Morgunblaðið - 21.03.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. MARZ 1971
Kreml. Ein tilskipun liéðan g-etur flutt heilar þjóðir eða jafnvel afmáð þser af landabréfum.
N auðungarf lutningar
þjóðabrota í Sovét
Robert Conqnest:
ÞJÓÐAMORÐINGJARNIR,
MacMillan, London,
222 bls. Verð 50 shillingar.
BROTTFLUTNINGUR átta
heilla þjóða frá heimkynn-
um sínum á árunum 1943 og
1944 var einhver athyglis-
verðasta athöfn, sem Josef
Stalín framkvæmdi. f bók
sinni um þetta veitir Robert
Conquest okkur skýrt yfir-
lit um kringumstæðurnar
varðandi flutninga þessa, að
heita gjörútrýmingu þjóð-
anna, hvemig hafizt var
handa um að endurreisa þær
12 árum síðar, þegar fimm
þjóðanna vom endurreistar
að heita að öllu og þrjár að
nokkru, og sérstakur kafli
er helgaður ofsóknum þeim,
sean enn eiga sér stað á
hendur Krím-Töturum af
hálfu sovézkra yfirvalda. í
bókinni er okkur einnig
skýrt í fyrsta sinn frá atvik-
unum varðandi hina brott-
fluttu Meskheti-þjóð, sem
heimurinn vissi ekkert um
til skamms tíma.
Jafnhliða hinni sagnfræði-
legu frásögn af atburðum kem-
v»r einnig fram skilgreining á
stetfnu kommúnismans gagn-
vart minnifhlutaþjóðum, grund-
veíli hennar í kenningum Marx
og Lenins. Þessi skilgreining
verður til þess að sú spurning
vaknar hvort hið svokallaða
uppgjör Krúsjeffs við Stalins-
tímann 1956 sé ekki í sjálfu
sér uppgerð ein, því ekkert
var gert, sem hindrað gæti að
aðgerðir Stalíns yrðu endur-
teknar og það leiðir enn hug-
ann að þeirri spumingu, hvort
það hafi i raun og veru verið
réttlætiskennd, sem bjó að
baki þvi, að nokkrar þjóðanna
voru endurreistar.
Fjórar þjóðanna, sem fluttar
voru á brott, áttu heima í Káka
sus norðanverðu: Chechner-
þjóðin, Ingushi-þjóðin, Karachi-
menn og Balkanir. Tölulega
séð voru þessar þjóðir þriðji
hluti þess fólks, sem fiutt var
nauðugt á brott frá heimkynn-
um sínum. Á fyrstu árum Sov-
étstjórnarinnar var rætt já-
kvætt um þessar þjóðir vegna
baráttu þeirra gegn nýlendu-
stefnu keisaranna. Hinar þjóð-
iraar fjórar voru Kalmykene-
menn á steppunum norðan
Kaukasus, Tatarar á Krim,
Þjóðverjar meðfram Volgu og
Meskheti-menn við landamæri
Sovétríkjanna og Tyrklands.
í REFSINGARSKYNI
Ástæðan til brottflutnings
þjóðanna frá heimkynnum
þeirra var sögð vera í refsing-
arskyni við svik þeirra við hið
sovézka riki, sem sögð voru
hafa komið fram í samvinnu
þeirra við innrásarlið Þjóð-
verja. Þannig var því t.d. haid
ið fram, að tugir þúsunda
Volgu-Þjóðverja hefðu stund-
að njósnir og skemmdarverk
fyrir hemámsliðið, og þar sem
enginn úr röðum Volgu-Þjóð-
erja hefði tilkynnt um þetta til
sovézkra yfirvalda, var litið á
allt þjóðarbrotið sem óvin Sov
étríkjanna. Conquest segir
þetta mjög athyglisvert, eink-
um ef það sé skoðað í ljósi
hinna opinberu kosningaúrslita
frá Lýðveldi Volgu-Þjóðverja
1938, sem hafi verið þau að
99,7% íbúanna hafi stutt sovét
veidið.
Að sjálfsögðu er vítað, að
viss hópur einstakiinga sner-
ist á sveif með innrásarliði
Þjóðverja, bæði meðal Volgu-
Þjóðverja og hinna minnihiuta
þjóðanna og þjóðabrotanna, og
raunar einnig meðal hinna eig-
inlegu Rússa. En það er rétt að
veita þvi athygli, að samkvæmt
frásögnum nasista sjálfra
viidu sveitir manna úr þess-
um þjóðabrotum, ekki lúta nas-
istískum aga, enda þótt þeir
berðust með hörku gegn her
Sovétríkjanna. Að ganga í lið
með hernámsliðinu birtist því
aðeins sem andstaða við hina
kommúnistísku yfirdrottnara, á
sama hátt og þetta fólk hafði
áður ráðizt gegn mannréttinda-
ráni rússnesku keisaranna.
Vegna afstöðu minnihluta
þjóðanna í stríðinu voru sam-
tals átta þjóðir rifnar upp með
rótum, og bókstaflega þurrkað-
ar út af yfirborði jarðar. Alls
var um 1,5 milljón manna flutt
frá landssvæði litlu stærra en
Tékkóslóvakía og Albanía eru
samanlagt. Síðan komu Rússar
sjálfir, og settust að öllu.
mAbak af kortitm
Robert Conquest hefur fram-
kvæmt yfirgripsmikla athugun
á því, sem birt hefur verið opin
berlega í Sovétríkjunum til
þess að leita upplýsinga um
þjóðflutningana. Niðurstaðan
er sannast að segja óhugnan-
leg. Fyrir styrjöldina var litið
á þá, sem síðar voru fluttir á
brott, og um þá talað sem góða,
trúa Sovétborgara, sem þró-
uðu menningu sína á þjóðleg-
an hátt en með sósíalísku ívafí,
en eftir þjóðflutningana var
sem þeir væru með öllu horfn-
ir. Aðeins tvær tilkynningar
um úrskurði um brottflutning
Chechener-þjóðarinnar og Ing-
ushi-manna, ásamt Krím-Tötur
um, birtust opinberlega, í Iz-
vestia árið 1946. En þeir, sem
hófu að leita þessara þjóða á
hinum nýju kortum af Sovét-
rikjunum eftir þetta gátu
Jósef Stalín.
hvergi fundið þetta fólk ann-
ars staðar. Það hafði ekki að-
eins verið flutt á brott; það
var hætt að vera til. Og það
sem meira var: Á daginn kom
að fleiri þ.jóðir eða þjóðabrot
höfðu horfið af kortunum. Sú
niðurstaða, að þær hefðu einn
ig verið fluttar frá heimkynn-
um sínum, var ekki langt und-
an.
FLFTT í GRIPAVÖGNIJM
Sjálfir brottflutningarnir
fóru fram á þann hátt að
NKVD (en það hét leynilög-
reglan þá, nú KGB) tók að sér
yfirstjórn stórra hersveita sem
að hluta slógu hring umhverfis
landssvæðin, á meðan hluti
hersins hélt áfram inn í hring-
inn og smalaði fólkinu sam
an á ákveðinn stað. 1 þessum
„almenningi" var fólkinu oft
haldið í sólarhring áður en
vörubílar komu á vettvang og
fluttu það til næstu járnbraut-
arstöðvar. Þar var fólkinu troð
ið inn í gripaflutningavagna og
lestirnar fluttu það síðan til
næstu járnbrautarstöðvar. Þar
var fólkinu troðið í gripaflutn
ingavagna og lestirnar fluttu
það síðan til óþekkts ákvörð-
unarstaðar. Flutningar þessir,
sem fóru fram að vetrarlagi og
stóðu oft yfir vikum saman,
hjuggu stór skörð í hópa hins
brottflutta fólks. Talið er að
allt að helmingur þeirra, sem
fluttir voru þessum nauðungar
flutningum, hafi ekki lifað þá
af.
Eins og fyrr greinir var sagt
að brottflutningar þessir væru
gerðir í hefndarskyni vegna
samstarfs við innrásarlið Þjóð-
verja. Meskheti-þjóðin var
hins vegar ekki borin þeim sök
um, og eftir að henni hafði ver
ið dreift um Uzbekistan, Kazh-
akstan og fleiri svæði, var fólk
þeirrar þjóðar ekki sett undir
yfirstjórn NKVD, en það þýddi
hins vegar ekki, að það fengi
að búa við betri kjör en fólk
hinna þjóðabrotanna. Þar að
auki liðu aðeins sex mánuðir
unz fólk þetta var aftur sett
undir yfirumsjón NKVD, og
eftir það er sagt að ástandið
hafi breytzt allmjög til hins
verra. Sagt er að 50.000 manns
þessarar minnihlutaþjóðar hafi
beðið bana af þeim 200,000,
sem fluttir voru brott nauðug-
ir frá heimkynnum sínum.
FYRSTU
VIÐURKENNINGARNAR
Fyrstu opinberu upplýsing-
arnar um það, hvað orðið hefði
um hið brottflutta fólk, sáu
dagsins ljós 1955, en þar var
aðeins um að ræða að óljóst
var vikið að þvi hvert það
hefði verið flutt. Þessar til-
kynningar standa að öllum
Mkindum í sambandi við það,
að NKVD hætti þá að hafa yf-
irumsjón með fólkinu. Fyrstu
ákveðnu upplýsingarnar og við
urkenningarnar komu hins veg-
ar ekki fram fyrr en i hinni
frægu leyniræðu Krúsjeffs í
febrúar 1956, en í henni ræddi
hann um óréttlætið, sem beitt
hefði verið við Karaphaimenn,
Kaimyke-menn, Chechener-
menn, Ingushi- og Balkan-
menn. Hið mikilvægasta varð-
andi þessa ræðu, að sjálfri við
urkenningunni frátalinni, var
að gefið var til kynna að endi
yrði nú bundinn á hörmungar
þessa fólks.
Á fundi í Æðsta ráði Sovét-
ríkjanna í febrúar 1957 var
endureisn fyrstu þjóðanna sam
■þykkt, þannig að þrjár þeirra
fengu aftur upphaflega stöðu
sina í þjóðfélaginu, ein þjóðin
hætti að verða lýðveldi eins og
hún var áður og var nú gerð
að héraði um tíma, en síðar
fékk hún aftur stöðu sem Sov-
étlýðveldi. Þrjár þjóðir til við
bótar fengu nokkra uppreisn,
en heimkynni sín fengu þær
ekki aftur og ekki kom til
greina að Krím-Tatarar, Volgu
Þjóðverjar og Meshketi-menn
fengju að flytjast aftur heim.
Hið fáranlega varðandi þessar
þrjár síðasttöldu minnihluta-
þjóðir var, að nú var fallið frá
öllum ásökunum á hendur þeim
um sviksamlega starfsemi
(Meshketi-menn höfðu aldrei
verið sakaðir um neitt af því
tagi áður), en að refsingin var
iátin haldast.
„SOVETVELDIÐ
FRELSAÐI. . . . “
1 ríki á borð við Sovétríkin
krefst slík kúvending varðandi
fyrri fordæmingar og brott-
flutning þjóða umfangsmikilla
breytinga og endurritunar á
sögu landsins. Það sem gerzt
hefur, og hefur verið fordæmt,
má ekki koma fyrir augu og
eyru þeirra, sem á eftir koma,
því þá myndu menn lenda í erf
iðleikum vegna slíks kafla sög
unnar.
Yfirleitt má segja t.d. varð-
andi greinar í hinni miklu, sov-
ézku Alfræðiorðabók um brott
fluttu þjóðirnar eftir endur-
reisnina að þær séu í mjög lík
um dúr og það, sem skrifað var
um þær fyrir brottflutninginn,
og þannig eru þessar þjóðir
látnar, setjast á bekk með öðr
um þjóðabrotum og minnihluta
hópum í Sovétríkjunum. En
eins og Concord segir: Stjórn-
völd þurfa að hafa kjark til
þess að bera á borð fyrir Che-
chener-menn og Ingushi-menn
eftirfarandi ummæli um sameig
inlegt Sovétlýðveldi þeirra eft-
ir það, sem þessar þjóðir hafa
mátt þola: „Sovét-veldið frels-
aði hinn vinnusama verkalýð I
Checheno-Ingushetia frá kúg-
un og batt enda á þjóðlegt
óréttlæti gagnvart honum." Um
brottflutning þjóðanna getur
að lesa eftirfarandi: „1944 var
hið sjálfstæða, sósialístiska
Sovétlýðveldi Checheno-Ingus-
hetia lagt niður. 1 samræmi við
ákvörðun Æðsta ráðs Sovétrikj
anna frá 9. janúar 1957 var lýð
veldið endurreist." Stutt og
hikandi. Þessi dæmi gilda einn
ig fyrir önnur lýðveldi, sem
fyrr voru lögð niður og siðar
endurreist.
Ástandi minnihlutahópanna í
menningarlegu og stjórnmáia-
legu tilliti er lýst sem ágætu,
og hollusta þeirra við Sovét-
stjórnina er sögð með miklum
ágætum. Conquest segir, að
þetta hafi vissulega ekki ver-
ið rétt fyrir stríðið, og erfitt
sé að trúa þvl að ástandið hafi
breytzt til batnaðar eftir þjóð-
flutningana. Slík afstaða til
sannleikans og hlutlausrar
sagnfræði hlýtur að verða til
þess, að flestum þyki órðið æði
þröngt fyrir dyrum, segir Con
quest. „Það getur reynzt okk-
ur öllum hættulegt þegar stór-
veldi er stjórnað af mönnum,
sem þannig eru gerðir að ein-
hver flokksákvörðun getur
skotið staðreyndum til hliðar."
KERFIÐ
Sem betur fer lætur Robert
Conquest sér ekki nægja að
lýsa atburðarásinni eins og
hún var í raun og sannleika.
Hann spyr sjálfan sig: Hver
var tilgangurinn með þessum
þjóðflutningum — og umfram
allt — hvernig gat þetta átt
sér stað? Hann spyr einnig:
Þýðir endureisnin það, að gert
hafi verið' upp við fortíðina.og
siðast en ekki sizt, hverjir bera
ábyrgðina?
Þegar Krúsjeff fordæmdi
meðferð Stalins á fimm hinna
brottfluttu minnihlutaþjóða
lagði hann áherzlu á, að þessar
aðgerðir stríddu gegn megin-
reglum Leníns um jafnrétti
þjóðanna. En heilum kafla í
bók Conquests er varið til þess
að gera skil þeim reglum, sem
eru til grundvallar stefnu Sov-
étmanna gagnvart minnihluta-
hópum eins og þær eru t.d. túlk
aðar af Lenín.
Á pappírnum eru Sovétríkin
í dag sambandsríki lýðvelda,
sem hafa sömu réttindi, og
sjálfstæði þeirra er „aðeins"
— Stalín reif heilar þjóðir upp
með rótum — Talið að helin-
ingur þeirra, sem fluttir voru
hafi beðið bana — Umsögn
um bókina „í»jóðamorð-
ingjarnir“