Morgunblaðið - 05.06.1971, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 1971
17 «
Hún lauk lögfræðiprófi fyrst kvenna
*
á Islandi, var lengi í forsæti í borgar-
stjórn Reykjavíkur, og um skeið
eini kvenfulltrúinn á Alþingi
*
Islendinga og nú situr hún fyrst
íslenzkra kvenna á ráðherrastóli
ariög eru háilfrar aldar görwul
og hafa tekið sáralitlum breyt-
ingum, miklu minni en annars
staðar á Norðurlöndum, en
margt hefur breytzt í okkar
þjóðfélagi á svo löngum tíma.
— Eru fleiri mál til meðferð-
ar í dóms- og kirkjumálaráðu-
neytinu, sem eru þannig í
beinu framhaldi af því sem þú
hefur áður fengizt við?
— Það var liklega mitt fyrsta
verk sem ráðherra, og sem
gamalreyndur sveitarstjórnar-
maður, gerði ég það með mik-
illi ánægju, að skipa nefnd til
að endurskoða okkar gömlu
eignarnámslög, sem eru frá
1917. Skv. stjórnarskránni má
ekki beita eignarnámi nema
almenningsþörf krefjist og
fullt verð komi fyrir og þá
þarf að meta það hver greiðsl-
am skuli vera. Hefur oft verið
mikil óánægja innan sveitarfé-
laganna, sem þetta kemur mest
við, með það hvernig fram-
kvæmdin hefur verið á slíku
mati. Enda eru reglur mjög
óljósar um til hvers skuli taka
tillit við slíkt mat. Þetta er
vandamál víðar á Norðurlönd-
um, og sem sveitarstjórnar-
manni var mér kappsmál að
þessi lög yrðu endurskoðuð.
Þessi nefndarskipun er fram-
hald af þingsályktunartillögu,
sem samþykkt var á síðasta ári
og flutt að beiðni Samb. ísl.
sveitarfélaga en ég var fyrsti
flutninigsmaður að.
— Hvað er annars efst á
baugi í þínu ráðuneyti um þess
ar mundir?
— Það má til dæmis nefna
málefni Landhelgisgæzlunnar.
Þau hafa verið mikið til um-
ræðu í vetur. Forstjóri Land-
helgisgæzlunnar, Pétur Sig-
urðsson, er einmitt nú i Banda-
ríKjunum að semja um kaup á
tæki fyrir Landhelgisgæzluna,
en það er stór þyrla, sem gæti
komið til landsins síðari hluta
sumars.
--Stendur það í sambandi
við útfærslu landhelginnar,
sem nú er svo mjög í deigl-
unni?
— Þetta er liður í áætlun um
eflingu landhelgisgæzlu, sem
unnið hefur verið að um lang-
an tíma. Þegar gæzlusvæðið
stækkar, er útfærsla kemur tii
framkvæmda, liggur í augum
uppi að auka þarf gæzluna. Og
þó nú hafi um sinn verið reynt
að efna til ágreinings í okkar
þjóðfélagi um þetta hagsmuna
mál okkar, þá trúi ég ekki öðru
en það verði með skynsamleg-
um aðferðum leyst tii farsæld-
ar fyrir okkur öll.
— Nú, fangelsismálin hafa
vakið umtal i vetur.
— Já, það er reyndar ekki
nýtt. Okkur getur sjálfsagt öll-
um komið saman um að margt
er enn ógert í þeim efnum.
Á árinu 1961 beitti Bjarni heit-
inn Benediktsson, sem þá var
dómsmálaráðherra, sér fyrir
setningu nýrrar löggjafar um
ríkisfangelsi og vinnuhæli ann-
ars vegar og héraðsfangelsi
hins vegar. Er óhætt að segja
að það hafi verið hin merkasta
löggjöf á þessu sviði. Nokkr-
um árum síðar voru gerðar
áætlanir um ríkisfangelsi og
því ákveðinn staður að Úlfarsá
í Mosfellssveit. Þetta ríkisfang-
elsi er mikið bákn með mörg-
um deildum en ekki eru enn
hafnar framkv. við það og
ekki vitað hvenær það getur
orðið. En að undanförnu hefur
verið unnið að því að byggja
við vinnuhælið á Litla Hrauni.
Þeirri framkvæmd lýkur vænt-
anlega seint á þessu ári. Þá
nærri tvöfaldast þar fanga-
rými. Tölur um fangelsisár
tímabilið 1966—1968 benda til
þess að þegar stækkun Litla
Hrauns er að fullu komin í
gagnið, verði hlutfallið milli
dæmdra fangelsisára og fang-
elsisrýmis það hagstætt, að eigi
verði umtalsverður skortur á
fangelsisrými til afplánunar.
Er þá ótalið það, sem ekki er
síður mikilvægt, að öll aðstaða
batnar mjög. En hún hefur ver-
ið erfið á Litla Hrauni. Þarna
er farið inn á nokkuð nýjar
brautir varðandi vistarverur
fanganna, sem bera á sér minni
fangelsisbrag. Ég verð að
segja, að fangelsisbrag allan á
Litla Hrauni tel ég miklu
mannlegri og frjálslegri en yf-
irleitt tiðkast í fangielsum í
öðrum iöndum.
— Upphaflega var gert ráð
fyrir að gæzluvarðhaldsdeild
yrði ein af deildunum í fyrir-
huguðu ríkisfangelsi. En nefnd,
sem skipuð var árið 1965 lagði
til að aðal gæzluvarðhalds-
deildin yrði utan við sjálft rík-
isfangelsið á Úlfarsá, heldur
Auður áfram útskýringum sin-
um. Taldi nefndin æskilegt að
sérstaklega yrði byggt yfir
gæzluvarðhaldsfanga. Og ég
held að næsta sporið í fram-
kvæmdum nú, verði gæzluvarð
haldsbygging. Gæzlufangar eru
nú i gamla Hegningarhúsinu,
sem fyrir löngu er orðið alls
óviðunandi. Var búið að ætla
slíkri deild stað á Síðumúlalóð-
inni, en komið hefur í ljós að
þar verður ekki unnt að koma
henni fyrir. Er þvi í athugun
hjá skipulagsyfirvöldum borg-
arinnar að finna lóð undir sltka
byggingu.
— En hvað um kvenfanga?
— 1 vetur hefi ég einmitt lagt
áherzlu á athugun á því hvað
gera mætti til úrbóta i málum
kvenfanga. Komið hefur til at-
hugunar að nýta bygginguna í
Síðumúla fyrir afplánun og
gæzluvarðhald fyrir konur. Hef
ur verið gerð kostnaðaráætlun
um nauðsynlegar breytingar á
húsnæðinu og er verið að ræða
við Reykjavikurborg um afnot
af því húsi, en það er sam-
eiginleg eign rikis og borgar.
Þetta yrði að sjálfsögðu bráða-
birgðaráðstöfun, þar til byggt
yrði sérstaklega fyrir þennan
þátt fangelsismála. En ekki er
því að leyna, að miðað við
kostnað á hvern fanga, yrði slík
deild afar dýr. Það stafar þó
af þeirri ánægjiulegu staðreynd
að refsidómar yfir konum eru
ekki nema brot af heildinni og
því fáar konur samtímis i af-
plánun eða varðhaldi.
Þá er nú í undirbúningi í
ráðuneytinu að unnar verði
skipulegar tölfræðilegar skýrsl-
ur um afbrot, „kriminal statis
tik“. Slíkar skýrslur, er hafa
að geyma margvíslegar upplýs-
ingar um afbrot og afbrota-
menn, þar á meðal um félags-
legar aðstæður hinna brotlegu,
eru meðal annars mikilvægur
grundvöllur ráðstafana í því
skyni að réfisiviist bægi mönn-
um frá frekari afbrotum, og
auðveldi þeim að samlagast
þjóðfélaginu á ný sem löghlýðn
ir borgarar. Hins vegar er það
sorgleg staðreynd, að margir
ungir afbrotamenn eru þegar
orðnir svo illa farnir, til dæmis
af umhverfi, eðlislægum veil-
um og aðstæðum í uppvextin-
um, þegar þeir fyrst komast í
kast við réttvísina, að erfitt er
sjálfsagt að leiða þá á rétta
braut. Ég vil láta þess getið,
að Sagnfræðingafélagið hefur
boðizt til samstarfs við ráðu-
neytið um þetta mál.
— Nú veit ég að mennta-
mál falla ekki undir þitt ráðu-
neyti, en jafnframt að þú hefur
um ævima haifit mikii áJhrif á
fræðslumál, ekki sizt hér í borg
inni.
— Já, ég var í aldarfjórðung
í fræðsluráði Reykjavíkurborg-
ar. Þetta var töluvert mikið
starf og ég var formaður
fræðsluráðs síðustu tvö kjör-
tímabilin. Á Alþingi hefi ég líka
haft afskipti af mennta- og
fræðslumálum og var formaður
menntamálanefndar efri deild-
ar þar til ég varð ráðherra. Og
það verð ég að segja, að það
var mjög skemmtilegt starf að
vera i fræðsluráði í Reykjavik.
Höfuðborgin hefur á þessum
árum haft framgöngu um
margs konar endurbætur í skóla
málum, er til framfara hafa
horft, sem ekki er raunar óeðli-
legt af stærsta og öflugasta
fræðsluhéraði landsins. Og það
er ánægjulegt að horfa fram
á þá framþróun í fræðslumál-
um landsmanna sem væntan-
lega verður á næstu árum.
— Nú er mikið talað um rétt
indamál kvenna og hversu kon-
ur eigi erfitt uppdráttar. Því
væri fróðlegt að vita hvort þér
hafi fundizt það vera þér til
trafala á þínum pólitíska ferli
að vera kona?
— Það get ég sagt samherj-
um minum til hróss, að ég hefi
aldrei goldið þess í mínum
flokki að vera kona. Þegar ég
hefi verið valin í trúnaðarstöð-
ur hafa þó nær eingöngu starf
að með mér karlmenn, eins og
til dsemis bæði í borgarstjórn-
arflokknum og þingflokknum.
Síðan Sjálfstæðisflokkurinn
var stofnaður hafa 6 konur ver
ið kosnar á þing, þar af 4 frá
Sjálfstæðisflokknum og í rösk-
lega 20 ár hefur flokkurinn
nær óslitið átt kvenfulltrúa á
Alþingi og um skeið fleiri en
einn.
— En hver er þá persónuleg
reynsla þín af því að hafa böm
og vinna úti?
— Ég hefði ekki viljað eða
getað unnið eins mikið úti frá
mínum börnum ungum, eins og
ég geri nú eða hefi gert seinni
árin. Og hefur mig þó ekki
skort áhugamál eða viðfangs-
efni. Þegar mín börn voru ung,
voru störf mín utan heimilisins
þannig að ég var heima meira
og minna að deginum. Þegar
ég fór að starfa utan heimil-
is og þá hjá Mæðrastyrksnefnd,
hafði ég þar viðtalstíma hluta
úr degi tvisvar í viku. Og í
borgarstjórn voru fundir ekki
svo tíðir fyrr en eftir að ég var
kjörin í borgarráð óg verkefn-
in ukust í fræðsluráði. Hver
bona verður að gera það upp
við sig hvernig hún kýs að
haga slíku meðan bömin eru
ung. En þetta minnir mig á
mál, sem oft hefur verið um
rætt, þje. að reyna að koma
því skipulagi á að hægt sé fyr
ir konur að fá störf hluta úr
degi, ekki sízt meðan börnin
eru ung. Og eitt af því sem
nauðsynlegt er að gera í þjóð-
félaginu, það er að koma á
fót símenntun, eða endur-
menntun, þannig að fólk
geti komið aftur inn í störfin,
eftir að það hefur lokið einum
þætti í sínu lífi.
— Svo að fleira kemur til en
að leysa hinn margumtalaða
barnaheimilaskort ?
— Auðvitað vantar óneitan-
lega barnaheimili. 1 Reykjavik
hefur verið unnið mjög mikið
að því að bæta þar úr og á-
ætlað framhald. Til að létta róð
urinn kæmi mjög til athugun-
ar að láta fólk með góðar
tekjur greiða kostnaðarverð
við gæzlu barna sinna. Því tæp
lega er sanngjarnt að heimili,
sem ekki nota sér þessa þjón-
ustu, og það oft láglaunafólk,
þurfi með sköttum sinum að
gefa með börnum þeirra efna-
meiri.
— Sumir halda því fram, að
konur sem eru mikið inni á
sínum heimilum, fylgist ekki
með breytingum i þjóðfélaginu
í kring um sig, sagði frú Auð-
ur Auðuns að lokum. Ég tel
það þó ekki styðja þá kenningu,
að mér finnst konur hafa al-
veg eins mikinn stjórnmála-
áhuga og karlar, þótt þær beáti
sér að visu minna, þvi miður.
Og ég veit að sá áhugi mun
verða jafn vakandi í þessum
kosningum, sem nú fara i hönd.
— E. Pá.