Morgunblaðið - 15.07.1972, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 1972
HJMHORF
St j órnmálalegt
uppeldi
HÉB eru birtir fjórir stuttir
kaflar úr ítarlegu erindi, er
Kristján J. Gunnarsson, skóla
stjóri, flutti sl. vor um upp-
eldi þjóðar til einræðis eða
lýðræðis.
Stöðnun
í föstum
farvegi
Hinum hefðbundnu stjórnmála
flokkum hættir til að staðma
þannig, að gagnvart ákveðnum
vandamálum eða úrlausnarefn-
um sé aftur og aftur beitt sömu
lausnum. Það má vera, að lausn-
irnar séu eitthvað mismunandi
eftir flokkum og þó fremur túlk
un þeirra gagnvart almenningi,
sem höfð eru endaskipti á, þegar
valdajafnvægi breytist, þannig
að stjórnarsinnar og stjórnar-
andstæðingar geta á víxl notað
rök og gagnrök hvor annars.
Stjórnmálin eru, þegar svo er
komið, fallin i eins konar óum-
breytilegan farveg, og á löragu
tímabili getur innan þeirra
myndazt lokuð hringrás, sem
stjórnmálaflokkamir megna
ekki að rjúfa. Til skýringar
þessu má minna á verðlagsmál
á íslandi síðustu áratugi. Víxl-
verkanir kaupgjalds, verð-
lags og gengisfellinga sýna okk-
ur brotna línu, sem sveiflast
milli þessara póla, þar sem
sveiflan getur numið 20-40% frá
viki frá þvi, sem var. Sé hins
vegar litið á t.d. 25 ára tímabil
sem heild, kemur í ljós, að raun-
veruleg aukning kaupmáttar
hefur verið nokkuð jöfn, nálægt
3% á ári, og hagsmunir allra,
sem hlut áttu að máli, hefðu
verið betur tryggðir með því að
fara beina leið að markinu.
Þetta er öllum augljóst, en ekki
viðurkennt í verki, hvorki af
stjómmálamönnum né almenn-
ingi. Leysa verður málið sam-
kvæmt hinum hefðbundnu for-
múlum stjórnmálanna, sem
þræða efnahagsmálin eftir króka
leiðum og refilstigum, þar sem
sá er féflettur, er sízt skyldi. En
þvi er hér lauslega að þessu vik-
ið, að verðlagsmálim í íslemzkum
stjórnmálum eru gott dæmi um
stöðnun í föstum farvegi inn-
an stjórnmálakerfis.
Hlutlægar
upplýsingar
um stjórnmál
Talað hefur verið um að
stofna til embættis umboðs-
manns almennings gagnvart
stjórnvöldum, sem væri þeim
óháður á svipaðan hátt og t.d.
dómarar. Er þá hugsunin sú að
tryggja betur en nú er rétt eins-
staklinga í skiptum við stjórn-
völd. Slík hugmynd er góðra
gjalda verð. En í framhaldi af
henni er hægt að láta sér detta
í hug, hvort á vegum þess emb-
ættis ætti ekki líka að vera til
eins konar upplýsingamiðstöð,
þar sem hinn almenni borg-
ari geti fengið hlutlæg svör við
spurningum, er varða efnisatr-
iði mála, sem mistúlkuð eru
af stjómmálaflokkum. Slíkar
spurningar og svör þyrfti þá að
birta almenningi í fjölmiðli, sem
þetta embætti réði yfir. Eins og
nú er háttað, getur almennur
borgari hvergi fengið áreiðanleg
og óhlutdræg svör við þeim
spurningum, sem honum þó er
nauðsynlegt að fá svarað til að
geta myndað sér skoðun á mál-
um eða tekið afstöðu til þeirra.
Opinberum stjómsýslustofnun
um ber ekki lagaleg skylda til
að veita einstaklingum eða hóp-
um svör við spurningum um al-
menn mál, og fæstar munu telja
sig hafa til þess starfskrafta. Af
þessu er ljóst, að aðgangur al-
mennings að hlutlægum og óhlut
drægum upplýsingum um stjórn-
mál og stjórnsýslu, sem rík-
isvald og stjórnkerfi veitir, er
mjög takmarkaður. Af því leiðir,
að almennir kjósendur eiga oft
erfitt fyrirfram, áður en málum
er ráðið til lykta af löggjafar-
eða framkvæmdavaldi, að mynda
sér skoðun um þau, og lög og
framkvæmd verða oft að sýna
sig í reynd, áður en almenning-
ur getur orðið fær um að taka
afstöðu og fella sinn dóm. I til-
efni af þessu má minna á, að um
skattafrumvörpin á yfirstand-
, andi þingi var sagt, að menn
skyldu bíða, þangað til skattarn-
ir samkvæmt þeim kæmu, og þar
með virðist gefið upp á bátinn,
að hægt sé fyrir almenning að
rnyinda sér rökstudda skoðun á
málinu fyrirfram.
Það er greinilegt, að hér
ganga hlutdrægir hagsmunir
stjórnmálaflokkanna i berhögg
við það takmark lýðræðisins, að
óhlutdrægv skoðanamyndun og
afstaða til mála, áður en þeim er
ráðið til lykta af þingi eða
stjóm, geti átt sér stað, enda er
fjölmiðlum flokkanna oft frem-
ur beitt til að villa um fyrir
fólki en til að leggja staðreynd-
irnar á borðið.
Að úthluta
þekkingar-
skammtinum
Ef hinn almenni skyldunáms-
og gagnfræðaskóli byggir
kennsluna á því að miðla nem-
endum ákveðnum þekkingaratr-
iðum, sem þeir eiga að læra og
muna og álíta, að séu hafin yfir
alla gagnrýni, þá er ekki við
því að búast, að þeir, sem út úr
slikum skóla koma, hafi fengið
miikla þjálfun í að draga álykt-
anir og forsendur eða vega og
meta rök og gagnrök. Aftur á
mótí hafa þeir hlotið töluverða
æfingu í að trúa því, sem þeim
er sagt, og draga sannindi þess
ekki í efa. Ég vona, að þetta sé
of strangur dómur um skóla okk
ar, en ég óttast þó, að hann
kunni að liggja of nærri því
rétta. Ofan á þetta bætist svo,
að t.d. við lok almenns gaign-
fræðanáms hafa nemendur sama
og ekkert lært í undirstöðuatr-
iðum hagfræði, þjóðfélagsfræði,
heimspeki eða rökfræði, en án
lágmarks grunnþekkingar á þess
um sviðum er hætt við, að menn
verði talhlýðin fórnarlömb hvers
konar þjálfaðra áróðursmeist-
ara. Skrif stjómmálablaða og
framsetning þeirra og túlkun t.d.
á aðgerðum í efnahagsmálum,
þar sem oft eru höfð endaskipti
á tiltölulega einföldum hagfræði
legum lögmálum, benda eindreg
ið til þess, að ýmsir stjómmála-
menn álíti og það sennilega með
réttu, að þekking almennings á
þessum sviðum sé afar takmörk-
mörkuð, annars mundi slíkur
málflutningur valda þeim tjóni
sem honum beita.
Það er mjög mikilvægt fyrir
lýðræðislegt uppeldi, að nám í
menntastofnunum þjóðarinnar sé
fremur byggt upp með þeim
hætti, að nemendur komi þang-
að til að leita sér þekkingar
heldur en til að meðtaka ákveð-
inn og tiltekinn þekkingar-
skammt, sem þeim er úthlutaður.
Stjórnmála-
menn andvígir
endurmati
Mér virðist, að stjórnmála-
flokkum hætti mjög við að
staðna í hugmyndafræði sinni og
þau vígorð, sem við upphaí
þeirra leiddu þá gunnreifa fram
á stjórnmálasviðið, verði smám
saman að merkingarlitlum klisj-
um. Þess vegna þarf að hlúa að
þeim öfflum í þjóðlífinu, sem ekki
Framhald á bls. 20
„Auglýsum útvarpsráð
laust til umsóknar66
Viðtal við Svein Eldon
Sveinn Eldon heitir ungur
maður, sem leggur stund á
heimspeki við háskólann í
Edinborg. Hann tók stúdents
próf frá Menntaskólanum á
Akureyri 1970 og hefur því
tveggja ára háskólanám að
baki. Sveinn gerir ráð fyrir
að útskrifast með M.A. próf i
heimspeki 1974. Við hittum
Svein og ræddum við hann
lítilsháttar um fjölmiðla,
stjórnmálaflokka, lýðræði
o.fi.
FJÖLMÐLAR
— Ef við byrjum á að tala
um fjölmiðla, Sveinn, hvert
er hlutverk fjölmiðla að þinu
mati?
— Mér finrast ekki rétt, að
tala um alla fjölmiðla í sömu
andránni, þeim má skipta i
blöð, útvarp og sjónvarp og
á þeim á að vera nokkur
munur. Blöð hljóta ajltaf að
hafa fyrirfram ákveðinn
standpurakt, ef svo má segja,
þ.e.a.s. þau leggja alltaf visst
mat á fréttir og annað efni.
Þau eru alltaf hægri-, mið-,
eða vinstrisinnuð, svo notuð
séu hefðbundin hugtök, þótt
óljósrar merkingar séu. Blöð
geta ekki verið hlutlaus þótt
þau séu óflokksbundin.
Þessu til stuðnings má m.a.
nefna, að blöð virðast alltaf
laða að sér blaðamenn sörnu
eða svipaðrar skoðunar og
þeir sem stefnu blaðsins ráða.
Ég tel hins vegar að það sé
heppilegra rekstraform fyrir
biöð, að þau séu ekki i eign
stjórnmálaflokka.
— En hvað ef litið er á
þetta frá sjónarmiði stjórn-
málaflokkanna. Nú er það
auðvitað svo, að stjórnmála-
flokkarnir starfa til þess að
reyna að ná völdum og gefa
í þeim tilgangi m.a. út blöð.
Virðist þar ekki komin eðii-
leg skýrirag á flokks-
eign blaðanna?
— Jú, þetta er sjálfsagt
rétt. Og fyrir flokksmenn er
sjálfsagt gott að hafa mál-
gagn. En fréttaflutniragur
þessara blaða getur aldrei
verið fullkomlega hlutlaus og
þar komum við að hliutverki
hims hlutlausa, áreiðanlega
fréttamiðils, sem ég tel eiga
að vera rikisrekið útvarp. En
með hlutleysi te’. ég ekki átt
við, að ekki megi minnast á
umdeild mál, eða bannhelgi á
Sveinn Eldon
skoðanir ýmissa hópa, svo
fremi sem allar skoðanir fá
jafnan tíma. Fréttamiðiillinn,
útvarpið, verður hvorki fugl
né fiskur, ef hann á að fylgja
algerri hlutleysisstefnu í
þeirri merkingu.
— En á ekki alveg það
sama við og þú sagðir um
blöðin, meðan sú stofraun, sem
hefur yfirstjórn á efmi,
þ.e.a.s. útvarpsráð er kosíð
pólitískum kosningum á Al-
þingi og í því sitja fulltrúar
stjómmálaflokkanna? Og ef
svo er, hvernig er þá hægt
að velja menn í útvarpsráð?
Er til einhver betri leið sem
ekki hefur enn verið reynd?
— Jú þetta er réft, að þessi
hætta er fyrir hendi, meðan
stjómmálaflokkamir ráða út-
varpinu. Það virðist vera tal-
ið hér, að Alþingi sé eitt fært
um að velja i stofnamir eins
og þessa. Mér dettur í bug að
reyna rnegi einfaldlega að
auglýsa eftir mönnum í út-
varpsráð og láta síðan
menntamálaráðúneytið velja
úr uimsóknum og skipa menn
til ákveðims tima í senn. Nú-
verandi kerfi er dragbítur á
starfsemi útvarpsins.
LÝÐRÆÐI.
— Ef við höldum áfram eft-
ir þessari línu, má þá kannski
segja að þetta ástand, sem nú
er ríkjandi verði til þess að
raunverulegt lýðræði verði
minna, þar sem lýðræðið bygg
ir óhjákvæmilega á góðri
upp 1 ýsingamið 1 un til alrraenn-
in gs?
— Ég held að á því sé ekki
vafi. Fjölimiðlar, ekki sízt
sjónvarpið, geta haft geysi-
mikil áhrif til skoðanamynd-
unar hjá almenningi og tak-
markað raunverulegt lýð-
ræði. Þama er líka augljós
hætta á ferðinni ef þeir að-
ilar ná yfirráðum yfir sterk-
um fjölmiðli, sem í fyrsta lagi
trúa því, að einn ákveðinn
sanleikur sé til og í öðru Lagi
telja sig hafa höndlað hann
og beri þvi að sjá til þess
að allir aðrir sjái og höndli
þennan sannleika.
stjörnmAlaflokkar.
— Svo við snúum að öðru,
en þó skyldu. Hvað viLf þú
t.d. segja um núveramdi
flokkakerfi á Islandi? Er það
e.t.v. að verða úrellt?
— St jórn mála f lokkarn iir
voru stofnaðir um ákveðna
hugsjón, hugmyndalegan
grunn, eða sem hagsmunafé-
lög vissra hópa. Ef hinn bug-
myndafræðilegi grunnur
hverfur sjónum í tíimans rás
er þörf endurskoðunar.
Flokkaímir mega ekki verða
stoifnanir, sem eiragöngu eru
til sjálíra sín vegna til að
veita flokksmönnum sínum
frama. En þrátt fyrir allt
held ég, að það kerfi sem við
búum við sé ekki úrelt, þ.e.
a.s. sjáliflt lýðræðisskipulagið,
ef þess er gætt að flokka-
kerfið staðni ekki. Gagnrýni
verður að vera stöðug og ár-
vekrai. En sannleikuirinn er
sá, að gagnrýni er afar erfitt
að koma á framiflæri, þegar
blöðin eru svo tengd flokk-
unum, sem raun ber vitni. Ég
tel t.d. að þær skoðanir sem
fram koma í blöðutn séu yfir-
leiitt hópskoðanir, en ekfci
skoðanir einstaklinga, þótt
þær komi e.t.v. fram umd-
ir nafni eims manns. Hér kom
um við að þvi sama og í upp-
hafi. Það verður hlutverk
hins ríkisrekna fjölmiðils að
annast öflun oig dreifiragu
réttra upplýsinga fyrir al-
meraning og styrkja þaninig
lýðræðið í laradirau.