Morgunblaðið - 11.10.1970, Blaðsíða 9

MOaGUNBLAfHÐ, SUNNUDAOUR H. OKTÓBER 1970
33
ar aðalsmiður við bygginguna
var Slgurður Björnsson, snikk-
ard frá Seyðisfirði. Auk þeirra
voru fleiri smiðir og svo auð-
vitað verkamenn, vinnumenn
prests og synir hans, sem þá
voru nokkuð á legg komnir.
Voru alit að 32 menn í heimili i
Vallanesi meðan á þessum stór-
ræðum stóð og sváfu smiðirnir
og synir prests þá úti á kirkju-
lofti.
Mikið efni þurfti að draga að
ti-1 slíkra stórbygginga. f>á voru
hvorki bílar né bíilvegir. En inni
í Vallanesfjósi stóð bo3i einn
gamaH, geysistór og sterkur.
Var nú brugðið á það ráð, að
fá Benedikt Kristjánsson, kenn-
ara á Eiðum til að temja tudda
til dráttar. Tókst það með ágæt-
um. Dró hann arðfinn yfir ör-
reitismóa Vatlaness og á honum
var steypumölinni ekið neðan
frá Ivagarfljóti. En vagnalestir
gengu neðan af Reyðarfirði með
aðkeypt byggingarefni.
Strax og húsið var orðið íbúð
arhæft, fluttist sr. Magnús í það
með fólk sitt. Síðar einnig Guð-
mundur múrari Þorbjörns-
son. Hann gekk að eiga Aðal-
björgu Stefánisdóttuir, fósturdótt-
ur prestshjónanna. Bjuggu þau
síðan í Vallanesi meðan sr. Mag-
nús var þar prestur. Eftirmaður
sr. Magnúsar, sr. Sigurður Þórð
arson, fluttist í Jaðarshúsið, er
hann tók við brauðinu, enda var
þá bærinn í Vallanesi ekki íbúð-
Vallaneshjáleiga, t.v. Vall aneskirkja. Á miðri mynd sést Jaðar vestur við Fljótið
eru steyptar tröppur upp á
stofuhæð, undir þeim er inn
gangur í kjallara. Ennfremur er
inngangur úr steyptum skúr á
norðurhlið, síðari tíma viðbót.
Einangrun á útveggi er þann-
ig lýst, að „rimlar 3x% þuml. eru
festir inn á útveggina með 1%
þuml. millibili frá steypu, en á
þá er fest strá ogsvo múrað
innan á venjulegan hátt. Eld-
húsið er allt innan gert eins og
Sr. Magnús og synir hans.
arfær — og vart uppistandandi.
Varð þá að ráði að ríkið keypti
Jaðar með húsum öllum og mann
virkjum og fór nokkuð af and-
virði hans upp í álag
sr. Magnúsar á prestssetrið. Bjó
sr. Sigurður síðan á Jaðri með-
an hann lifði. En eftirmaður
hans, sr. Marínó Kristinsson, lét
strax á öðru embættisári sinu
bvggja upp prestsseturshús í
Vallanesi, þar sem prestur hef-
ur siðan búið. En Jaðar var
gerður að tvibýiisjörð og er svo
enn í dag.
Rétt þykir að gefa hér nokkra
iýsingu á þessu stóra, gamla
húsi. Er þá farið eftir skoðun-
argerð frá árinu 1927, er það
varð ríkiseign. Var sú skoðun
framkvæmd af tveimur fagmönn-
um undir umsjá prófasts, sr.
Jóns Guðmundssonar i Nesi i
Norðfirði.
Eins og sézt á myndinni, er
Jaðar steinhús, stofuhæð á þáum
kjallara, portbyggt með tveimur
rúmgóðum kvistum. Tveir steypt
ir veggir ganga þvert gegnum
húsið, alla leið upp i hanabjálka,
sinn hvorum megin við kvistina.
Stærð hússins er 13.70x9.60 m.
Vegghæð í kjallara 2.70 m., á
hæð 3 m. og porthæð 1 m. en
rishæðin frá porti upp í mæni
er 4.50 m. Á kjallara eru 14
gluggar úr járni, á stofuhæð 16
gluggar úr tré, á loftinu eru 12
gluggar og á banabjálkalofti eru
4 kringlóttir járngluggar og 6
þakgluggar. Samamlagt eru því á
húsimi 52 gluggar, en e. t. v. eru
þeir nú eitthvað farnir að týna
tölunni. Útveggir í kjallara eru
14 tommur á þykkt, veggir of-
an í kjallara 11 tommur og milli
þverveggir tveir sem ná alla
leið upp í hanabjálka eru 9
tommu þykkir. Á vesturstafni
skylda þess opinbera, sem allir
gera kröf'ur til, ættu Héraðsbú-
ar að sameinast um að hrinda
þessu máli áieiðis, svo að varð-
veitast megi og óbrotgjamt
standi þetta volduga minnis-
merki um stórhug og bjartsýni
aldamótaandans og trú hans á
gildi og framtíð landbúnaðarins
á Islandi.
Það er komið vor, sjötugasta
vor 20. aldarinnar — fardagar
— ábúendaskipti á Jaðri — út-
tekt.
Það verkar dálítið einkenni
lega á mann að ganga um þetta
stóra, reisulega og rúmgóða hús,
sem reist var af svo ótrúlegum
stórhug, ekki samt af flysjungs-
skap eða fyrirhyggjuleysi, held
ur á sterkum grúnni fjárhags-
legrar festu og þeirrar trúar á
moldina, sem var studd af
reynslu kynslóðanna í landinu,
öid eftir öld:
Og hvernig átti þá að gera
ráð fyrir þvi, að nú var í að-
sigi ný öld, allt aðrir tímar held
ur en öll ár fortíðarinnar i Is-
landssögu, tímar sem byltu öllu
um, sem áður hafði verið reist
og byggðu upp anmars staðar
og á ailt annan hátt en áður.
Þar með var herragarðshúsið á
Jaðri búið að missa sitt upphaf-
lega hlutverk, að hýsa stóra fjöl
skyldu og margt vinnuhjúa. Þau
fundust ekki framar. Búskapn-
um á Jaðri varð að finna annað
form eins og annars staðar á
landinu — form einyrkjabúskap
arins — fámennisins.
Háloftaðar, 3 samliggjandi
stofur suðurhliðarinnar, rúmgott
eldhús. herbergjafjöldi í bak-
hlið og á lofti. Þetta var um-
hverfi sem átti að hæfa stórbú-
skapnum I hans glæsilegustu,
stórbrotnustu mynd.
1 vesturenda hússins á stofu-
hæð, norðan inngangs er væn
Stofa — kontór sr. Magnúsar.
Þetta er herbergi með þrem
gluggum, dásamlegu útsýni norð
ur yfir grasbreiður Vallaness og
út yfir lygnt Fljótið, sem hér
heitir „milli Staða“, þvi að hand
an þess er Ás i Fellum, fyrrum
prestssetur, enn kirkjustaður,
nú í eyði. — Þegar við höfum
horft okkur södd út í veröld
vors og gróanda, hvarfla aug-
un um loft og veggi þeSsa her
bergis sem nú er autt, þvi að
fólkið er á förum. — Hér er
engin mubla eftir skilin. Hér er
betrekkið það sama og límt var
á veggina þegar húsið var byggt
fyrir sextíu árum — málningin
á loftinu endist enn. Það hefur
ekki verið kastað höndunum til
þessarar innréttingar — hvorki
með efni né vinnu.
En á einum veggnum getur að
líta sterka járnhurð. Hún er á
skáp, sem múraður er í einn milli
vegginn, en innrétting hans er
úr tré — fín smíði. — Neðst í
botninum er lokað hólf, bakið er
slétt en uppeftir báðum hliðun
um eru innréttingar, öðrumegin
7 hillur, hinu megin 8 skúffur,
sumar hólfaðar sundur, sjálfsagt
fyrir slegna mynt af ýmsum
stærðum, aðrar ætlaðar . fyrir
skjöl og skuldabréf.
En nú er hér ekkert verðmæti,
ekkert verðbréf, enginn pening-
ur ekki einn eyrir. — Þeir eru
allir í bönkunum, sem sífellt
stækka sína fínu sali og kepp-
ast hver við annan um að byggja
sem stærst og glæsilegust húsa-
kynni yfir lánsfjárskortinn —
svo að efnahagsstarfsemin geti
gengið sinn eðlilega gang.
útveggimir. Loft eru pappalögð
á striga.“
Helztu galla hússins töldu út-
tektarmenn þá, að það væri kalt
og rakasamt bæði uppi og niðri.
Stafaði sá kuldi að þeirra dómi
aðallega frá þverveggjunum,
sem „ganga út í útveggina og
taka bæði á móti kuida og raka.“
Húsið virtu úttektarmenn á kr.
14750.00. Gerðu þeir tillögur um
mikla og kostnaðarsama viðgerð,
Peningaskápurinn.
sem þeir lýsa í smáatriðum og
meta hana á kr. 13750.00
Siðan þessi lýsing var gerð
eru nú liðin rúml. 40 ár. Á þess-
um langa tíma hefur Jaðarshús-
ið mjög látið ásjá og þarfnast
nú nauðsynlega gagngerðra end
urbóta. Til þess þarf nokkurt fé,
sem verður að koma frá þvi op-
inbera eins og annað viðhald á
ríkiseignum, enda ætti það þá
að endurgreiðast í ríflegra eftir-
gjaldi. — En þótt þetta sé
Velduð þér yður bíl
ef tir hemlukerf inu,
kœmi tœpust nemu
einn til greinu
VOLVO
Tvöfalt hemlakerfi-Tvöfalt öryggi

Suðurlandsbraut 16 • Reykjavík • Símnefni: Volver • Simi 35200