Morgunblaðið - 30.04.1971, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. APRlL 1971
Það gerðist í Gyðinga-
réttarhöldunum í
Leningrad
Eftir Edward Crankshaw
UMHEIKINUM brá í vikunni
fyrir jólin í fyrra við það, hve
harðir dómarnir vom yfir 11
iingum sovézkum borguriim, sem
vorn seair fundnir fyrir tilraun
til að ræna 12 manna flugvél í
þeim tilgangi að komast til Svi-
þjóðar. Flestir hinna dæmdu
vorn Gyðingar og lokatakmark
þeirra var að koma .t til fsraels.
TV8 þessara 11 ungmenna
hlutu dauðadóma (sem síðar
var- breytt í fangelsisdóma tii
aeviloka), en hin hlutu írá 5
til 15 ára þrælkunarvinnudóma.
Allar eigur níu ungmenna voru
gerðar upptækar.
Það athygiisverðasta við þetta
dæmi um réttarfar í Sovétríkj-
unum var, að glæpurinn fyrir-
hugaði var aldrei framinn. Þetta
var flugrán, sem aldrei varð neitt
úr. Ungmennin 11 voru handtek-
in áður en þau stigu um borð
I flugvéJina.
Nánari frásagnir af þessum
athyglisverðu réttarhöldum hafa
nú borizt til Vesturlanda á veg-
um samtakanna „Focus on
Soviet Jewry“, en samtök þessi
starfa í London að því að hjálpa
þeim hluta þriggja milljóna
Gyðinga Sovétríkjanna, sem ósk-
ar eftir að flytjast til Israels, en
hefur ekki fengið heimild stjórn-
arinnar í Kreml til þess. Þessar
frásagnir, sem meðal annars
flytja orðréttar ívitnanir í vam-
arræður hinna sakfelldu, varpa
nýju Ijósi á réttarhöldin í heild.
Samkvæmt réttarskjölunum
Lum við þá mynd af ungmenn-
unum ákærðu að flest séu hald-
tn brennandi hugsjónum, hafi
gert sér ijósan Gyðinga-uppruna
sinn og óski þess eins að fá að
flytjast til ísraels og byrja þar
nýtt líf. Meðal þeirra voru einnig
tveir óánægðir borgarar, sem
aðeins vildu komast úr Jandi (og
er hugsanlegt að annar þeirra
hafi starfað í þjónustu KGB).
Leiðtogi þeirra og sá sem skipu-
lagði flugránið, var eldri maður,
Mark Dymshits majór, sem var
félagi í kommúnistaflokknum
þar til hann var rekinn úr hon-
um við handtökuna; hann hafði
lokið námi við flugstjóraskóla
rikisins og verið flugmaður í
sovézka flughemum. Það var
hann, sem átti hugmyndina um
flugránið, skipulagði hópinn og
átti að fljúga vélinni til Sviþjóð-
*r.
VILDU ENGIIM MEIN
Það kom greinilega fram í
réttarhöldunum að Dymshits og
félagar hans voru ákveðnir í að
gera áhöfn vélarinnar ekkert
mein. Það átti að hóta áhöfninni
með skammbyssu — en byssan
átti að vera óhlaðin, auk þess
sem hún var ónothæf. Fyrirhug-
að var að lenda vélinni á ákveðn-
um stað og skilja áhöfnina þar
eftir, og auk þess mat, drykk og
hlýjan fatnað og jafnvel lítið
tjald til skjóls. Flugvélina átti
svo að skilja eftir i Svíþjóð, en
þangað var auðvelt fyrir yfir-
völdin að láta sækja hana.
Ekkert af þessu gerðist. Hefði
það gerzt hefði enginn hlotið
meiðsl af og engri ríkiseign ver-
ið stolið, aðeins verið „vikið af
leið“ um tima.
Þrátt fýrir þetta hljóðaði ákær-
an eins og um drýgt afbrot hefði
verið að ræða. Hinir ákærðu
voru sakaðir um landráð, andsov-
ézkan áróður, er miðaði að þvi
að veikja völd sovézku stjómar-
innar og rán á ríkiseigr.. Eins
og; einn verjendanna sagði: „All-
«r ráðstafanir voru gerðar til að
koma í veg fyrir ofbeldi og til
að tryggja öryggi áhafnarinnar.
Af þeim ástæðum ætti að strika
út úr ákæmnni að áhöfninni hafi
verið stefnt í hættu." Og enn-
fremur: „Er heimilt að ákveða
svona harða refsingu þegar
glæpurinn var aldrei drýgður,
þakka skyldi góðu starfi örygg-
isþjónustunnar? Flugvélin er þar
sem hún var, og áhöfnin er heil
á húfi. Ég tel að óheimilt sé að
beita svo harðri refsingu.“
„EKKEBT
gyðingavandamAl"
Saksóknarinn gerði að sjálf-
sögðu mikið úr „samsæri alþjóða
Zíonismans" (og um það snerist
málið í rauninni). En í sömu
andrá var hann að bera á móti
því að hér væri um Gyðingarétt-
arhöld að ræða. „1 Sovétríkjun-
um er ekki og getur ekki verið
um neitt Gyðingavandamál að
ræða,“ sagði hann. En þegar
einn hinna ákærðu, Arieh
Khnokh, sem alinn er upp í fjöl-
skyldu, er talar gyðingamál-
lýzku, hóf vöm sína, greip sak-
sóknarinn fram í fyrir honum
og sagði hæðnislega: „Hann
heldur að þeir (Gyðingar) fái
aðgang að skólunum og leikhús-
unum.“
Khnokh neitaði að láta þagga
niður í sér og neitaði einnig að
láta sem hér væri eingöngu um
glæparéttarhöld að ræða. Hann
kvaðst hafa gefið rangar upp-
lýsingar við langvarandi yfir-
heyrslur; honum hafði verið
haldið í einpngmn. Hann hafði
ekki fengið að vita um vitnis-
burði hinna varðandi hann sjálf-
an; hann hafði ekki fengið að
gefa yfirlýsingu sina skriflega.
En hann hafði verið yfirheyrður
þar til hann var orðinn dauð-
þreyttur og hafði hvorki styrk
né vilja til að krefjast þess að
fá að gefa rétta og sanna
skýrslu. Hann þoldi ekki meir og
undirritaði yfirlýsinguna þving-
aður, óhæfur til að taka meiru.
Hann afturkallaði yfirlýsingu
sína og lýsti þvi yfir af mikilli
tilfinningu að hann teldi Israel
föðurland sitt. Hann sagði, að í
Sovétríkjunum liði sér sem fanga
vegna þess að þar væri hann
sviptur öllum þeim réttindum,
sem frjálsir menn ættu kröfu til
að njóta. Öllum ætti að vera
heimilt að ákveða og velja hvar
þeir vildu búa.
HUGREKKISAKBORNINGA
Fátt kom fram við réttarhöld-
in til að auka skilning okkar á
vandamálum sovézkra Gyðinga,
en margt til að staðfesta greini-
lega þá ákvörðun sovézkra yfir-
valda að útrýma ættemiskennd
Gyðinganna, án þess að þeir
fengju að gleyma uppmna sín-
um. En það, sem greinilegast
kemur fram í frásögnum af þess-
um réttarhöldum, sem fram áttu
að fara með leynd, er hugrekki
og eining flestra þessara ung-
menna, sem þó höfðu ekki átt
langa samleið.
í lokavitnisburði sínum reyndi
hver að hjálpa hinum, en ekki
— eins og í réttarhöldum á dög-
um Stalíns — að reyna að draga
úr eigin sekt með þvi að for-
dæma félaga síha.
Hér fer á eftir kafli úr loka-
orðum Silvu Zadmanson, einu
konunnar í hópnum og eiginkonu
Eduards Samuelovich Kuznetzovs
(sem var annar þeirra tveggja,
er dæmdir vora til dauða):
„Mér blöskra kröfur saksókn-
arans. Hann krefst mannslifa
fyrir glæp, sem ekki var fram-
inn. Fallist rétturinn á kröfum-
ar, verða frábserir menn eins og
Ðymshits og Kuznetzov að deyja.
Mér finnst ekki að sovézk lög
eigi að skilgreina ósk einstakl-
ings um að búa í öðm landi sem
landráð. Ég er sannfærð um að
það átti að draga þá eina fyrir
rétt, sem virða að vettugi löng-
un okkar til að fá sjálf að velja
okkur bústaði. Ég skora á réttinn
að hugleiða það að hefði okkur
verið heimilað að fara, hefði ekki
verið um neitt „glæpsamlegt
samsæri" að ræða, sem hefur
valdið okkur svo miklum þján-
inigum . . . Það hefur vaidið ætt-
imgjum okkar jafnvel enn meiri
þjáningum. ísrael er það land,
sem við Gyðingar emm tengdir
BÖgulegum og andlegum böndum.
Ég vona að sovézk yfirvöld muni
fljótlega leysa þetta vandamál á
viðunandi hátt. Mig mun aldrei
hætta að dreyma um þann dag,
þegar ég fæ að búa í hinu sanna
föðurlandi okkar . . .“
„MEGI HÖND MÍN VISNA . . .“
Hún hélt áfram og lýsti þvi,
þegar hópurinn vissi að aUt var
tapað:
„Þegar við vomm á fíugvellin-
um sáum við að upp hafði kom-
izt um fyrirætlanir okkar. En við
gátum ekki breytt áætluninni.
Við gátum ekki snúið aftur til
fortíðarinnar til að biða, til að
sitja á ferðatöskum okkar. Við
vissum að við yrðum látin gjalda
þessa, en það dró ekki úr löng-
un okkar til að setjast að í
fsrael. Ósk okkar um að komast
úr landi hefur ekki sakað neinn.
Mig langaði að búa hjá ættingj-
um mínum. Ég hafði engan
áhuga á stjórnmálum. Einu
stjómmálin, sem komust að i
minum huga vom óskin um að
komast burt, og jafnvel nú, þrátt
fyrir allt, efast ég ekki um það
eitt andartak að að því kemur
að ég setjisí að i Israel. Þessum
draumi mínum er haldið við
með tvö þúsund ára sögu okkar,
með vígorði okkar: „Næsta ár í
Jerúsalem." Þegar hér var kom-
ið sögu hrópaði hún: „Megi
hægri hönd mín visna ef ég
gleymi þér, Jerúsalem,“ og stöðv-
aði saksóknari þá málflutning
hennar.
HLÍFÐIJ EKKI SJÁLFUM SÉR
Sakborningamir lögðu meiri
áherzlu á að forða félögum sin-
um — einkum þeim Dymshits og
Kuznetzov frá dauðadómi — en
að hjálpa sjálfum sér.
Yosif Mendelyvich, sem er 23
ára, skýrði frá þvi að hann hefði
margoft sótt um leyfi til þess að
fara úr landi, en jafnan fengið
neitun. Við yfirheyrslu í Riga
eitt sinn í þessu sambandi var
honum sagt: „Við leyfum þér
aldrei að fara. Þú færð að rotna
hér.“ Þegar saksóknarinn spurði
hann hvers vegna hann óskaði
eftir að hætta að búa við kerfí
sósíalismans og setjast þess í
stað að í auðvaldsríki, svaraði
hann því til að efnahagskerfið
skipti hann engu máli. Og þegar
saksóknarinn spurði: „Litúr þú á
sjálfan þig sem Zíonista eða
mann af Gyðinga-uppmna?"
svaraði hann: „Ég er ekki af
Gyðinga-uppruna, ég er Gyðing-
ur.“
Áður en dómur var felldur
sagði hann réttinum: „Ég vil
taka það fram, að ég álít áform
mín um að ræna flugvél og kom-
ast yfir landamærin glæp, en af-
brot mitt er það að ég ihugaði
ekki nógu vandlega hvaða leið
ég ætti að velja til að ná tak-
marki mínu . . . Ég veit að ég
hef unnið til refsingar, en skora
á dóminn að sýna félögum mín-
um miskunn.“
Edward Kuznetzov, sem er 32
ára, sagði: „Það eina, sem fyrir
mér vakti, var að fá að búa í
fsræl. Vissulega ber ekki að lita
á óskina um pólitfakt hæll sem
fjandsamlegar aðgerðir, eina og
saksóknari vill halda fram. Ég
hef aldrei haldið fram and-sov-
ézkum skoðunum. Mér þykir það
mnilega leitt að ég skyldi hafa
fandzt á að taka þátt í þessu
ævintýri. Ég fer þess á leit að
dómstóllinn sýni skilning varð-
andi konu mína, Silvu Zalman-
son, og ég fer fram á réttlátan
dóm. Við lifum aðeins einu
sinni."
Izrail ZaJmanson, 22 ára og
bróðir Silvu, sagði: „Eina ástæð-
an, sem fékk mig til að gera það,
sem ég gerði, var löngun mín
til að búa og starfa í Israelsríki,
andlegu föðuriandi minu."
TALINN GLATAÐUR
Alexei Morzhenko, sem er ekkl
Gyðingur, sagði: „Áður en ég
tala máli mínu skora ég á dóm-
inn að sýna umburðarlyndi og
skilning varðandi Kuznetzov og
Dymshits. Saksóknari heldur þvi
fram, að ég sé haldinn and-sov-
ézkum skoðunum, en það er ekki
rétt. Sú staðreynd, að ég hef áð-
ur hlotið refsingu, stafar af þvi,
að mér hefur orðið lítið ágengt
í lífinu. ReynsJa mín hefur verið
slæm og þess vegna tók ég þátt
í þessari ti'lraun. Skólaganga min
var stutt, en ég hetf þegar orðið
að þola sex ár í vinnu- og fanga-
búðum. Þið ætlið nú að taka
ákvörðun um framtíð mína. Sak-
sóknari fer fram á 14 ár i fanga-
búðum. Það þýðir að ég er tal-
inn glataður. Ég ætlaði aldrei að
fremja neinn glæp."
Yuri Fyodorov sagði: „Eini tiH-
gangur okkar var að fara frá
Sovétríkjunum. Engum okkar
kom tiQ hugar að skaða Sovét-
ríkin." Þvi næst skoraði hann á
dóminn að sýna þeim Dymshits
og Kuznetzov meðaumkvun.
Sama gerði Anatoli Altman, 29
ára trésmiður, sem kvaðst fyrst
hafa sótt um leyfi til að flytjast
til Israels árið 1969, og spurði:
olli umsókn mín fyririitningu og
nú réttarhöldum, sem svipta mig
frelsi og valda fjölskyldu minni
þjáningum. Ég fasddist undir
kerfi kommúnismans og hef bú-
ið allt mitt líf í Sovétríkjunum.
Ég veit ekki við hvað er átt með
stéttaskiptingarvitund Zíonism-
ans, en mér er kunnugt um að
þjóðir og ríki þurfa á ýmsum
tímum að búa við stjómmála-
ástand, sem er þeim ekki til
neinna bóta. f dag, þegar örlög
mín verða ráðin hér, líður mér
vel þótt ég sé dapur. Ég vona að
friður ríki í ísrael. Það er ósk
mín landi mínu til handa. Sholem
Aleichem — Friður þér til handa,
ísraelslémd."
1 lokavitnisburði sínum komst
Khnokh svo að orði: „Félagar
dómarar, ég bið ykkur að sýna
félögum okkar tveimur með-
aumkvun og einu konunni í
hópi okkar samúð. Ég get aðeins
ítrekað að gjörðir mínar miðuðu
ekki að því að skaða Sovétríkin
né grafa undan öryggi þeirra.
Eini tilgangur minn var að fá
að búa í fsraelsríki, landinu, þar
sem þjóð mín fæðdist og Gyð-
ingarikið endurfæddist, þar sem
búa menning Gyðinga, tunga
Gyðinga og fjölskylda mín."
LANGAÐI AÐEINS AÐ S.IÁ
MÓÐUR SÍNA
Boris Penson, fæddur 1947, er
myndhöggvari og á nána ætt-
ingja í ísrael. Hann sagði: „Ég
hefði átt að sækja um að fá að
fara löglega úr landi, þótt þau
yfirvöld, sem málið heyrir undir,
gefi enga von um leyfi til að
flytjast til ísraels. Ég er reiðu-
búinn að taka afleiðingum gjörða
minna og skora á dóminn að
minnast þess að ég á aldraða
foreldra. Ég vil einnig biðja
dóminn að sýna Silvu Zalmanson
umburðarlyndi, og þeim Kuznet-
zov og Dymshits meðaumkvun."
Mendel Bodnya, fæddur 1937,
kveðst hafa misst móður sína og
bróður í síðari heimsstyrjöldinni,
en frétt síðar að þau væru heilu
og höldnu í ísrael. Hann sagði:
„Ég bið dóminn að sýna mér
vorkunn. Mig langar til þess eins
að sjá móður mína á ný. Um-
fram allt munið að ég hef heit-
ið því að gerast aldrei aftur lög-
brjótur."
Dymshits sagði sjálfur að hann
teJdi saksóknara sýna mikla
grimmd með því að krefjast
dauðadóms yfir sér, en, sagði
hann; „Ég er ekki frjálisJyndur,
og mér skilst að barátta sé háð
og að þessi harði dómur er ykk-
ur nauðsynlegur til að hræða
aðra. Dómurinn yfir mér á að
þjóna sem fyrirmynd og for-
dætni." Hann Iauk máli sinu með
þessum orðum: „Ég er yíirvöld-
unum þakkJátur fyrir mannúð-
lega framkomu gagnvart eigin-
konu minni og dóttur. Ég bið
dóminn þess að hann sýni máli
mínu réttlæti og mannúð."
Þegar dómamir voru lesnir
upp fögnuðu nokkrir áheyrend-
anina í dómsalnum þeim með
lófataki, en ættingjar sakbom-
inganna snemst gegn þeim og
hrópuðu: „Fasistarl Hvemig vog-
ið þið ykkur að fagna dauðadóm-
um?“ Þvi næst kölluðu þeir til
hinna dæmdu: „Hetjur! Sýnið
hugrekki! Við stöndum með ykk-
ur! Við bíðum ykkar! Við kom-
umst öll til ísraels!"
Nafnabrengl
1 MORGUNBLAÐINU í gær
brengluðust nöfn undir tveimur
myndum í rabbi við landsfundar-
fulltrúa. Björn Guðnason, sjó-
maður frá Neskaupstað, var
sagður Guðmundsson og Gígja
Ragnars frá Akureyri var sögð
Ragnarsdóttir. Eru hlutaðeigandi
beðnir velvirðingar á þessum
mistökum.
— Zorba
Framhald af bls. 11
ir, en ekki létum við verr, eða
Hekla þegar hún gefur púst t.d.
í túristagosi.
En þar sem misskilningur
getur ekki ríkt lengi á Islandi
leystist málið og Zorba bauð 1
dansinn.
Fjöldi leikara í Zorba fyllir
nokkra tugi og sjálfan Zorba
leikur Róbert Arnfinnsson,
Búbúlínu leikur Herdís Þor-
valdsdóttir, forsöngvarann leik
ur sænska leikkonan Suzanne
Brenning, Gunnar Eyjólfsson
leikur Manolakas, Erlingur
Gíslason leikur Lúkas og Nikos
leikur Jón Gunnarsson.
Leikstjóri Zorba er Roger
Sullivan frá Bandaríkjunum og
baliettmeistari er Dania Kmps-
ka landi hans. Tónlistin i söng-
leiknum Zorba er eftir John
Kander, en verkið þýddi Þor-
steinn Valdimarsson. Garðar
Cortes er hljómsveitarstjóri og
aðstoðarleikstjóri er Þórhallur
Sigurðsson. Leikmyndir og bún
inga gerði Lárus Ingólfsson.
Auðvitað er ekki hægt að láta
Grikkjann Zorba dansa án þess
að undir sé leikið á griska hljóð
færið bazúka og þess vegna
fékk Þjóðleikhúsið grískan baz
úkuleikara, Dimitri Ykonomo
hingað tii lands til þess að slá
strengi þess hrífandi hljóðfæris.
Söngleikurinn er í tveimur
þáttum og eins og í sögu Kaz-
antzakis fjallar söguþráðurinn
um líf ævintýra- og náttúm-
bamsins Zorba og félaga hans
Nikosar, þar sem þeir lifa i
grísku fjallaþorpi. En efni leiks
ins er þó miklu yfirgripsmelra.
Það segir frá reynslu
Zorba, sem hefur farið víða og
reynt margt. Hvort sem Zorba
er heiðinn eða trúaður, þá trúir
hann því fyrst og fremst að
Guð sé sáttur við sig, enda er
hann sáttur við Guð.
Það er eins og maður hitti
fyrir ævafornan vin sinn, þeg-
ar maður hittir Zorba, en þó
furðar maður sig á því hvað
hann er ungur. Sumum er lag-
ið að tjá sig með orðum,
öðrum með augunum og enn
öðrum með dansinum. Zorba
hefur alla kostina, en dansinn
er hans hjartsláttur og bezt
lætur þegar bazúkan er siegin
svo að hún titrar eins og þráin
í rótgrónu náttúmbarni.
-AJ.