Morgunblaðið - 04.10.1972, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 1972
23
Alþ j óðadómstóllinn
einasta lausnin
Bretar viðurkenndu rétt íslands
til landgrunnsins 1961
Mönnum hefur verið tíðrætt
uim samniniginn frá 1961 og er
ég í hópd þeirra, sem töldiu að
það hafi verið misráðið að gera
samninginn af ýmsum ástæðum,
sem ástæðulaust er að rifja upp
hér. 1 þvi samtoandi hefuir mér
oft komið í hug, að þegar Sam-
bandslagasamingurinn var gerð
ur við Dani 1918, voru margir
mjög óánsagðir með sum ákvæði
samningsins, t.d. ákvæði varð-
andi þjóðaratkvæðagreiðslu 18.
gr. Samtoandslaganna. Síðar
sýndi sig að þessi ótti var með
öllu ástæðulaus, enda var þar
að verki svo sem alkunnugit er
fyrtst og fremst einn menntað-
asti og gáfaðasti lögfræðing-
ur, sem þessi þjóð hafði alið,
Einar Arnónssoin. Hann vissi að
málið var torleyst án einhverr-
ar tllslökunar á borði og með
lausn máisins, var hann að
vinna þjóð sinni og gekk því
ótrauður að verki símu, sem var
farsæl lausn og mi'kið gæfuspor,
þvi auðvitað hlaut þjóðin að
verða einhuga í þjóðaratkvæða-
greiðslu um sambandsslit og
stofnun lýðveldis. Óhætt mun
vera að fullyrða að svipuð orð
megi hafa um Bjama Beneditobs
son, en hann mun hafa verið að-
almaðurinn í samnimgagerðimni
1961. Enigum kemur til hugar að
halda því fram, að hann hafi á
noklrurn hátt viljað torvelda
það, að íslenzka þjóðin gæti
ifært fiskveiðilandhelgi sína út
og helgað sér landgrunnið allt.
Hann var maður gætinn og mun
ef til vill hafa verið vanitrúaður
á að það tækiist í allra námustu
framtíð. Mun vantrú sem þessi
hafa verið almenn meðal Alþýðu
iflokksmanna og Sjálfstæðis-
mianna. Kom þetta hvað ljósast
fram fyrir síðustu aliþingiskosn-
ingar, er Alþýðuflokkurinm og
Sjálfstæðisflokkurinn misstu af
strætisvagninum i landhelgismál-
inu, ef svo má að orði komast,
en það er liðin tíð og skal ekki
rifjuð upp hér.
SAMNINGURINN FRA 1961
Þess þarf enginn að ganiga
dulinn að Alþingi og ríkisstjóm
hafi 1961 gert- sér fylliiega Ijóst,
að samkvæmt ákvæðum land-
heílg is s a mn i n gs ins hlyti að
koma að því fyrr eða síðar, að
Alþjóðadómstóllinn fengi fisk-
veiðilandhelgi Islands til úr-
lausnair á grundvelli hans eða
alþjóðalagia. Þeiss vegna hliaut
Bjarni Benediktsson svo mikill
ættjarðarvinur sem hann var að
vilja búa svo vel um hnútama,
að réttur íslands til firekari út
færslu fisfcveiðilandhelginnatr
yrði ekki vefanigdur. Það hefur
því án efa verið að hans ráði,
að sajmjþyfctot Alþingis frá 5. maí
1959 um að afla beri viðurkenn
inigar annarra rikja á rétti Is-
lands til landgrunnsins var látin
fýigja samninigum með orðsend-
ingaskiptum við lauisn deilunn-
ar. Það þarf enginn að efast
um það nú að slíkur af-
burða gáfumaður sem hann var
vissi hvað hann var að gera, þó
hiann hefði enigin orð um það
þá, sem og var ekki ástæða til.
Að vísu fór hann aldrei dulit
með, að hann taldi samninginn
frá 1961 mifcinn sigur fyrir okk
ur og er líklegt að vibund hans
um hið óbeiina samþytoki Breta
fyrir frekari úbfærslu hafi vald
ið mestu þar um. 1 fáum orðum
sagt, þá hafði Bjami Beneditobs
son séð við Bretanum á þann
hátt, sem þeir kalla „outwi,tted“
þá og einmiitt þessi samþyktot
Alþingis var „Kolumbusaregg“
samningsins eins og má nú
verða öllum ljóst. Því með við-
tötou umræddrar samþyktetar
voru Bretar í raun réttri búnii
að glata málstaðnum gagnvart
frekari útfærslu landhelginmar
síðar.
Þess skal getið, að i umræðum
á Alþingi 1961 var af hálfu for-
svarsmanna samningsins við
Breta, bent á að það væri þýð-
ingarmikið atriði, að brezka
stjómin tæki við orðsendingu,
varðandi frekari útfærslu land-
helginnar síðar.
Hinu er ekki að neita, að I
hita andstöðu minnar gegn samn
ingagerð við Breta, gat mér
auðveidlega sézt yfir að ummæbt
atriði gæti haft neina þýðingu.
Síðar í greininni verður vikið
að því hvers vegna sú andstaða
mín er óbreytt í dag.
ALÞJÓÐADÓMIJRINN FANN
MIKILVÆGASTA ATRIÐID
Mikilvægi þessa atriðis samn-
ingsins frá 1961 fer ekki heldur
fram hjá hinum bráðsnjalla al-
þjóðadómara Luis Padilla
Nervo frá1 Mexico, en hann
va-r sá eini af dómendum Al-
þjóðadómstólsins, sem vék all
efnislega að fiskveiðideilu Is-
lendinga og Breta fyrir dóm-
stólnum, en hann segir m.a. í
sératkvæði sínu:
„Samkvæmt orðsendingunum
frá 11. marz 1961 gerði sam-
komulag aðilanna þegar ráð fyr
ir þeim möguleika, að lýðveldið
fstand mundi færa út fiskveiði-
landhelgi sina umfram 12 mílna
mörkin.
Ef það er andstætt alþjóða-
lögum að gera ráð fyrir siíkri
útfærslu, hefðu ríkisstjómir
Bretlands og V-Þýzkalands
ekki samþykkt að taka slíka yf-
iriýsingu með i hinum formlegu
orðsendingaskiptum.
í þessum orðsendingaskiptum
er því fólgin viðurkenning á
rétti fslands til að færa fisk-
veiðilandhelgi sína út.
Með hliðsjón af viðurkenn-
ingu sinni á þvi, hve sérstak-
lega háð íslenzka þjóðin sé fisk
veiðum við strendur landsins
varðandi lifsafkomu sína og
efnahagsþróun, samþykkti Bret
land tillögurnar, sem settar
voru fram af íslenzku rikis-
stjórninni, meðal þeirra tillög-
una, sem felst í næstsíðustu
málsgreininni, er segir, að „rík-
isstjórn fslands muni halda
áfram að vinna að framkvæmd
ályktunar Alþingis frá 5. mal
1959, varðandi útfærslu fisk
veiðiiögsögimnar við fsland,“ en
í henni er því lýst yfir, að Ieita
beri viðurkenningar á rétti þess
til alls landgrunnsins, eins og
kveðið var á um í lögunum frá
1948 um visindalega vemdun
fiskimiða Iandgrtmnsins.
Bretland mótmælti ekld tii-
veru slíks réttar, það samþykkti
tillögima, en hún hafði inni að
halda sem mótvægi eða gagn-
kvæmisatriði þá sknldbind
ingu íslands, að tilkynna með 6
mánaða fyrirvara um hverja
slíka útfærslu.
Ef deila mundi rísa varðandi
slika útfærslu, mundi hún ekki
hafa áhrif á hina fyrri þegj-
andi viðurkenningu á rétti fs-
lands til að færa út fiskveiði-
landhelgina."
MA ekki liggja f
ÞAGNARGILDI
Það, sem bent er á hér að
ofan er mjög mikilvægt innlegg
í málið og það svo að enginn
sem kynna vill vel málstað Is-
lands getur látið það í þagnar-
gildi, hvar í flokki seim hann
stemlur.
Unnið hefur verið að þýðimgu
álitsgerðar Alþjóðadómstölsins á
vegum utanríkisráðuneytisins,
undanfarnar vikur, en hún er
um 20 vélritaðar síður. Mér hef
ur hins vegar ekki gefizt kosbur
á að sjá þá þýðingu, en hún
mun verða gefin út á næstunmi
að því er méir var tjáð. Freist-
andi hefði verið að fara nánar
út í sératkvæði mexikanska
dómarans, hverniig hann t.d. allt
að þvi skopast að sumum máls-
ástæðuim Breta, svo sem þeim að
útfæirslan hljóti að hafa áhrif á
matarvenjur þeirra, en það bíð-
ur e.t.v. betri tíima.
MIKILVÆGI
ORÐHELDNINNAR
Á Alþingi 1. nóv. 1960 fór-
ust Ólafi Jóhannessyni m.a. svo
orð:
„Þess vegna hefði að minu
viti hvert eitt spor í þessu máli
átt að vera þannig imdirbúið, að
við hefðum verið við þvi búnir
að leggja það undir úrlausn al-
þjóðadómstóls.“ Alþt. 1960, C
„Fiskveiðilandhelgi Islands" bls
738.
Hér er komið afbur að upp-
hafi máls míns, þar sem ég vitn
aði til mikilvægi þess að menn
stæðu við gefnar yfirtýsingar.
Mér er með öllu hulið hvað
veldur því, að fyrrv. prófessor
í þjóðarétti, sem að auki fjallar
um sitt sérfag, telur á þessu ári
1972, fjarstæðu það sem honum
þótti sjálfsagt fyrir rúmum tíu
árum. Hvers vegna svona gjör-
samlega breytta skoðun?
Segja má að rökin fyrir van-
hæfi Alþjóðadómstólsins séu í
dag miMu léttvægiari en þau
voru fyrir 10—12 árum, þvi að
jafnvægi hefur aukizt með þjóð
unum og skipun dómsins nú
trygging fyrir réttlátri niður-
stöðu í deilumáli okkar.
Það er sjálfsagt að menn
skipti um skoðun í máli, en þeg
ar það varðar þjóðarhag, og for
ystumenn þjóðarinnar eiga hlut
að máli, þá er rétt og skylt að
fram komi hvaða ástæður liggi
að baki.
Eftir dr.
Gunnlaug
Þórðarson hrl.
SÍÐARI HLUTI
Þær skoðanir hafa stundum
heyrzt hjá ólöglærðuim mönnum
að Alþjóðadómstóllinn hljóti að
vera mjög ihaldssamur úr því
hann hafi sent frá sér slík til-
mæli í samfoandi við útfærslu ís
lenzfcu fiskveiðiimarfcanna, og
raun ber vitni, því tilmælin hlutu
að mótast af kröfum sæfcjandans
í málimu. Þeir, sem kunnugir eru
telja líblegt að af 15 dómend-
um séu allt að 11, sem meta
kunni sérstöðu okkar og tilveru
rébt.
GRUNDVALLARATRIÐI
MANNLEGRA SAMSKIPTA
OG ÞflÓÐARÉTTAR
Friðsamtog lausn deilumála
er öllum nauðsyntog, jafnt hin-
um umkomulausasta einstaklingi
sem lítiHi þjóð, sem að aufci er
vopnlaus.
Stundum er erfi'tt að leysa
deilur marnna á milli og oft ein-
ungis deilunnar vegna og er þá
einasta leiðin að leita til dóm-
stóla. 1 þessu máli er framfSð
þjóðarinnar í húfi, og þó mál-
inu sé svo nú komið að við höf-
um sigrað að vissu marki, því
fimrmtíu sjómílna fiskveiðiland-
helgin er staðreynd, sem ekki
verður hrakin, gagnvart þjóðum
heims, þurflum við að sanna sig-
ur vom.
Við lifum ekki til lengdar á
því að við séum svo litlir, að
Ijótt þyki að við séum beibtir
valdi, það hafa síðustu atburðir
sannað. Við skulum því fara að
öllu með gát og kunna okkur
hóf, sýna aðeins að við stöndum
um óhaggantegir á rébti okkar,
þá látum við einnig sanngirni
njóta sín í viðskiptum við aðra,
svo við verðum virtir í samfé-
lagi þjóðanna og því getur hér
naumast orðið um aðra lausn að
ræða en að Alþjóðadómstóll
leggi blessun sína yfir gerðir
okkar.
Að mínum dómi er varhuga-
vert og tæpast til eftirbreytni að
gera samning við eina þjóð, sem
hér hefur stundað togveiðar, um
að hún fái að láta sama fjölda
togara stunda togveiðar innan
50 sjómílna markanna og fyrir
útfærsluna, því málið er jafn
óleyst og áður. Slík samnings-
gerð gerir baráttu okkar út á við
nánast kátbroslega, en e.t.v. gefst
tækifæri til að fjalla um þessa
hlið málsins síðar. Óþarft mun
vera að taka fram að afstaða
igaginivart Færeykugum er sér-
staks eðlis.
AÐRAR LEIÐIR EN
DÓMSTÓLALEIÐIR
Með tilliiti til þeirrar reynslu
sem við fengum i fyrra þorska
stríðinu, má segja að nú hafi ver
ið um þrjá kosti að velja til
framkvæmdar landhelgismálsins
eða öllu fremur um aðeins tvær
leiðir.
1 fyrsta iagi að standa fyrir
máli okkar í Haag og hlíta
bráðabirgða tilmælum Alþjóða-
dómstólsins um „vopnahlé". Hér
að framan hefur verið vikið að
þeirri hlið málsins, sem — eí
hún hefði verið valin, — hefði
getað sparað okkur fé, háska og
jafnvel álitshnekki út á við.
Hins vegar er ekki ólíklegt að
hefði hún verið valin, að fýrr
hefði fengist sigur i málinu en
ella. Þessari leið var, sem kunn-
ugt er hafnað af hálfu ríkis-
stjórnarinnar, en afstaða Al-
þingis um það efni liggur ekki
fyrir.
S AMNIN G ALEIÐIN
1 öðru lagi að fara samninga
toiðina, veita Breburn rétt til
fiskveiða innan nýju lögsögunn
ar fram til miðs árs 1974 eða
lengur gegn viðurkenningu
þeirra á 50 sjómílna landhel'g-
inni. Þessi leið er jafn varhuga-
verð í dag og hún var 1961, en
þá var hún fordæmd af Fram-
sóknarmönnuim og Alþýðubanda
laginu, þvi með henni væri fyrst
og fremsit ítrekað fráhvarf okk
ar frá einhliðarétti til úrfærslu
landhelginnar, en að þeirra dómi
var bað eitt forkastantegasta
atriðið. Eimmitit uppsögin saimin-
ingsins var að mínum skilningi
Framh. á bls. 31
Dómkröfur íslendinga fyrir Alþ jóðadómstólnum? Fiskveiðiland-
helgin afmörkuð af 50 sjóm. og 400 m dýptarlínu, þar sem hún
fer utar.