Morgunblaðið - 09.06.1971, Page 19

MORGUNBLA.ÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JONÍ 1971
19
tnn úr henni Reykjavik kynnl
við að setjast niður í litlu sjáv-
aritauptúni austur á landi.
„Mér iikar ágætlega hér," seg
ir HOörðtur, „Þóitt éighafiverið í
Reykjavik mörg ár, sakna ég
Itið félagslifsins þar. Hér höf-
um við bíó tvisvar í viku, dans
leikir eru af og til, en leiksýn-
ingar eru einstæðir atburðir.
En ég held, að lífsiánægjan
sé ekkert siðri hér. 1 Reykja-
vik flæktist lífið ailt á færi-
böndum í kringum mann, en
Irér verður hver og einn
að vera sjálfur sitt félagsltf,
Það getur reynzt erfitt stund-
œn, en er engan veginn drep-
andi, nema viðkomandi viiji
það sjálfur. Þetta er spursmál
um kröfur. Persónulega finnst
mér verst, að geta ekki séð
landsleikina í handbolta."
G.S.R.
„Það er óþarfi að segja, að
gjott sé að gera út frá Reyðar-
firði,“ segir Hallgrímur Jónas-
son, framkvæmdastjóri G.S.R.,
en það stendur fyrir bátsnöfn-
in tvö: Gunnar og Snæfugl, og
svo staðinn. „Okkar bátar
þurfa langt að sækja og það
veiðist lítið á siglingunni. Enda
erum við ekki nema hálfdrætt-
ingar á við aðra.“
Tveir bræðrasynir Ha.ll-
gríms eru skipstjórar á bátun-
um; þeir Bóas og Jónas Jóns-
synir. Útgerðina setti ættin af
stað 1946 og byrjaði með Svi-
þjóðarhyggðan trébát; Snæfugl
SU 20. Sá bátur sökk 6 mílur
frá Seley sumarið 1963 — þá
var sildin og senniiega hefiur
stía sprungið í lestinni. Bóas
var þá skipstjóri og hann seg-
ir mér, að ai'lir hafi komizt í
björgunarbát. „Það var ekkért
óðagot á mönnum,“ segir Bóas,
en Snæfugl gamli sökk á 2 3
mínútum. Snæfugl nýí kom svo
1964 og hafði Gunnar þá verið
keyptur fyrir fimm árum.
„Það er gjörsamlega útilok-
að að stunda útgerð hér og
seija aflann á bryggju," segir
Hallgrímur. „Útgerðin verður
að fá sem mest fyrir fiskinn.
Viið erum með saltfiskverk-
un og setjum allt vinnsluihæft
I salt, en kaupfélagið tekur af
okkur það, sem við ekki nýt-
um. Eftir' vertíðina erum við
með núna i salti um 380 tonn,
sem er svipað og i fyrra. Þetta
smámjatlast frá okkur. Tekur
svona árið að losna við það, til
dæmis vorum við í fyrradag
að setja restina frá í fyrra í
Esjuna.“
GS.R. hefur sent bátana á
grálúðuvieiðar að sumrinu.
„Mest af aflanum höf-
um við selt kaup-
félaginu," segir Hallgrímur.
„En í fyrra gerðum við tilraun
með að flaka og salta i tunnur,
sem við seldum 200 talsins til
Danmerkur. Þar í landi setja
menn svo grálúðuna í dósir og
selja sem lúxussjólax.
Við ætlum að reyna að saita
eitthvað í sumar og selja, ef
viðunandi verð fæst. En það
verður að vera hærra en 1
fyrra. Þrátt fyrir itrekaðar til-
raunir höfum við þó ekki fund
ið aðra markaði fyrir okkar
vöru, en þennan danska.“
Sildin hefur ekkert spilað
inn í atvinnulíf Reyðfirðinga
siðan 1969. „Á meðan við höfð-
um síldina," segir Hallgrímur,
„hugsuðum við vertíðina sem
uppfyllingu. Nú hefur dæmið
snúizt við og vertlðin verð
ur að vera aðaluppistaðan.“
Skyfldi mannlífstenlngurinn
ekki snúast víðar með svo skjót
legum hætti?
Þegar við göngum fram
bryggjuna, spyr ég Haligrim í
sakleysi mínu, hvers vegna
þeir haldi áfram að gera út frá
Reyðarfirði, ef það er síðra en
einhvers staðar annars staðar.
Mér virðist honum finnast
fyrst, að spurningin 3é ekki
svaraverð, en svo hugsar hann
sig um: „Þetta er ekki þægi-
ieg.t miáll,“ segir hann svo. „Það
er auðvitað ekkert gaman fyr-
ir Bóas til dæmis, sem í eina
Eskifjörður.
í prentkúnstinni; þannig að
þar hefur engin prentsmiðja
verið síðan laust eftir aldamót.
YFIRBURÐASKIP
Þeir eru að landa úr Hólma-
tindi, þegar ég renni inn í
Eski’fjörð. Hólmatindur er skut
skip og þeir hafa fiskað
grtmimt, — AðaJstei.nn Jónsson,
framkvæmdastjóri Hraðfrysti
húss Eskifjarðar h.f„ segir
mér, að á hálfum fjórða mán-
uði hafl Hólmatindur íengið
1200 lestir, sem geri i útflutn-
ingsverðmæti um 23 milljónir
króna, en kaupverð skipsins
var 53 milljónir. Eskfirðingar
eru að vonum orðnir skutskips
sinnaðir mjög og mér fannst
liggja í loftinu, að þeir vildu
fyrir. alla muni fá annað skut-
skip -— kannski í staðiinn fyrir
tvö skip, sem þeir nú eiga.
„Þetta er yfirburðaskip," seg
ir , Eðvaid Eyjólfsson, fyrsti
stýrimaður á Hólmatindi.
„Reynsla okkar og reyndar
Norðfirðinga líka ætti að taka
af öll tvímæli um það, hver
stefna okkar á að vera í upp-
byggingu flotans.
En þetta eru svo sem eng-
in ný sannindi. Aðrar þjóðir
hafa vitað þetta árum saman og
notfært sér. Það er sárt til þess
að vita, hve seinir við erum
í skutinn, þegar rök liggja að
því, að sk'Uthugmyndin sé upp
haflega Lslenzk."
Eðvald segir, að þeir hafi
verið á fiski allt í kring um
landið: „Fyrst á Selvogsbanka,
svo á Halanum og nú síðustu
túrana fyrir Suðausturlandi.
Það fer ekkert á milli mála,
að með skutdrættinum skilum
við tilitöiluXega meiri afla en
siðuskip með jafnstóra vél.
Hvað þetta er, veit ég ekki al-
veg með vissu, en það er eins
og varpan opnist betur.“
SKRIFBORÐIÐ FYRXR
SUNNAN OG
VERULEIKINN FYRXR
AUSTAN
Sveitarfélagið er einn hlut-
hafa I H raðf rystihúsi Eski-
fjarðar, sem gerir Hólmatind
út. Frá Eskifirði eru gerðir út
fimm bátar aðrir sbórir og
nokkrir smábátar. Tveir bátar;
45 og 60 lesta, eru I smíðum
fyrir Eskfirðinga; annar á
Seyðisfirði og sá stærri, sem er
Stálbátur, i Neskaupstað. Hrað
frystihúsið rekur svo auk
frystihússins skreiðarverk-
un og sildarbræðslu, sem tók
við tæpum 10 þúsund lestum af
loðnu í vetur.
„Við lifum svo til eingöngu
á sjávarútveginum," segir
Jóhann Klausen, sveitarstjórí
þeirra Eskfirðinga. „Og það
þýkir mörgum nú orðið of ein-
hæft.“ — Á Eskifirði búa nú
um 930 manns.
„Rækj uvinnsla hefur ver-
ið reyind hér, en er ennþá o£
lítil til að mega sín einhvers.
Fyrir tveimur árum var gerð
tilraun til að boma á fót nefca-
hnýtingaverksmiðju, en sú 61
raun hlaut enga náð fyrir aug
um lánastofnana syðra. Það,
sem okkur vantar, er fram-
leiðsluiðnaður einhýers bonar.
Hér eru engar sveitir, sem hoit
ið getur, að við getum þjónust-
að og þvi finna menn hér sárt
tii þess, að enginn iðnaður er
fyrir hendi.“
Eskfirðingar ætla að vígja
nýtt - íþróttahús 17. ‘ júní. „Ég
reikna með, að húsið kosti 14—
15 milljónir með búnaði,“ seg-
ir Jðhann. „Og svo þurfum við
að fara að hugsa fyrir
kennsluhúsnæði. Við kennum
nú í 60 ára gömlú húsi, swn
við verðum að láta okkur
duga, áisamt nýju dagheimili,
sem við kennum I á veturna.
En um nýjan skóla þýðir okk-
ur ekki að hugsa í ár, því við
urðum að semja við ráðuneyt-
ið um að láta framlagt fé til
skólans renna í Iþróttahúsið."
í vetur námu 140 börn við
bamaskólann og 63 nemendur
voru í gagnfræðaskólanum og
var 4ða bekkjar deild fyrsta
sinni í vetur.
í sumar ætla Eskfirðingar
að steypa allt að 100 metra af
Strandgötunni til viðbótar við
um 150 metra, sem fyrir eru
steyptir. Og vatnsveitufram-
kvæmdir skal ráðast I líka.
„Við búum hér við skipaða erf
iðleika í vatnsmálum og svo
Víða eru,“ segir Jóhann. „Og
lækjarvatnið er mismunandi
hreint eftir tíðarfarinu. Nú er
ætluntn að bora i sumar I tún-
fætinum á Eskifjarðarjörðinnl
og við skulum segja, að vi9
vonumst eftir því að fá heilsu-
samlegt neyzluvatn út úr fram-
kvæmdunum,"
Sjúkramál eru sveitarstjór-
anum ofarlega í huga. „Við
missum nú héraðslækninn okk
ar 1. júií og enn er ekki vitað,
hvað tekur við. Tannlækni er-
um við nýbúnir að fá, en I vet-
ur keyptum við tannlækninga-
tæki af fullkomnustu gerð.
Eins og málum er nú háttað,
verðum við að senda alla okk-
ar sjúklinga til Neskaups-
staðar og það er ill nauðsyn,'
því það er ekki aliltaf hlaup-
andi hér yfir Oddsskarðið."
Og sjávarpláss þarf góða
höfn. „Við eigum mikliu ólokíð
á hafnarsvæðinu,“ segir
Jóhann. „Þangað þarf að leiða.
vatn og lýsingu þarf að setja
upp oig sbeypa þekju.
Það má »14 því fösfcu,
að við reynum að framkvæma
þetta á næsta ári. En svo vant-
ar okkur tilfinnanlega vöru-
geymsLuhús.“
Það tekur kortér að aka
milli Búðareyrar og Eskifjarð-
ar — tveggja staða, sem berj-
Framhald á bk 21.
Landað úr Hólmatindl
tSð — á gaimlLa Snæfuigdi, — var
aLdrel neðar en í fjórða sæti
eftir Vestmannaeyjavertíð, en
verður nú að sætta sig við að
vera bara hálfldrættingur á við
þá, sem þaðan róa áfram. En
það er ekki svo auðvelt að
kvikka sér til, þegar maður er
búinn að setja sig niður á ein-
hverjum stað. Þetta er Ika
okkar byggðarlag og kannskl
hugsar maður um það sem sjálf
an sig, Einhver segull er það
í sálinni."
UtúrdUr
Frá Búðareyri fer ég fram
hjá Hólmum, hvar í kring var
stofnað fyrsta frikirkja á Is-
landi. Þar um urðu áfcök hörð
ag allt að uppreisnarástand.
Svo var, að Hallgrímur Jóns-
son (1840—80), prestur þar og
prófastur, hafði verið slikur
vinsældamaður saflnaðarbarna
sinna, að einn vildu þau í
hans stað son hans, sr. Jónas
P. Hallgríims son. Veitin.gar-
völd skelltu skóllaieyrum við
óskum þessum og stofnaði þá
söfnuðurinn fríkirkju og
byggðu fríkirkjumenn síðan
kirkju á Eskifirði. Ekki varð
sr. Jónas þó fyrstur fríkirkju-
prestur á íslandi, heldur hét
sá sr. Lárus Halldórsson. Síð-
astur prestur þeirra var sr. Ein
ar Lofbsson, en kirkjan stóð til
stríðsáranna, að hún var rif-
in, Síðasti Hölmapresturinn,
séra Stefáin Björnsson, fLubtist
svo 1930 'tiil EskLfjarðar og
tók að vinna prestsverk fyrir
fríkirkjusöfnuðinn, sem upp
úr því lognaðist út af. Þannig
tengist nafn Hólma fyrstu frí-
kirkju íslands I bak og fyrir
en til hennar má rekja þá skip
an, að söfnuðir kjósa nú sálu-
sorgara sína.
Á hinum nýju hreppamörk-
um Reyðarfjarðar og Eskifjarð
ar mætumst við Brúarfoss. Það
er gráitt tiil hafsiins, en friðoir
yfir Landi og sjó og ég sit
stundarkorn frammi á Hólma-
borg. Hér uppi á Hólmahálsin-
um fyrir ofan er gamalt völvu-
leiði. Völva þessi bægði Tyrkj-
um frá firðinum með afspymu-
roki og mæílti svo um oig lagði
á, að fjörðurinn skyldi aldrei
rændur meðan bein sín væru
ófúin, Ekki bægði hún banda-
mönnium úr firðinum, en hvað
stóð til, þegar þýzka flugvél-
in fórst við Völuhjail í Reyðar
firði?
Svo skiljast leiðir okkar
Brúarfoss um Hólmanes. —
Siiglinig fyrir það nes hiefur jafn
an verið mönnum hugstæð, sem
vísan segir:
Og halda nú báðir til þess
staðar. þar sem hinn hafði fyrr
verið.
PRENTKÚNST OG
KAUPSTAÐUR
Eskifjörður er einn sex
fyrstu kaupstaða landsins; lög
giltur sem verziunarstaður
1786. Skyldi Eskifjörður leysa
af hólmi Reyðarfjarðarkaup
stað einokunartímabilsins í
Stóru-Breiðuvík, en bæði var,
að höfn þar var léleg og heid-
ur þótti staðurinn út úr fyrlr
þá, sem þangað þurftu að
sækja. Á Eskifirði byrjuðu
Örum og Wulff sína íslands-
verziun og óx staðurinn fyrst
upp í krinigium verzliunina og
annað það, sem með henni
dafnaði. En 1836 voru kaup-
staðarréttindi Eskifjarðar nið-
ur felld, en staðurinn hafði
ei'gnazt sinm sess, sem enaþá
blívur.
Tii Esikifjarðar kom fyrsta
prentsmiðja á Austurlandi,
1877, þegar Jón Ólafsson kom
með Skuldarprentsmiðju sína
þamgað frá Kaupmannahöfn.
Hún Lenti svo síðar til Seyð-
isfjarðar og varð stutt fram-
hald á frumkvæði Eskfirðinga
„Ég vil fá mér flöskukoss
fyrr en dagur líður.
Þegar Goða-fríður foss
fyrir nesið skríiður." ■—