Morgunblaðið - 28.09.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1971
— Ræða Geirs
, Framhald af bls. 1.
vegna þess að við berum virð-
isngu fyrir kanadísku þjóðinni,
fyrir sakir dugnaðar og fram-
sækni, en þessi afstaða okkar
mótast án efa einnig af þeirri
staðreynd, að hvergi utan fslands
búa jafn margir íslendingar og
hér í Kanada. Fjöldi fslendinga
eða fóiks af íslenzku bergi brot-
ið býr í þessu landi sem dyggir
þegnar Kaniada, en heldur þó sam
tímis í heiðri íslenzkum uppruna
ainum og hefðum að heiman
sprottnum.
i Herra forseti. í skýrslum, sem
hefur verið dreift um umræður
í nefndum, koma fram efasemd-
ir viðvikjandi núverandi afstöðu
lands mins til varnarsamningsina
við Bandaríkin og viðvíkjandi
aðild okkar að Atlantshafsbanda
laginu. Satt er það, að breyting
hefur orðið á opinberri afstöðu
Í3lands til vamarsamningsins
við Bandaríkin, vegna stjórnar-
skiptanna á fslandi í sumar. Ég
j veit, að þingmenn í lýðræðisríkj-
• um telja eðlilegt, að skoðanamun
ur sé með mönnum og að hann
sé látinn í ljós; þó svo að talið
! sé æskilegt að samræma eftir
! föngum mismunandi sjónarmið
til svo þýðingarmlkils máls
sem afstöðu lands til utan-
ríkiamála og vamarsamninga.
|' Ég tala hér sem einstakur þing
maður í hópi starfsibræðra og lít
ekíki aðeins svo á, að mér sé
frjáilst að tjá skoðanir minar —
heldur tel ég það beinlfais skyldu
mína — á þessu máli, en þær hygg
ég fari saman við skoðanir núver
andi stjómarandstöðu á fslandi.
Leyfið mér fyrst að minna á,
að enda þótt fslendingar hafi
aldrei hatft her, voru þeir meðal
stofnfélaga Atlantsha fsbanda-
| lagsins árið 1949, en þar var
| kveðið svo á um, að að:ld að
| Atlanfihafsbandalaginu faúi ekki
1 nauðsynlega í sér, að við hefðum
erlendan her í landinu á friðar-
timum. En vegna Kóreustyrjald-
arinnar og ástandsins í alþjóða-
málum í heild, gengum við ion
í vamarsamstartfið við Bandarik-
in aðeins tveimair árum síðar,
eða árið 1951. Um þær mundir
var litið svo á, að það væri í okk
ar eigin þágu og bandamanna
okkar í Atlantshafsbandalagmu,
að við leyfðum erlendan her í
landinu, okkur til vamar.
; Ætlun núverandi rikisstjómar
á fslandi, sem nýtur stuðnings
32 þingmanna, er að endurskoða
vamarsamninginn við Atlants-
hafsbandalagið eða segja hon-
i um upp í þvi skyni, að vam-
arliðið hverfi frá íslandi í
áföngum, en stefnt skuli að
þvi, að það gerist á næstu
fjórum árum. Ég hygg, að aliir
þtogmenn stjómarandstöðunnar,
28 talstos, séu andvígir bessari
samþykkt. Að sönnu er ekkert
eðlilegra sjálfstæðu ríki en að
endurskoða varnarmál sín á
hverjum tíma. En með Miðsjón
af auktoni athafnasemi Varsjár-
bandalagsríkja á norðurvæng
Atlantshafsbandalagsins teljum
víð óskynsamlegt að fsland verði
vamarlaust.
Er þá hvort tveggja haft í huga
hagsmunir íslands og öryggi
þess og jafnframt öryggi ná-
grannalandanna í Atlantshafs-
bandalaginu. Við lítum á það
sem skyldu við okkur sjálfa,
ekki síður en við bandamenn okk
ar að leggja fram okkar skerf
til að áfram geti haldizt friður
og jafnvægi i samfélagi Atlants-
hafsbandalagsþjóða. Við teljum
einnig óskynsamlegt fyrir eina
aðildarþjóð að draga sig einhliða
frá skuldbindingum sínum við
bandalagið, án þess að því gef-
ist kostur á að tryggja sams kon
ar fækkun í herliði eða athafna-
semi hugsanlegs andstæðings.
Þetta er ekki hvað sízt áhættu-
samt, þegar það er haft I huga,
að við bindum nú vonir við, að
einhvers konar samkomulag ná-
íst um Berlín, og varðandi hugs-
anlega ráðstefnu um öryggismál
Evrópuríkja.
Samningur íslands og Banda-
ríkjanna gerir ráð fyrir, að hvor
þjóðin getl farið fram á viðræð-
ur um endurskoðun og náist
samkomulag ekki eftir slíkar við
ræður getur önnur hvor ríkis-
stjórnin sagt upp samningnum
með tólf mánaða fyrirvara. Sem
fulltrúi í núverandi stjórnarand-
stöðu á Islandi, vona ég einlæg-
lega, að ríkisstjórn Islands muni,
meðan á þessari athugun stend-
ur, breyta núverandi afstöðu
sinni.
Með skírskotun til þeirra mis-
munandi skoðana, sem uppi
eru manna á meðal á
íslandi viðvíkjandi afstöðunni
til varnarsamningsins við Banda-
ríkin, leyfi ég mér einnig að
leggja áherzlu á, að enda þótt
skoðanir séu einnig skiptar inn-
an rikisstjórnarinnar sjálfrar um
framtíðaraðild Islands að Atlants
hafsbandalaginu, er engin breyt-
ing þar á fyrirhuguð, og líkast
til eru 45—50 fulltrúar af 60, sem
eiga sæti á Alþingi hlynntir áfram
haldandi aðild íslands að Atlants-
hafsbandalaginu. En sömu sögu
er að segja af Isiandi sem og
öðrum ríkjum bandalagsins, að
við gerum okkur grein fyrir
nauðsyn þess að endumýja og
koma í fastara horf almennum
áhuga á Atlantshafsbandalaginu
og stefnu þess.
1 lýðræðisrikjum er eðlilegt að
ólíkir einstakltogar, hópar, stéttir
eða flokkar leiti eftir ólikum leið
um að lifshamingjunni, Því er
hvorki unnt né eftirsóknarvert
að keppa að settu marki með
sams konar einsýni og í ein-
ræðisrikjum. Þvi er kannski ekki
sérlega auðvelt að vekja áhuga
eða ánægju t.d. með skatta til
að geta haldið uppi þeim nauð-
synlegu vömum, sem allir vona
að ekki verði þörf á að nota.
Engu að síður er þess að minn-
ast, að lýðræðisríkin hafa fengið
nasaþef af þvi, hvað einræðis-
rikin hafast að, nú á síðustu ár-
um. Undir slíku stjórnarfari er
kleift að gera ráðstafanir með
eitt stefnumark í huga, án þess
að leggja það undir dóm þjóðar-
taiaar og jafnvel án þess að
gera áformin heyrum kunn.
Því verða lýðræðiisþjóðir j'afn-
an að vera á verði, svo að þær
verði ekki fómiarlömib erlendrar
ásælni eða undirokaðar af imu-
lendum mininiMutahópuim. Að
sjálfsögðu vonum við, að okkur
megi takast að draga úr viðsjám,
og ólíkum þjóðum muni talkast
að fullvissa hver aðra um, að þær
muni ekki grípa til íMutunar um
málefnd hver anmarrar. En til
þess að ná slíku marki verðum
við etonig að gera Atlantshafs-
bandalagið að meira afli á frið-
artímuim, og það vonium við, að
okíkur takisit. Atlantshafsbanda-
lagið verður því í auknum máfli
að helga sig fleiri verkefnum,
sem beinast að þvi að bæta og
fegra friðsaimlegt hveradagsilíf
borgaranna í hverju landi fyrir
sig.
Þess vegna fögnum við tillögu
sjö manma nefndar, undir for-
sæti Jacobs Javits, öldungadeild-
arþtogsmaTms, þar sem beinf er á,
að bandalagið kanni leiðir til að
endumýja og efla störf þess. í
framhaldi af því álít ég eðlilegt,
að tvö áríðandi mál verði megin-
viðfanigsefni Atlantshafsbanda-
lagstos, þ. e. aukiin umhverfis-
vemd og viðleitmi og ráðstafanir
tU að draga úr mengun. Við höf-
um og orðið þess varir hér, að á
fundum og í nefndum hefur mjög
borið á góma bandariska inn-
flutningstollinn, sem ekki hvað
sízt snertir Kanada. Slíkt er eitt
af friðsamlegum og þýðingar-
miklum verkefnum, sem Atiants-
hafsbandalagið hefur við að fást
i framtíðinná.
Herra forseti. Ég mun þá með
yðar leyfi víkja eins fáum orð-
um og unnt er að mjög þýðingar-
miklu máli, sem varðar umhverf
isvernd og hefur ekki aðeins
mikla efnahagslega þýðingu fyr-
ir Atlantshafsbandalagið í heild
heldur og alveg sérstaklega fyr-
ir land mitt, ísland. Þar á ég við
venndun fiskistofna í Norður-
Atlantshafi, einkum á miðunum
umhverfis ísland. Sendinefndin
hefur dreift greinargerð meðal
þingfulltrúa varðandi fiskveiði-
lögsögu Islands. Við biðjum yður
vtosamlegast að kynna yður mál
ið.
Ég bendi á, að Island hvílir á
stöpli og útlínur hans fylgja út-
línum lands og ná 50—70 mílur
á haf út. í hafinu yfir þessum
stöpli eru auðugustu fiskeldis-
stöðvar okkar og við lítum því
svo á, að þetta sé eðilegur hluti
landsins. Sannleikurinn er sá, að
fiskimiðin umhverfis landið eru
einu auðlindir íslands, er telja má
sambærilegar við námur eða
timbur i öðrum löndum. Fisk-
veiðar eru íslendingum lifsnauð-
syn. Þess vegna er ríkjandi al-
ger samstaða milli allra stjóm-
málaflokka á Islandi um að færa
fiskveiðilandhelgi okkar út i 50
eða 70 mílur, og við förum þess
á leit við vinaþjóðir okkar, að
þær virði og skilji þessa ákvörð-
un.
Fiskur eða fiskafurðir eru um
eða yfir 80% af öllum útflutningi
okkar. Enda þótt reynt hafi verið
að efla iðnað og auka fjölbreytni
atvinnulífsins tekur það langan
tíma, svo að um fyrir-
sjáanlega framtíð verða ís-
lendingar að treysta á fiskveið-
ar. Þetta er einnig spurn-
ing um varðveizlu fiskistofn-
anna á miðumim umhverfis land-
ið, enda hötfum við strangar regl-
ur um veiðar okkar eigin fiski-
skipa innan landhelginnar. Út-
færsla mun þvi stuðla að því, að
fiskistofnamir geti vaxið til hag-
sældar bæði fyrir otekur og aðra,
sem veiða utan landheliginnar.
Fiskimiðin umihverifis foland eru
nú i mikilli hættu vegna ofveiði
og áganigs stórra fiskiskipa, verk
smiðjutogara, og vegna nýrrar
tækni í fiskveiðoim. Togarar
sækja á íslandsmið alla leið frá
Japan. Óbreytt ástand í þessiu
efni væri þeim einum tál hags,
sem hatfa verulega auikið fjár-
festingu í uppbyggingu fiskveiði
ftota síns að undanförnu, og það
vill svo ttl, að það eru Rússar,
Pólverjar og Austur-Þjóðverjar.
Við viljum ekki, né heldur vildi
Atlantshafsbandalagið meina
Varsjárbandalagsríkjum að hafa
réttmætan aðgang að auðlindum
hafsins, en hugurinn hvarflar þó
ósjálifrátt til sfkýrslu Mr. Gruse
frá Kanada til hermálanefndar-
tanar, þar sem bent er á hemað-
arlegt mikilvægi rússnesíka haf-
rannsóknarflotans og fiskiskipa-
flotans, sem er hinn stærsti í
heiimtouim.
Þessu til viðbótar mætti nefna,
að opinberar tölur sýna, að af
ðUurn þjóðum, sem sækja á ís-
landsmið, hefur afli Rússlands
f jórfaldazt á siðustu 20 árum, og
afli Pólvrja fimmfaldazt sé bor-
ið saman við atfla Breta og Þjóð-
verja, sem hefur aðeins aukizt
um 10—20% á sama tímabili.
En meginmálið er þó, að floti
stórra nútímaveiðiskipa, erveiða
á fjarlægum miðum, getur al-
gerlega eyðilagt góð og aflavæn-
leg fiskimið á einum eða tveim-
ur dögum og komið þar með I
veg fyrir áframhaldandi fiski-
gengd á þessum svæðum. Þær
þjóðir Atlantshafsbandalagsins,
sem vænta má, að útfærslan hafi
áhrif á, eru Bretar og Vestur-
Þjóðverjar. Fiskur er þó aðeins
2% af útflutningi þessara
tveggja þjóða. Báðar þessar þjóð
ir fjalla nú um það, ásamt með
öðrum löndum Efnahagsbanda-
lags Evrópu, hvernig samræma
megi efnahagslíf þeirra og mark
aði, með það fyrir augum að auð
velda sem hagkvæmasta dreif-
ingu vinnuaflsins. í þessu skyni
á að leggja niður verndartolla.
Sannleikurinn er sá, að bæði
Bretar og Vestur-Þjóðverjar
verða að veita háa ríkisstyrki til
að gera útgerðarmönnum kleift
að senda skip sín til veiða á Is-
landsmið. Þessu til viðbótar er
lagður tollur á fisk, sem íslenzk
skip selja í þessum löndum. Þann
ig skapa verndartollar og inn-
flutningsskattur ósanngjarna
samkeppnisaðstöðu fyrir ís-
lenzka fiskimenn.
Væri höfð í huga nútíma sam-
vinna innan Atlantshafsbanda-
lagsins myndi koma mun hag-
kvæmar út, efnahagslega séð og
með betri dreifingu vinnuafls í
huga, að leyfa Islendingum að
fiaka fyrir lönd Efnahagsbanda-
lag3 Evrópu í mun ríkari mæli ein
hingað til. Auðvitað myndi
þuría nokkunn aðlögunartima fyr
ir alla, sem Mut ælrtu að imáli, en
ekki er vafi á, að með góðum
samistarfsvilja mætti þar komast
að jákvæðri niiðurstöðu til ábata
fyrir alla aðila.
Ég vil að lokum bæta því við,
að Bandaríkto og örumur lönd,
sem liggja að Norðursjó, hafa
lýst því yfir, að þau telji sig eiga
tilkall til auðlinda, sem eru á
landinu undir hafinu, vegna þess
að þar er að ftona olíu og gas,
sem þjóðir þesisar vilja hagnýta
í eigin þágu. Það sem fyrinr okk-
ur íslendingum vakir með út-
færslu landhelgtonar er svipaðs
eðlis; að strandriki geti gert til-
kall til náttúruauðlinda sinna, í
þessu tilviki fisksins i sjónum.
Spummgta er, hvort smáþjóð
er eklki gefinn sami réttur og
stærri þjóð? Atlantshafsbanda-
lagtou var komið á laggirnar
meðal annars á þeirri forsendu.
að hinn voldiugi hefði ekfki alltaf
á réttu að standa. Við treystum
því, að áform okkar um útfærslu
landhelginnar muni mæta skiln-
togi og samúð meðal bandalags-
þjóða okkar.
Hversu mófisagnakennt sem
það kann að Mjóma er það hlut-
verk Atlantshafsbandalagsins að
leggja áherzlu á, að aðildarríkin
eru hvert öðru háð í viðleitni
sihni til að tryggja sjálfstæði
hvers og eins í framtíðimni. —
Þetta er urn margt örðugt
verkefni og mun þvi aðeins
takast, ef þingmenn banda-
lagsþjóðanna gera þátttök-
una í því þýðingarmtifkla, þæði
með störfum á vettvamgi þeas,
svo og gagnvart þegnunum í lömd
um stoum.
Við skulum vona, að við mun-
um ekki bregðaist í þessu mikla
ætlunarverki okfkar. Þökk fyrir.
— Danmörk
Framhald af bls. 1.
stjórnmálum fyrr en úrslit
þingkosninganna liggja end-
anlega fyrir,
Hvað þá tekur við er ennþá
óljóst. Sennilega vcrðnr lokanið-
urstaðan þó sú, að Jens Otto
Krag myndi jafnaðarmanna-
stjórn og verði sjálfur forsaetis-
ráðherra og K. B. Andersen, fyrr-
um kennslumáiaráðherra, taki
sæti utanríkisráðherra. Sonur
Viggo Kampmanns, fyrriun for-
sætisráðherra, Jens Kampmann,
fær sennilega lika sæti í slíkri
stjórn.
Ef frambjóðandi Sambands-
flokkstos nær kosningu til þjóð-
þingsins er þess vænzt að hann
muni í samræmi við fyrri hefð
standa með þingflokki Vinstri
flokksins. Þá yrðu þingfylking-
arnar aftur jafnstórar. Þar með
mundi annar þingmaður Græn-
lendinga, lýðháskólakennarinn
Móses Olsen frá Holsteinsborg,
komast í oddaaðstöðu.
Eins og sakir standa vill Mós-
es í samræmi við óskir stuðn-
ingsmanna sinna tryggja sér
stuðning þeirra flokka sem vilja
ganga lengst í því að samþykkja
kröfur hans. Hins vegar verður
þess vart að vissrar andúðar sé
farið að gæta meðal stjórnmála-
manna, hvar í flokki sem þeir
standa, á slikum hrossakaupum.
Auk þess er á það bent, að jafn-
aðarmenn og núverandi stjórnar-
flokkar hafi alltaf fylgt sömu
stefnu i Grænlandsmálum.
Forystumenn núverandi stjórn
arflokka hafa lagt til að sú lausn
verði fundin á því erfiða ástandi
sem hefur skapazt í þinginu að
mynduð verði ríkisstjórn fjög-
urra flokka, það er núverandi
stjórnarflokka og jafnaðar-
manna, og að Krag verði for-
sætisráðherra. Þessu hefur Krag
hafnað og bendir á það að hann
hafi gengið til kosninga til þess
að fella stjórn borgaraflokkanna
— þess vegna geti hann ekki
gengið til samvinnu við þá.
Óljóst er við hvaða flolkka slík
stjóm mun styðjast á þtagi auk
jafnaðarmanma. Jafnaðarmenn
hafa 70 þingsæti og Sósíalíski
þjóðarflokkurinn 17. Andspænis
þeim standa 88 þtagmenm Vinistri
flplkksinis, íhaldsfloCfcksinis og
Róttæka vinstri flokksins.
Jafnaðanmenin geta htos vegar
áreiðanlega reitt sig á stuðning
grænlenzka þingmianmstos Knud
Hertlimgs. Þar með myndast jafn-
vægi miili hinma tveggja and-
stæðu þingfylkinga. Verði úrslit-
in í Færeyjum eins og gera mú
ráð fyrir, tekur færeyslkur jafn-
aðarmaður sæti í þjóðþtoginu.
En ekki er vitað hvaða áhrif það
hefur í för með sér að kosmtog-
amar í Færeyjum hafa skymdi-
lega femgið úrslitaþýðtogu í
dönskum landsmálum.
Hitt færeyska þingsætið hef-
ur hingað til verið skipað heima-
stjórnarsinna úr Fólkaflokkn-
um. En nú geta Færeytogax kom-
izt í algera oddaaðstöðu í damslka
þinginu og ráðið únslitum um
meirihlutann og því getur faríð
svo að þeir kjósi öðru vísi. Fyrsit
og fremst er mögulegt, að kosm-
ingaþátttakam verði meiri. f síð-
ustu þingkosningum var kosm-
ingaþátttakam 50% í Færeyjum.
Ef kosningaþátttakan verður
meiri að þessu sinni getur staða
flokkanna raskazt verulega.
— Smrkovsky
Framhaid af bis. 1.
Dubceks — vegna viðtais, sem
nýiega birtist við hann í mál-
gagni ítaiskra koninuinista.
Segir „Bude Pravo“ að Smr-
kovsky sé „slúðrari og lið-
hlaupi" og hafi snúizt í lið
með óvinunum". Blaðið getur
þess ekki, að viðtalið hafi
birzt i ítölskn kommúriista-
blaði — segir einimgis, að það
hafi birzt í vestrænu blaði.
„Rude Pravo“ segir enn-
fremur, að núverandi stjórn
Tékkóslóvakíu hafi sýnt Smr-
kovsky hið mesta veglyndi, en
hann hafi greinilega komizt
að raun um, að það megi mis-
nota. Bætir blaðið við, að lið-
hlaupar eigi tæpast veglyndi
skilið og Smrkovsky hafi
sannanlega gerzt sekur um
liðMaup með því að „selja sig
óvinunum", eins og komizt er
að orði í „Rude Pravo“.
„Rude Pravo" segir ekkert
um það, sem fram kom í við-
talinu, en þar sagði Smrkov-
sky meðal annars, að núver-
andi stjóm Tékkóslóvaldu
nyti einungis stuðnings 10%
íbúa landsins. Hann sagði, að
áframhaldandi herseta Sovét-
manna í Tékkóslóvakíu værl
meiri háttar vandamál komm-
únistahreyfingartanar í heild
og Tékkóslóvakar sættu sig
einungis við hersetuna vegna
þess, að þeir yrðu að halda
störfum sínum til þess að lifa.
Kvaðst Smrkovsky sannfærð-
ur um, að þeir myndu aldrei
láta sér hersetuna vel lika.
— Hirohito
Framhald af bls. 1.
ríkjandi þjóðhöfðingi Japana
sem fer í utanlandsferð.
Nixon lagði áherzlu á það í
ræðu, sem hann hélt þegar hann
tók á móti keisaranum, að Jap-
an gegndi enn mikilvægu hlut-
verki í heimsmálunum og sagði
að heimsókn keisarans til Alaska
væri tákn um vináttu Japans og
Bandaríkjanna. HiroMto lagði
einnig áherzlu á vináttu Japaina
og Bandaríkjanna í svarræðu
sinni og þakkaði Bandaríkj un-
um fyrir aðstoðina, sem þau
hafa veitt Japan síðan heims-
styrjöldinni lauk. Síðan ræddust
Nixon og keisarinn við einslega.
Skömmu áður en flugvél keis-
arans lenti á Kastrup-flugvelli,
var ungur japanskur stúdent
handtekinn er hann tók upp úr
bakpoka sínum hjálm og kylfu.
Fulltrúar 12 róttækra japamskra
félaga hafa dvalizt i Danmörku
síðan 11. september, en korna
þeirra vakti ekki grun þar sem
þeir komu í smáhópum frá mörg
um erlendum borgum. Ekki kom
til átaka á flugvellinum né held-
ur á leiðinni sem keisarinn ók
um til hótels síns. Lögreglan ótt-
ast þó óeirðir meðan á dvöl keis-
arans stendur.