Morgunblaðið - 25.02.1971, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. FEBRÚAR 1971
23
Björn Sigfússon, háskólabókavörður;
Nú er dimmt um Norðurver
ni.
„UNDARLEG er íslenzk þjóð“,
sagði Klettafjallaskáldið og
fræddi okkur í vísu um það,
að allt, sem hún hefur lifað,
ummyndaði hún jafnóðum eða
síðar meir í skáldskap, sem lif-
ir virkileikann af. Ungur fræði-
maður, Hallfreður öm Eiríks-
son, ritaði greinina Þjóðsagnir
og sagnfræði í tímaritið Sögu
1970 og gerir óbeint með öðrum
hætti ljóst, að íslendingar
skynjuðu og skynja enn örlög
sín og umhverfisbreytingar á
þann veg, sem þjóðsagan hefur
vanið þá við. Skammdegi fyrir
norðan var þjóðsögum bezti
vaxtartíminn og gerði gljáandi
hornahlaup á stækkandi stikla
hvers vel alins púka, meðan
þeir gengu ljósum logum nærri
legstöðum eða sumum gígum,
en hrafnategund með járnnef
og járnklær sótti að bæjar-
burstum einstöku manns og þá
ætíð á næturþeli, meðan engir
betri krummar sjást. Þjóðsögur
J.Á. og fleiri heimildir telja það
heiðnar fylgjur manna, ef ekki
verri ókindur. Gunnar, skáld,
austlenzkur, varaði í Þorraþulu
í Háskólabíói við því, ef ókind-
ur sæki á að magna einhver
Fróðárundur, sökum þess að
hvorki sé fylkisstjóm yfir norð-
urbyggðum né aðhald frá rétt-
arvörðum; því ef fylkisstjórn
væri, „myndu ókindur á borð
við þær, sem þarna eru á ferli,
aldrei hafa skotið upp jafn
ófrýnum kolli.“ — Með sama
ugg og Gunnar skáld finnur við
illar fylgjur, sem leita tæki
færa í skálkaskjóli Laxárdeilna,
hafði áður birzt vísan ættuð frá
héraðsskólasetrinu:
Nú er dimmt um Norðurver,
næturhrafnar þinga,
maurasýru menguð er
menning Þingeyinga.
Jafnskjótt og meginhluti
landsmanna er nú búinn að losa
meðvitund sína við kynjar
þjóðtrúar (en undirvitundina?),
gerist æ útbreiddari hálfmýst-
ísk trú á það, að sú bænda
menning, sem nú þoli margs
konar kaupstaðasmitun sér til
tjóns og þar á ofan beina of-
sókn í tilfellum sem virkjunar-
deilunni, sé í raun réttri hrein
náttúrusköpun, dálítið sam-
kynja við heiðagæsasamfélag
Þjórsárvera, flórgoðabyggðir
háðar vatnsstöðum í vogum og
fenjum, sem skurðgröfur stofna
í voða, þegar þær breyta af-
rennslinu, eða í ætt við mýri-
snípurómantíkina, sem vonlaut
ku vera að endurlífga í svo
ræktuðu nágrenni borga, sem
Eyjafirði er eða Mosfellsdal allt
upp til Gljúfrasteins. Eina ráðið
væri þá kannski ríflegur lands-
sjóðsstyrkur til að moka sem
flesta skurði fulla, svo tún geti
breytzt í þjóðlegar mýrar.
Aftur er mér til efs, að lofs
verð ást höfuðstaðarbúans á
fegurð „síðasta bæjar í daln-
um“ og á veiðiskap í ám eða
rjúpnalöndum eigi nytsama
samleið með ráðstöfunum til að
fóstra þróttuga framtíð í sveit-
um, læra það, sem sjálf stétt
hins vélvædda búskapar telur
nútímanin krefjast. Þorri bænda
er sérhæfðari starfsstétt og þró
aður lengri veg burt frá
„ósnertri náttúru“ en hið eldra
veiðimennskuþjóðfélag var. En
sportveiði tekur að efla nýtt
sálarlíf veiðimennskustigs með
fólki búsettu í borgum.
Varðveizla á náttúruminjum
og söguminjum til að sýna
ferðamönnum, sala á veiðileyf'
um af öllu tæi til erlendra sem
innlendra bæjarbúa, stjan við
túrista og sumarsetugesti o.fl.
óskylt landbúnaði er sjálfsögð
grein tekjuöflunar og atvinnu,
en stendur því færri vikur árs
sem fjær dregur Reykjavík,
kanti því að magna árstíðaat
vinnuleysið og getur af fleiri
orsökum lítt komið í kaupstaða-
vaxtar og iðnvæðingar stað. Sú
útbreidda kenning, að iðnvæð-
ing stofni allri rifáttúruvemd í
voða, en fyrmefnd atvinna við
gesti tryggi verndina, er talsvert
umdeilanleg. Mikið bar t.d. á
henni á fyrmefndum fundi á
þorra, er Gunnar skáld flutti
Þorraþulu.
Ekki má halda, að ég telji þá
kenning neitt slæma, því hún
veitir gagnlegt mótvægi gegn
subbuskap og þjösnaskap
margra iðjuframkvæmda. í
bíóinu fengu margir ámælis->
verðix að heyra yfir sér refsi-
dóminn, en sómakært fólk fékk
staðfest, að „þetta, sem ég hef
alltaf sagt, að er óhæfa“, sé ein-
mitt óhæfa. Verst, hvað slíkir
útbreiðslufundir góðra skoðana
takmarkast mjög, líkt og kosn-
ingasamkomur flokka, við það
fólk, sem átti skoðunina fyrir.
En áhrif af góðri messu skila
sér víst aldrei nema þessu lííkt.
Hver hefur til síns ágætis
nokkuð. Þrjú stig viðeigandi
lofsyrða og einkunna um
frammistöðu aðkomumanna í
Mývatnssveit voru kennd mér
1923, er ég kom neðan úr döl-
um vinnumaður á einn bæinn
ofan við vatn, átti frændlið þar
og raunar á hverjum bæ:
Vel gert af dalamanni.
Vel sagt af hreppstjóra
að austan.
Vel mælt af konungi.
Væri ég gladdur með fyrst-
nefndu einkunninni, kann ég að
hafa grett mig við hveralofts-
keimi Bjarnarflags, sem lagði í
orðtökunum þrem upp af undir-
furðudjúpum mývetnskrar
drýldni ;— en ég tók mælikvarð
ann til greina, áður en kynnum
lauk. Miðtáknið þarf ekki að
skýra, en væru framámenn
sveitar beðnir að segja þess
deili, hvaða ummæli væru kon-
ungleg, var ekki annað senni-
legra en þeir gripu til dæmis
ummæli Friðriks VII á Kamba-
brún 1907, þegar hann leit yfir
Sunnlendingafjórðung í spá-
mannlegri andrá og kvað hann
vera sem heilt ríki. Væri svo,
hlaut stærð íslands að nægja
til sjálfstæðis, töldu Íslending-
ar, og sannaðist hér eitt ein-
kennið á orðum stórmenna, að
þau fá afstætt gildi, jafnvel
ríkara gildi, er frá líður, en með
an um þau lék andrúmsloft líð-
andi stundar. Oft er vel, að svo
sé.
IV
FYLKJAHUGMYND GUNN-
ARS GUNNARSSONAR OG
VERND YFIR MINNIHLUTA-
HÓPUM
Ræða þarf þau stórmannlegu
orð, sem Gunnar Gunnarsson lét
falla í Þorraþulu um fylki og
þjóðbrot þau eða lítilmagna,
sem ég veik að seinast í fyrra
tölublaði og hann hafði ekki
heldur rúm til að setja mjög
ljóst inn í samhengi dægur-
mála, enda eru yfir dægurmál
hafin.
Meðmæli hans hnigu í þá átt
„að skipta landinu í fylki með
sjálfstjórn í frjálsara lagi varð-
andi eigin hagsmuni og héraðs-
mál“.
En í öðru lagi: „út um allar
veraldar víddir tíðkast það æ
meir, að menn segi sig úr lög-
um hvorir við aðra: ömurlegt
tímanna tákn, sem engin bót
verður iá ráðin nema með því
einu móti, að af löggjöfum og
handbendum valdhafa sé aldrei
hallað á lítilmagnann né réttur
hans fyrir borð borinn. Og hið
sama gildir hvers konar frá-
brigði um þjóðerni og hörunds-
lit.“
Gunnar Gunnarsson beitti sér
mjög á bezta skeiði fyrir hug-
myndinni um norræn Banda-
ríki. Fylki hafa ekkert að gera
með svo mikið sjálfstæði innan
þjóðarheildar sinnar sem þjóð-
ríkið hvert um sig þarf innan
norræns sambands, ef stofnað
hefði verið. Lög um sjálfstjórn
norskra fylkja hlytu að tákna
okkur hámark þess „frelsis",
sem unnt væri að láta valdhöf-
um fylkis hér í té „í frjálsara
lagi“, til að koma sínu fram við
aðra fylkismenn, sbr. orð Gunn-
ars um lítilmagnana og útlenda.
Annað mál, sem hér er ekki
hægt að rökræða nema innan
sviga, er hverja fjölbreytni
starfsstétta, framhaldsskólateg-
unda — og vaxtarvona af öllu
tæi — þurfi til þess, að gæfu-
legt sé að hneppa þann part
þjóðar í fylkið sitt, í frelsis
nafni. fsland er hóflega stórt til
að vera áfram. óskipt fylki, en
þó gætu aðstæður myndazt,
t.d. eftir að jafnt kjörfylgi
þyrfti um allt land bak við
hvern þingmann, sem krefðu og
leyfðu að hér þrifust fylki með
allt niður í 50 þús. íbúa hvert,
ekki smærri.
SIÐARI HLUTI
sem, af stæði þeirra
í framvindunni og jafnt
hversu
breytist
þó í árekstur kunni að lenda
við önnur orð hans sjálfs, að
hann hafi skynjað „út um allar
veraldar víddir", hvað þar tíðk-
ist æ meir, og sé maður til að
taka í ummælum afstöðu, í
samræmi við það, sem hann
sjáífur gerir sér að kjöróskum.
Gunnar skáld Gunnarsson er
þannig maður.
ísland er á sjónvarpsöld orðið
að borgríki, sem Grikkir fyrstir
mótuðu og breyttist, gegnum
milliliði eins og rómverska og
renaissanska „civitas“ og loks
gegnum frönsku byltinguna, í
þingmeirihlutastýrt þjóðveldi.
Borgríki knýr öll börn sín til að
alast upp eins og styrkir því
þjóðareining að undanskildu
því, að komið gæti fyrir, að
einstaklingar og hópar, sem voru
uppaldir sem ólíkast hinum, er
sjónvarpsöldin elur, lendi í
nokkurs konar útlendingabar-
áttu gagnvart allsrláðandi þjóð-
meirihluta, langt frá að vera
undirmálsmenn fyrir þessu.
Orð Gunnars, að styðja þurfi
rétt útlendra og rétt lítilmagna
þjóðbrots, sem kynni að eiga
eftir að kristallast út úr aðal-
þjóð vorri, innlends blóðs,
skulu í minnum höfð.
Hví er ég þá að ræða frelsið,
sem valdhafar þurfa heildar
vegna, sbr. Gunnars orð, til að
koma sínu fram við einstakl-
ingana, jafnvel stundum við
lítilmagnana? — Var ekki allt
fullkomnara, meðan
í fjallgeimum íslands reis hönd
móti hönd,
þar var höggfrjálst og
olnbogarými?
Eða skortir ekki raunar allt
olnbogarými til umbóta, með-
an svo stendur: Vissulega. Þess
vegna er það, að ég met frélsi
mjög eftir því, hvort það styrk-
ir eða veikir þjóðarheild og al-
mennt nútímalýðræði.
Þetta leiðir hug minn á ný að
fuglkvaki við á bernsku minn-
ar, frá ósi til upptaka hennar
í hraunkrikavogum við ofan-
vert Mývatn, þar sem aldrei
frýs, en forvitnilegustu fuglarn-
ir eru þó heimsborgarar með
sérháttu ekki fáa, skapaðir far-
fuglar. Ég nefni fæst af teg-
undunum og bind mig ekki við
Norðurland.
Fuglabók AB segir (bls. 322),
að hinir félagslyndu starar séu
kvikur fugl, þrætugjarn og
raddgefinn með ágætum. Heið'
in dróttkvæði telja þá harða og
skæða, ef kenninöfn eins og
blóðstari og dólgstari (corvus)
væri að marka, og samtímis
þeim bjuggu landnámsaldarsyn-
ir til mannsheiti nýtt: Stari eða
Starri (skrifað ýmist í hdr., en
normaliserað með 2 err í út-
gáfum). Við Mývatn á minni
tíð, og eflaust í allri sveita-
menningu, sem var og hét,
beittu menn með gáfur starans
þeim óspart, og landvættir
munu kjósa þá fugla alfriðaða,
nema leiðist í verstu tilíellum
langrellan. Viðurkenningarorð
eins og „Vel gert af dalamanni"
— og engin skútyrði — nægðu
til að tjónka við starrateg-
undirnar, einnig hina þing-
eysku. Vafasamt mun, að hinir
sleppi jafnanvið skörp andmæli,
sem fyrr voru búnir að vinna
til hærri einkunnar: „Vel sagt
af hreppstjóra að austan." En
mér er kappsmál, að þeir njóti
þess að flokkast undir arnar-
friðunarlögin.
Þá fyrst er maður, sem innan
átthagaumgerðar gat varla
lengra náð en það að vera
sannnefndur konungur fugla,
örn í líkingum sagt, tekinn al-
varlega sem höfundur að kon-
unglegum ummælum, sígildum
LOFIÐ ÞIÐ LAGARFLJÓTS-
ORMI AÐ SOFA
Einhverjir af þeim litlu í
landvættahópi reiddust og
steyptu í fátinu smáskriðu úr
hlíð. Útvarpsráð vítti sem sé,
sama dag og Þorraþula G.G.
birtist í Mbl. 9. febr., Sigurð
Blöndal austur við Lög fyrir út-
varpsþátt Um daginn og veg-
inn, kvöldið fyrir, og einkum
fyrir að storka og lítilsvirða þá,
sem stundi lög.
Þeir, sem blöð lesa einungis
inn í milli þeirra sjónvarpsatr-
iða, sem þeim finnst bragð að,
ski'lja hvorki vítumar né heyra
skruðning smáskriðunnar, sem
af leiddi, sjá þó á skermi stund-
um skrifuð lög eða Lög og gætu
líka skilið, ef einhver lítlikláus
þyrfti að fara að slást við
Stóra-Kláus. En þeir kynnu þá
fyrst að vakna af móki, ef Sig-
urður skógarvörður sendi Lag-
arfljótsorm á smæstu land-
vætti í höfuðstað, og ég bið fyr-
ir orð til hans, að hann veki
ekki orminn. — Minna dugir.
Hinn almenni þegn í borg og
byggð er orðinn meðmæltuir at-
hugun og stjórn á æskilegum
tilflutningum, og eins oft óæski-
legum, á fólki úr nyrðri og
eystri hlutum lands til syðri
smjáborga, helzt til Faxaflóa.
Enn meir gagnrýna framleiðslu-
stéttir innstreymi í þær tegund-
ir viðskiptalífs, sem þeim gagni
lítt, að flestri lagapraxis með-
talinni. Sú gagnrýni hefur verið
svo tíð á almannafæri, síðan
Hriflu-Jónas var beittasti penni
hennar fyrir hálfri öld, að vítur
á hana koma alþýðu einna helzt
fyrir sjónir sem síðbúnar vítur
á Jónas gamla, eða menn a.m.k.
skilja slíkt ekki sem ókeypis
auglýsing Útvarpsráðs á einum
af 4-5 framboðslistum innan af-
skekkts kjördæmis. Ekkert orð
í erindi Sigurðar Blöndals var
þannig, að ekki gæti það
skroppið úr munni manns i
hvaða pólitískum flokki sem
var, í sinn hóp, og ver ég sum-
ar setningar hans ekki fastar en
svo. Hins vegar frétti ég, með-
an ég er að enda grein þessa, að
Þjóðviljinn fái að birta erindið
og nytja hinar téðu tiltektir
landvætta.
Landshlutafóstrun var það
markmið, sem var aðalatriði í
þorraþulum beggja, Gunnars og
Sigurðar Blöndals, og báðir
deildu hart á vanrækslu, jafn-
vel bein rangindi, sem kæmu í
fósturs stað, og því verð ég að
blanda þætti úr seinni þulunni
inn í mat Gunnars á eðli Lax-
árdeilna, og á aldarfari voru.
Hvorki munu þeir sammála né
ég alveg sammála öðrum hvor-
um þeirra um beztu ráð til að
afstýra óæskilegu tilfærslunum
í landinu og byggja upp fram-
tíðina, en erum sammála um,
að mikið og margt þarf að gera.
Ég rændi í fyrra tbl. vísu úr
Eddu um auð í fallvatni, arf
Niflunga í veltanda vatni („vatn
im“ var misprentun), og þann
„Andvaraauð" lætur þjóðin því
aðeins kaffæraist í „náttúruvernd
ina“ (sem ég annars fylgi oft),
að hún kjósi að víggirða sig
einangruninni.
Á háskastund þrútnandi óvild-
ar nokkru eftir 1200 vildi göfg-
asti maður æðsta seturs á ís-
landi stöðva leikinn og sagði:
Ekki, ekki!
Það var Sæmundur í Odda.
Þiá segir Sturlunga, að maður
hafi svarað honum: Eigi mun
nú ekki eitt við þurfa. —
Knúðu menn þá aðila til að
mætast enn og lofa að halda
sættir þær, er handseldar voru.
Þessa mun oft við þurfa á tólftu
öld landsbyggðar, sem þarf
sökum tæknilegs landnáms að
nýskipta með börnum vorum
ýmsum þeim réttindum og ítök-
um, sem um hlýtur að verða
deilt. Heildarfóstrun hvers
landshluta ber að miða við lang-
tímaframför, án samhengisslita
við fortíð hans.
Björn Sigfússon.
Hugheilar þak'kir ti'l allra
frænda og vina, sem sýndu
mér vinsemd með heimsókn-
um, gjöfum og skeytum á sjð-
tugsafmæli minu 15. febrúar
sl.
Egill Friðriksson,
Skarði.
Nauðungaruppboð
Eftir kröfu Gjaldheimtunnar í Reykjavík fer fram opinbert
uppboð að Vatnsstíg 4, fimmtudaginn 4. marz 1971, kl. 11,30
og verður þar seldur pappírsskurðarhnífur, talinn eign Skilta-
og plasthúðun s.f.
Greiðsla við hamarshögg.
__________________Borgarfógetaembættið í Reykjavík.
STÚLKUR ÓSKAST
til kvöldstarfa. — Okkur vantar röskar af-
greiðslustúlkur nú þegar.
Uppl. í verzluninni kl. 2—3 í dag.
MATARDEILDIN,
Hafnarstræti 5.