Morgunblaðið - 10.10.1971, Blaðsíða 6

30
MORGUNBLA.ÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. OKTÓBEPy 1971
Njósnar-
arnir
á
HIGHGATE HILL
tvöfaldazt, úr sextuí upp í nær
hundrað og tuttugu.
Highgate Hill
Rússar byggðu einnig upp
starfsemi verzlunarnefndarinn
ar, fjölguðu starfsliðinu um
fimmtíu prósent og eyddu 300
þúsund sterlingspundum i að
stækka og endurbæta höfuð-
stöðvarnar við 32—33 Highgate
West Hill. Það var gert i maí
1969. Höfuðstöðvarnar á High-
gate, líta svo sem nógu sakleys
islega út, ekki ósvipaðar ný-
tízkulegu hóteli, úr hvitum
marmara og gleri, að nokkru
hulið háum trjám og runnum.
En þangað kemur eng-
inn inn óboðinn, og dyrunum
er „fjaxstýrt" og enginn kem-
ur inn um þær fyrr en eftir
að búið er að skoða hann
vandlega, án þess að hann viti
af þvi. Verzlunarmenn sem
Concorde n.jósnarinn Sonpert, með Steinbrecher frá MFS.
Nokkur hús Sovétríkjanna í T.ondon. Kfst tv. Sendiráðið. Efst th. N,jósnamiðstöðin á High-
gate. Neðst tv. Narodny hankinn. Neðst th. St.jórnunarhúsið í Parker Street.
Þótt Bretar hafi rekið 105
sovézka embættismenn úr
landi fyrir njósnir, í einu
mesta njósnahneyksli allra
tíma, er líklega eftir í landinu
að minnsta kosti jafnmikill
fjöldi sem getur haldið áfram
njósnum fyrir KGB. Þessir 105
eru nær fimmti hluti þeirra
550 sem starfa á vegum
Sovézka sendiráðsins. En
njósnarar sem flúið hafa frá
kgb á undanförnum árum,
hafa haldið því fram að um 60
prósent starfsliðs sendiráða
kommúnistarikja, fáist við ein-
hvers konar njósnastarfsemi.
Oleg Penkovsky, offursti í
KGB, sem var gagnnjósnari
fyrir Bretland í Moskvu, gaf
upp svipaða tölu.
Sovézka sendiráðið hefur
enn á sínum snærum um 445
starfsmenn, og samkvæmt
kenningu Penkovskys hefur
því KGB enn um 240 þjálfaða
njósnara til að reyna að grafa
upp hernaðar- og iðnaðar-
leyndarmál Bretlands.
Brezka stjórnin hefur lengi
vitað um þessa njósnastarfsemi,
og hefur árangurslaust reynt
að fá þá sovézku til að hætta
henni, m.a. hefur Alec Douglas
Home, utanríkisráðherra, rætt
við Gromyko utanríkisráðherra
Sovétrikjanna, og skrifað hon-
um tvö persónuleg bréf um mál
ið, en allt kom fyrir ekki.
Brezka öyrggisþjónustan
byrjaði að herða eftirlit með
sovézkum sendiráðs- og verzl-
unarmönnum, eftir réttarhöld-
in yfir Douglas Ronald Britt-
en, tæknimanni í brezka flug-
hernum, en hann var dæmdur
í 21 árs fangelsi fyrir að láta
Sovétríkjunum í hendur dul-
málslykla og aðrar leynilegar
upplýsingar. Það var árið 1968.
Það var Alexander Ivano-
vich Borisenko sem „réð“ Britt
en, og stjórnaði honum,
en Borisenko var skráður ráð-
gjafi í menningardeild sovézka
sendiráðsins, hann fór tii
Moskvu skömmu eftir að Britt-
en var handtekinn.
Yfirmenn öryggissveita Bret
lands vöruðu þá stjórnina við
því að rússnesku njósnirnar
væru orðnar svo umfangsmikl-
ar að þeir hefðu varla mann-
afla til að fylgjast með þeim.
í nóvember 1968, gaf stjórnin
því út tilskipun þar sem hún
takmarkaði fjölda sovézkra
diplomata við þá áttatíu sem
þá störfuðu i landinu.
En Rússar gáfust ekki upp.
Þeir fóru í kringum takmark
animar með því að fjölga
„vinnandi eiginkonum“. Þeir
byrjuðu líka að „styrkja"
starfslið annarra stofnana
sinna í landinu, sem ekki voru
háð takmörkununum. Síðan
1968 hefur starfslið sovézkra
fyrirtækja í iandinu hér um bil
koma í boð þangað eru undir
stöðugu eftirliti, og þeir eru
kurteislega en ákveðið leiddir
aftur inn í samkvæmissalinn,
ef þeir „villast af leið“.
Meðal starfsfólksins á High
gate eru 50 fastir embættis-
menn, og hver þeirra er sér-
hæfður í einhverri grein
brezks iðnaðar. Þá eru þar að
jafnaði 70 samningaeftirlits-
menn, sem oft er skipt um.
Upplýsingunum sem KGB
mennirnir meðal starfsfólksins
komast yfir, er safnað saman,
þær flokkaðar og sendar með
telex beint til höfuðstöðva
KGB við Dzerzhinski stræti
númer 2, í Moskvu.
Aðeins 3 starfsmenn verzlun
arnefndarinnar njóta diplomat-
iskrar friðhelgi, en samkvæmt
verziunarsamningi Sovétríkj-
anna og Bretlands frá
1934, nýtur öll byggingin frið-
helgi, og brezka öryggisþjón-
ustan getur því ekki skoðað
þar húsakynni.
Gagnstætt því sem er um
sendiráðsfólkið búa starfs-
menn verzlunarnefndarinnar
ekki við takmarkað ferðafrelsi.
Þeir gera sínar eigin ráðstaf-
anir til að heimsækja brezk
fyrirtæki og verksmiðjur, og
það eru ekki til neinar opin-
berar skýrslur um hverja þeir
hitta, hvert þeir fara, eða
hvort þeir gera einhverjar
pantanir eða viðskiptasamn-
inga.
Aaukning starfsliðsins hefur
þó ekki komið fram í auknum
viðskiptum milli landanna, sem
hafa verið nær óbreytt síðan
1968. Þegar Rússarnir heim-
sækja verksmiðjur, veifa þeir
pöntunum sem geta skipt tug-
þúsundum eða jafnvel milljón-
um punda, en það er aldrei
gengið frá neinu í flýti. Aðrir
Rússar koma í heimsókn og
biðja um að fá að skoða verk-
smiðjuna, fylgjasí með fram-
leiðslunni, eða bara rabba um
framfarir á því sviði sem við
komandi verksmiðja byggir
starfsemi sina á.
Iðnnjósnir í gegnum erlend
sendiráð, verzlunarnefndir,
vörusýningar eða viðskiptasam
bönd, er nokkuð sem allar iðn-
aðarþjóðir stunda að meira eða
minna leyti. Þessar aðferð-
ir hafa löngum verið grundvöll
urinn undir velgengni Japans,
sem eftirlíkir vestrænar vörur
og selur þær svo á lægra verði.
Stuldir á áætlunum og frum-
líkönum eru ekki óalgengir,
jafnvel milli vinveittra þjóða.
En iðnnjósnir Sovétríkjanna
eru miklu hættulegri en iðn-
njósnir keppinauta á Vestur-
löndum, þvi þeim er stjórnað
af ríkinu sem hefur gífurlegt
starfslið, og beitir ófyrirleitn-
um aðferðum, t.d. kúgunum og
þvingunum.
Aðvaranir
Af þessum ástæðum hafa
mörg brezk fyrirtæki fengið
aðvaranir um að vera varkár
í viðskiptum við sovézka verzl-
unarfulltrúa, og líta á þá fyrst
og fremst sem njósnara og svo
verzlunarmenn. Þeim hefur
verið sagt að læsa niður upp-
lýsingar um framleiðslutækni
og önnur leyndarmál með-
an Rússarnir væru nærstaddir,
og gæta þess vandlega að ein-
hverjir aðilar i hópheimsókn
„villist" ekki út úr hópnum.
1 Sovétríkjunum sjálfum er
iðnnjósnunum stjórnað af vis-
inda- og tæknideild KGB.
Fjöldi njósnara í vísinda- og
tæknideild sovézka sendiráðs-
ins er ljós vottur um hve mikil
áherzla er lögð á þetta.
Aðferðirnar við njósnirnar
fela m.a. í sér leynilega fundi
með þeim sem veita upplýsing-
arnar, á jafn sakleysislegum
stöðum og knattspyrnuleik-
vangi eða á hundaveðhlaupa-
brautum, söfnum, bókasöfnum
eða járnbrautarstöðvum. Það
eru notaðir skráðir og óskráð-
ir póstkassar, elektrónisk
merkjasenditæki og þar fram
eftir götunum.
KGB
KGB (Komitet Gosudarst-
vennoi Bezopasnosti), eða Ör-
yggisráð ríkisins, er í orði
kveðnu undir stjórninni, en
vinnur í rauninni beint fyrir
flokkinn, og gengur í flestum
tilfellum framhjá stjórninni.
Einum hinna tiu ritara mið-
stjórnar kommúnistaflokksins
er að jafnaði falið að stjórna
öryggismálum ríkisins.
Núverandi yfirmaður KGB,
Yuri Andropov, á bæði sæti í
stjórninni og stjórnmálaráði
flokksins, sem sýnir glöggt
vald og stöðu KGB í Sovét-
ríkjunum. Til samanburðar má
nefna að Andrei Gromyko, ut-
anríkisráðherra er EKKI með-
limur í stjórnmálaráðinu.
KGB er þannig kleift að fá til
eigin afnota mikinn hluta af
háum stöðum í sendinefndum
Sovétríkjanna erlendis, og legg
ur sig þá sérstaklega eftir stöð