Morgunblaðið - 24.09.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SÖNINUDAGUR 24. SEPTEMBER 1972 1 7
Öryggismál Evrópu í umsköpun II
Afdrifarík ákvörðun
Norðmanna og Dana
Eftir Baldur
Guðlaugsson
TENGSL NORÐURLANDA
VIÐ EFNAHAGSBANDA-
LAGIÐ
Norðurlandaþjóðirnar hafa
allar l'eitað tengsla við Efna-
hagshandalagið í einni eða
annarri mynd. Norðmenn og
Danir hafa sótt um fulla að-
ild. Finnar, íslendingar og
Svíar hafa gert fríverzlunar-
samning við bandaiagið. Þeg-
ar haft er i huga sennilegt
framtíðarsamstarf aðildar-
ríkjanna á sviði utanríkis-,
öryggis- og jafnvel varnar-
mála, aetti enguim að koma á
óvart, að aðild að Efnahags-
bandalaginu sé einungis talin
framhald þess samstarfls,
sem verið hefur með ríkjum
Vestur-Evrópu allt frá styrj-
aldarlokum. Þetta er Finnum
o.g Svíum mæta vel ljóst. Þeir
hafna því aðild og rökstyðja
með hluitleysisstefnu sinni,
þótt efnahagslega væri þeim
aðild'in hagkvæm. íslendingar
hafa vitanlega sérstöðu vegna
einhæfs atvinnulífs og sér-
stakra þjóðlífsaðstæðna. En
vert er að hafa i huga, að inn-
an Efnahagsbandalagsins er
fríverzhjnarsamningur eink-
um taiinn vera fyrir efnahags
lega veik og/eða hlutlaus riki.
Á VEGAMÓTUM
Þá er að líta ögn nánar á
aðild Norðmanna og Dana.
Sem fyrr ségir, telja ýmsir, að
aðild að Efnahagsbandalag-
inu sé eingöngu eðlitegt fram-
hald eða kannski öllu heldur,
nýtt form núverandi sam-
stöðu Vestur-Evrópuríkja á
sviði utanríkis-, öryggis- og
varnarmáia. Benda má á í því
sambandi, að sé ísland undan-
skilið, eru fyrirhuguð tengsi
Norðurlandaþjóðanna við
bandalagið í samræmi við rikj
andi öryggismálaástand á
svæðinu. Norðmenn og Danir
eru aðilar að Atlantshafs-
bandalaginu, en Finnar og
Svíar fylgja hlutleysi. í sam-
ræmi við þetta lýsti meiri-
htuti utanríkis- og stjórnar-
skrárnefndar norska Stór-
þingsins yfir því í nefndar-
áliti í vor, að liitið yrði á það
sem stefnubreytingu á utan-
rikisstefnu Noregs, ef landið
ákvæði að standa utan Efna-
hagsbandalagsins. Þar með
myndi Noregur einangra sig
frá utanríkismálasamvinnu
landanna í stækkuðu Efna-
hagsbandalagi. Meirihlutinn
taldi Mkur á, að stækkað Efna
hagsbandalag yrði í framtíð-
inni helzti tengipunktur
Bandaríkjanna og Evrópu.
Hann minnti á, að Noregur
hefði ávallt kosið að tengja
varnarmálasamstarfið við
Bandaríkin breiðara sam-
starfi miili Bandaríkjanna og
Vestur-Evrópu. Þessi viðhorf
hvíla vitaskuld á þeini for-
sendu, að Danir gerist aðili.
Verður enn að telja yfirgnæf-
andi líkur á, að svo verði.
Noregur hefur fylgt þeirri
stefnu, að landið skuli taka
þátt í þróun bindandi sam-
starfs milli lýðræðisþjóða
Vestuir-Evrópu og við Atlants
haf. Ef landið gerist ekki að-
ili að Efnahagsbandalaginu,
verðuir það í fyrsta sinn, að
það stendur utan bindandi
samstarfs, þar sem öll lýðræð
isríki i Evrópu, sem ekki hafa
hlutleysi að fyrirstöðu (auk
íslands vegna fyrrnefndrar
sérstöðu), eru þátttakendur.
Það er þvi engin furða, þótt
ýmsir telji, að slíkt skref feli
í sér fráhvarf frá utanríkis-
stefnu landsins síðustu ára-
tuigi í átt til hlutl'eysis. Eins
og komizt hefur verið að orði,
er ekki nægilegt að halda því
fram, að aðild að Efnahags-
bandalaginu skipti ekki máli
i öryggismálalegu tilliti, ef
umheimuirinn er annarrar
skoðunar.
ANDSPÆNIS
SOVÉTRÍKJUNUM
Hverjar yrðu þá hugsanleg-
ar afl'eiðingar þess fyrir Nor-
eg, að aðild yrði hafnað? Nor-
egur er í mjög erfiðri aðstöðu
hernaðarlega séð. Undanfar-
in ár hefur sovézki flotinn í
Norður-Atlantshafi verið í
miklum vexti, auik þess sem
umráðasvæði hans færist stöð
ugt vestar á bóginn. Norður-
Noregur ér þegar innan
áhrifasvæðis flotans. Norð-
menn gera sér ljóst mikilvægi
norsks landsvæðis i hernaðar-
áætliunuim Sovétmanna á
þessu svæði. Til skamrns tima
voru Bretar og Bandaríkja-
menn aligjörlega einráðir á
þessu hafsvæði. Hefur varn-
armálapólitík , Norðmanna
ávallt hvílt á þeirrí forsendu.
Nú er breyting á orðin. Ekki
er svo að skilja, að Norðmenn
eða aðrir Vestur-Evrópubúar
álíti, að Sovétmenn bíði að-
eins rétta augnabliksins til
þess að ráðast inn í Skandin-
avíu eða Vestur-Evrópu. Hins
vegar er talið, að stefna Sov-
étmanna miðist við að sundra
smám saman varnarsamstarfi
vestrænna rikja. Þá ættu þeir
alls kostar við Vestur-Evrópu-
ríkin; gætu beitt pólitiskum
þrýstingi og orðið óumdeilt
forysturiki Evrópu. Hæstráð-
andi til sjós og lands. Sovét-
menn eru því ákaft fylgjandi
heimkölliun bandarísks her-
liðs frá Evrópu, en andvíigir
allri samvinnu Vestur-Evrópu
ríkja, þar á meðal stækkun
Bfnahagsbandalagsins (and-
stætt Kínverjum, sem líka
reikna dæmið rétt). Sovét-
menn kynda því undir og
fagna mjög allri hreyf-
ingu Atiantshafsbandalags-
ríkja i átt til hlutleysis.
Norskum ráðamönnum er
fulll'jóst, að einungis Banda-
ríkin geta skapað hernaðar-
llegt mótvægi gegn flotastyrk
Sovétmanna í norðri. Hins
vegar gæti pólitískur þrýst-
ingu.r sovézka flotans aukizt,
ef Noregur gæfi til kynna
minnkandi samstöðu með
yestrænuim ríkjum, með því
að hafna aðild að Efnahags-
bandalaginu.
NOREGUR UTAN
EFNAHAGSBANDALAGS-
INS
í sl'íkri framtíðarskipan
myndi áhugi og geta Efna-
hagsbandalagsrikjanna til að
tryggja öryggi Noregs
minnka. Horfur eru á, að
bandalagið myndi þá taka
upp viðhorf meginiandsveld-
is. Jafnframt yrðu samskipti
Bandarikjanna við Vestur-
Evrópuríkin innan Atlants-
hafsbandalagsins fyrst og
fremst byggð á bandalagi við
Efnahagsbandalagsrikin. Nor-
egur stæðd þá frammi fyrir
því, að velja á mil'li þess að
fjarlægjast ríki Vestur-Evr-
ópu enn frekar en orðið væri,
eða taka upp nánara samstarf
við Bandaríkin, að mestu á
tvíhliða grundvelli. Nú er lík-
legt, að Bandarikin muni
vegna vaxandi þenslu sov-
ézka flotans telja hafsvæðið
út af Noregi framhald svæð-
isins, sem varnir Norður-
Ameríku ná yfir. Þeir myndu
því kjósa varnarsamstarf við
Noreg. En stæði Noregur ut-
an Efnahagsbandalagsins
gæti landið orðið eins konar
Atlantshafs-jaðarriki líkt og
Portúgal í suðri og Grikk-
land og Tyrkland i suðaustri.
Minna má að nýju á þau um-
mæli meirihluta utanríkis- og
stjórnarskrárnefndar norska
Franihald á bls. 31.
I réttum.
tíma og ótíma til þess að tala um ,
allt og ekki neitt og þannig fer
dýrmætur starfstími forgörðum.
Þegar hægt er að ljúka erindi í
tveggja mínútna símtali verða
sumir að tala minnst i 10 mín-
útur með alls kyns vifilengj-
um. Iðjuleysingjarnir og óhófs-
menn á símtækin ættu að gera
sér grein fyrir þvi, hvílík eigin-
gimi er fólgin í framferði þeirra
og reyna að stilla sig. Það eru
áreiðanlega fleiri innisetumenn
í miðborginni en höfundur þessa
Reykjavíkurbréfs, sem daglega'
verða fyrir barðinu á óboðnum
gestum, sem setjast að í vinnu-
herbergjum rnanna og skeyta
enigu um anniir þess, sem heim
er sóttur.
Hættuleg umferð
Það kann að þykja hæpin full-
yrðing en hún hefur engu að
síður við sterk rök að styðjast,
að auðveldara sé og hættuminna
að aka í sumum stórborgum
Evrópu en á höfuðborgarsvæð-
inu hér. Það sem úrslitum ræður
í umferðinni víða erlendis eins
og t.d. i Kaupmannahöfn er það,
að ökumenn og gangandi vegfar-
endur fylgja settum umferðar-
reglum og hvika ekki frá þeim.
Þessu er hægt að treysta. í um-
ferðinni hér er ha;gt að treysta
því einu, að bæði ökumenn og
gangandi brjóti allar þær um-
ferðarreglur, sem hægt er að
brjóta að undanteknum götuljós
unum. Báðir hóparnir sýna þeim
fyllstu virðingu.
Það heyrir til undantekninga,
að sjá bifreið stöðva við svo-
nefnda zebra-braut, þegar gang-
andi vegfarandi gefur til kynna
að hann hyggist ganga yfir hana,
eins og þó ber að gera. Svo virð-
ist líka sem stórum hópi gang-
andi fólks sé eitthvað í nöp við
merktar gangbrautir, því að þær
eru helzt ekki notaðar. Þess i
stað er stokkið yfir hraðbrautir
í veg fyrir þíla, þegar henta þyk
ir. 1 bílaumferðinni má að jafn-
aði búast við þvi, ef menn eru
á hraðri ferð á hraðbrautum
borgarinnar, að bílar lúsist lötur-
hægt inn á hraðbrautina án
nokkurs tililits tiíl aðvífandi öku-
tækja. Agaieysi í umferðinni hér
er algert. Einhvern tíma þóttust
Islendingar hafa efni á að gera
grín að frændum vorum Færey-
ingúm fyrir þeirra umferðarsiði,
þ.e. að flauta áður en ekið væri
fyrir horn og bensíngjöfin síðan
stigin i botn. En umferðin hér
er litlu betri. Húrj, er beinlínis
hættulegt öngþveiti. Nokkurs
aga gætti í umferðinni fyrst eftir
að hægri breytingin var gerð, en
siðan hefur áróður í umferðar-
málum farið þverrandi með
hörmiulegustu afileiðinguim.
Úr því rætt er um umferðarvand
ann er ekki úr vegi að minnast
lítillega á þjónustu eða öllu held
ur skort á þjónustu hjá olíufélög
unum. Fyrir skömmu var ferða-
maður á leið úr borginni austur
á Þingvöll og um Uxahryggi í
Borgarfjarðardali. Hann lagði af
stað úr borginni árla morguns
eða rúmlega 7, en uppgötvaði þá
að bensín vantaði á bensíngeymi
bifreiðar hans. Þá kom i Ijós,
að bensín reyndist ekki unnt að
fá í höfuðborginni svo snemma
dags. Næstu bensínstöðvar eru í
Mosfellssveit á móts við Reykja-
lund og liggja tvær þétt saman.
Hvorug var opin klukkan u.þ.b.
7.30 að morgni. Áfram var hald-
ið en smátt og smátt rann upp
fyrir ferðalöngum, að frá þess-
um lokuðu bensínstöðvum í Mos
fellssveit og til Þingvalla er eng-
imn bensíntankar. Og þegar kom
ið er á Þingvöll á þessurn árstím.a
kemur í ljós, að búið er að loka
hótelinu og þar með einnig bens
ínsölunni þar. Á þessari fjöl-
förnu leið til Þingvalla reyndist
ekkert bensín að fá! Hvílík þjón-
usta! Bændur nota svo til ein-
göngu dísilbíla og þeir hafa því
ekki bensin aflögu, en að þessu
sinni bjargaði greiöasemi sr. Ei-
riks þjóðgarðsvarðar frá aðsteðj-
andi vanda. Þetta er auðvitað
óviðunandi ástand. Þótt búið sé
að þurrka út alla verðsamkeppni
milli olíufélaganna mætti a.m.k.
vænta þess, að þau reyndu að
laða til sín viðskiptamenn með
bættri þjónustu, en svo virðist
alls ekki vera.
Nýjar viðræður
Svo virðist, sem Bretar og V-
Þjóðverjar hafi samræmt stefnu
sína í landheigismálinu og að
framvegis þurfum við að takast
á við þessar tvær stórþjóðir sam
eiginlega. Óneitanlega styrkir
þetta ekki samningsaðstöðu okk-
ar. Að nokkru leyti ber ríkis-
stjórnin ábyrgð á því, að þessi
óhagstæða staða er upp komin.
Þegar eftir að samningarnir við
Belga höfðu verið undirritaðir
benti Morgunblaðið á, að tafar-
laust ætti að efna til viðræðna
við V-Þjóðverja og kanna mögu-
leika á samningum við þá á svip
uðum grundvelli. Seinagangur
I ríkisstjórnarinnar olli því hins
vegar, að Bretar og V-Þjóðverj-
ar voru búnir að rotta sig sam-
an, þegar utanrikisráðherra loks
brá við til þess að kanna málin.
Við þessu verður lítið gert úr
þessu en dýrmætt tækifæri til
þess að sundra andstæðingaliði
okkar, gekk okkur úr greipum,
fyrir klaufaskap utanríkisráð-
herra.
Gera má ráð fyrir, að nýjar
viðræður hefjist einhvern tíma í
október við Breta. Þá skiptir
nokkru máli, hvar þær fara
fram. Eins og ástandið er nú á
fiskimiðunum í kringum landið,
þar sem brezkir togarar virða
að vettugi 50 milna landhelgi
okkar er t.a.m. ekki heppilegt,
að samninganefnd frá Islandi
með ráðherra innanborðs fari til
Lundúna. Það lyktar af afstöðu
herraþjóðarinnar til nýlendunn-
ar. Þess vegna verða Bretarnir
að koma hingað. Þá er ákaflega
mikilvægt hvernig á samningum
verður haldið af okkar hálfu
m.a. til þess að tryggja almenn-
ingsálit okkur hagstætt, takist
svo ilila til að samningar náist
ekki. Vitað er, að grundvaHar-
ágreiningur hefur verið um það,
hvor aðilinn steuli hafa lögsögu
yfir landheigisbrotum. Hins veg-
ar hafði eitthvað þokazt í öðrum
atriðum fyrr í sumar áður en
upp úr viðræðum slitnaði um
miðjan júli vegna þesis, að Lúð-
vík lá svo mikið á að gefa út
reglwgerðina.
Standi málin þannig virðist
hyggilegasta samningatækni af
okkar hálfu vera sú, að reyna að
ná samningum um veiðiheimild
ir, hólf o.s.frv. Takist samningar
um þessi atriði getum við sagt
við umheiminn: íslendingar eru
reiðubúnir til að semja eins og
þessir punktar segja, en samn-
ingar stranda á stirfni Breta,
sem vilja ekki viðurkenna lög-
sögu okkar yfir brotum. Ef upp
úr slitnar á þennan veg yrði
staða íslands ekki veik, þegar
til eftirleiksins kæmi.