Morgunblaðið - 11.10.1970, Blaðsíða 4

28
MORGUKBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1970
Svend-Aage Malmberg, haffræöingur:
r
Islendingar og hafið
*
LOÐNU- OG
SJÖRANNSÓKNIR
Drög að grein þeirri, er hér
birtist, voru rituð á rannsókna-
skipinu Árna Friðrikssyni i leið-
angri í marz 1970. Meginmark-
mið leiðangursins var loðnuleit.
I áætlun Hafrannsóknastofnun-
arinnar fyrir árið 1970 var ráð
fyrir gert, að skipið væri við
sjórannsóknir á tímabilinu
febrúar — marz í um þrjár vik-
ur. Fyrir Suðausturlandi áttí að
kanna legu straummótanna og
fyrir Norðausturlandi m.a.
ástand sjávar með tilliti til haf-
íss. Einnig átti að framkvæma
beinar straummælingar á báð-
um þessum slóöum.
Áætlunin breyttist, vegna
þess að rík áherzla var lögð á,
að Árni Friðriksson væri áfram
við loðnuleit eins og verið hafði
i febrúar. Það skal tekið fram,
að höfundi þessarar greinar er
fyllilega ljós nauðsyn þessarar
ráðstöfunar, bæði frá hagrænu
og frá fræðilegu sjónarmiði, þvi
hvar skyldu loðnurannsóknir
annars staðar fara fram en á
miðunum, er göngurnar standa
sem hæst. Jafn augljóst er gildi
þess, að þeir, sem fylgjast með
ástandi sjávar hér við land —
er þá einkum átt við hitastig og
seltu sjávar — séu við rann-
sóknastörf á sjó á hinum ýmsu
árstímum. Það er mikilvægt, að
rannsóknirnar fari fram á svip-
uðum árstíma ár frá ári, svo að
réttur samanburður'fáist. Þá er
ástand sjávar síðari hluta vetr-
ar mjög sérkennandi, m.a. með
tilliti til veðurfars og hafíss,
enda var það haft í huga, er
leiðangurinn var skipulagður.
Sjórannsóknum á þessu sviði má
líkja við veðurathuganir að því
leyti, að þær verða að vera
kerfisbundnar. Það er því mjög
varhugavert að láta þær nið
ur falla fyrirvaralaust. Þess skal
getið, að með góðum samstarfs-
vilja voru hin fyrirhuguðu sjó-
fræðilegu atriði könnuð i fyrr-
nefndum leiðangri, einkum á
loðnumiðunum suðaustanlands
og einnig á takmörkuðu svæði
norðaustanlands. Beinar straum-
mælingar féllu þó alveg niður.
Hér á eftir verður nú lýst
nokkrum niðurstöðum sjórann-
sóknanna i marz fyrir Norðaust-
urlandi og þeim ályktunum um
hafís, sem draga má af þeim.
Einnig verður fjallað um ástand
sjávar fyrir Suður- og Suðaust-
urlandi óg möguleg áhrif
ástandsins á loðnugöngur vest-
ur með landinu.
AUSTUR-lSLANDSSTRAUM-
UR — PÓLSTRAUMUR EÐA
SVALSTRAUMUR — OG
SfLDARGÖNGUR
Höfundur þessarar greinar
hefur fjallað um ástand sjávar
í Austur-íslandsstraumi milli
Langaness og Jan Mayen. At-
huganir gerðar í júní ár hvert
hafa leitt í ljóc, að póisjávar
gætti þar mun meir í efstu 100
til 200 metrunum eftir 1964 allt
fram að 1969 en var á tímabil-
inu 1948 til 1962. Áhrifin, bein
eða óbein á síldargöngur í Norð-
urhafi eru alkunn. (Sjá grein
eftir Jakob Jakobsson, fiskifr. í
Hafísinn, Alm. bókafél. 1969).
Niðurstöður þessar eru og í
samræmi við útbreiðslu hafíss á
hafinu norðan Islands, enda var
skýring gefin á orsakasamband-
inu. — Ef selta sjávar milli Is-
lands og Jan Mayen er lægri en
34,70/00 eins og var reyndin í júní
1964—1969, getur nýismyndun
átt sér stað í sjónum og jafn-
framt eru skilyrði hagstæð fyr-
ir ís, sem reka kann inn á svæð-
ið. Austur-íslandsstraumur er
þá pólstraumur. Ef seltan er aft-
ur á móti hærri en 34,7 0/00, eins
og var í júní 1948—1962, eru skil
yrði til nýísmyndunar ekki fyr-
ir hendi. Við nefnum þá Aust-
ur-ísiandsstrauminn svalstraum.
HAFÍS
Niðurstöður þessar leiddu hug
ann að því, hvort ástand sjávar
norður þar síðla vetrar kynni
að vera lykill að hafískomu við
Isiand næsta vor. Til könnunar
á þessu voru fyrst gerðar athug
anir á nefndum slóðum í febrú-
ar 1969, og svo aftur í marz 1970
í leiðangri þeim, sem nefndur
var hér á undan. Síðarnefndu
athuganirnar leiddu í ijós, að
póisjávar gætti lítt á svæðinu
og skilyrði til nýísmyndunar
voru þá ekki fyrir hendi. Var
þessu öfugt farið í febrúar 1969,
en þá gætti pólsjávar í tiltöl'U-
lega rikum mæli.
Útbreiðsla hafíss í hafinu norð
an íslands að vori 1969 og 1970
er í fullu samræmi við athug-
anirnar í sjónum. Vorið 1969
var meginísinn nálægt landinu,
en vorið 1970 hélt hann sér langt
undan á þeim árstíma, sem út-
breiðsla hans er annars að öliu
jöfnu mest.
Varast ber að túlka þessar
niðurstöður svo, að ástand sjáv
ar í Austur-Islandsstraumi verði
okkur þá einnig hagstætt lengra
fram í tímann. Þar um má ein-
hliða gagnasöfnun sér lítils í
margslungnu samspili lofts og
sjávar. Seltumælingar norður
þar í júní og aftur í september
s.l. sýna og að pólsjávar gætir
aftur í auknum mæli. En þekk-
ing á ástandi sjávar fyrir Norð-
ur- og Austurlandi siðla vetrar
samhiiða veðurfarslegum atrið-
um er veigamikið atriði hvað
snertir skilning á útbreiðsiu haf
íss við Island að vori og sumri.
Jafnframt þarf að leita upphafs
þessa ástands og gætu rann-
sóknir á hafinu fyrir norðan
Jan Mayen lagt þar drjúgt af
mörkum, þó fullvíst megi telja,
að ástand Iofts og sjávar allt
norður í Ishaf sé með i leiknum,
svo ekki sé meira sagt.
Astand sjávar og
HRYGNINGARGANGA
LOÐNUNNAR
Verður nú gerð einföld til-
raun til að varpa nokkru Ijósi á
göngur loðnu síðla vetrar við
suðurströnd Islands með athug-
un á hita- og seltudreifingunni í
sjónum. Þessir þættir hafa áhrif
á útbreiðslu lífvera í sjó, þótt
Víð sjórannsóknir á „Arna Frið rikssyni."
(Ljósm. Guðm. Sv. Jónsson).
r
Fyrsta haust- og jólabók Helgafells
skáldsagan
„lnnansveitarkronika“
eftir Halldór Laxness
Listileg kóróna íslenzkra minninga-
bóka, rituð af snillingi skáldsögunnar.
Nú allir á einu máli — framúrskarandi
snilldarverk.
Þjóðleg menningarsaga, flugskemmti-
leg skáldsaga — hugarþel fólksins
sjálfs.
Einstæð bók í list nóbelsskáldsins.
„Innansveitarkronika“ er komin í bóka-
búðir um allt land. og mun án efa
uppseld fyrir jól.
Fastir kaupendur í Reykjavík og ná-
grenni eru vinsamlega beðnir að vitja
bókarinnar og annarra verka skáldsins,
sem þá vantar í safnið, í Unuhús.
Helgofellsbók
Unuhús (Sími 16837).