðiu 26 þeirra 62 ríkja,
sem áttu fulitrúa á ráðstefln-
uninii: í bezta flalli ©r yfiirlýs-
ingin miálairraiðiun mdlli sjómar
máða herstoárra oig öflgafludlra
Araba. Öfgaimieran flemigu toom-
ið öllu því í yfirlýsimigumia
sem þeir vildu fá nema einu
atriði. Þeir vildu að siamíþy'kkt
yrði ályfctum uim að grípa
sfcyldii til reflsiaðigerða gagn
íisiraelsmiömiraum í þeiim til-
ganigi að mleyða þá til að hlíta
átovöriðumuim Siamieiniuiðu þjó’ð
ammá. Raumar var þessi tillagia
siamþyfckt efltir milkið þóf í
stjió'mmiálamietfnid ráðstefnunm-
ar, en seimma breyttu þjóð-
höfðiinlgljartrair hemmi á þarnn
veig, að í stað reflsiaiðgerða var
talað uim að gera sfcyldii allar
„viðeigamidi ráðstaflamir." En
Aralbarífciin geta haldið því
fram, að sjónarmið, þeirra
hafi 'orðdð oflam á ag afð þau
hafi umniið siilgur, ■ sem raota
miegi í áróðursiskyni. Aðeins
lörad eirnis oig Alsir, Líbýa,
írafc og Sýrlanid kvörtuiðu
yfir því, að ©kfci hiefði tekizt
að fá ólhláðu ríkin til þess að
faillaist í eimu ag öUu á steflrau
Araba. Líbainiom tókist að fá
siamþykkita álytotum, þar islem
lýst var yfir flulLuim stuðm-
iiragi við taaráttu lamdsims gegn
ísraelskri árás, eims ag hún
vair túlkuð af stjórn iamdis-
ina.
Ammað heizta mdlliríkjamál-
ið, siem olli ágreiiniiinigi, var
Iradó-Kínia. Þaið sem fyrst alli
ágireiirainigmium var upplkiaist
að ályktuinartillögiu, þar sem
einia orsök stigmöignuitiar
stríðsiina var sögð nærvera
baradariíslkis heirliðls. Að lotoum
niáðist samtoomiulag mieð því
að miinmaisit ekki á bamdiaríiskt
herli'ð, og í ályktumiartillög-
umnli sett fram tortafla um taf-
airlauaan ag sfcilyrðiisiLauisam
brotttflutmiing alls erlemds
herliðls frá Víetraam ag látim
í lj'óa vom um, að París'arvi'ð-
ræðuirmiar leiiddu til skjótrar
ag varamleigrar iaiulsmar.
Þátttökuiríikjumum hefur ver
ið l'átdlð etftir að lýsia apimtaer-
lega fyrirvörum símium við
allar þaer álytotumairtillögur,
sem siamþyfcfctar voru. Fróð-
lagt verður að fylgjiast mieð
því, hve miahgar ríkisstjómiir
verða reiðubúmiar að stainida
við stouildbimid'inigar síraar mú
þegar ráðistefraummd er lofciíð,
efcíki sízt í viðtovæmmuBtu mál-
umum, seim ráðistefniain fjiall-
aði um.
(OFNS: Eiirakaréttur Mbl.)
OBSERVER OBSERVER
Gífurlegum fjármunum er
varið til smíði vopna, sem
vonandi verða aldrei notuð.
Þegar því litið er yfir far-
inn veg er margt að sjá, sem
hægt er að fagna yfir en
líka ótal margt, sem veldur
vonbrigðum og ugg. En þann
ig hefur það alltaf verið í
þróunairsögu manmisins. And-
stæðurnar hafa verið á
hverju leiti og svo verðttr
vafalaust einnig í framtíð-
inini. í dag eru þær bundmar
við tækniafrek á borð við
tuinglferðiir og lítið barn, sem
svelitur í hel. Á morgun verð
ur það eitthvað aniníað.