Morgunblaðið - 02.12.1972, Blaðsíða 15

MOŒKSUfNBLAÐIÐ, LAUGAR-DAGUR 2. DESEME-ER 1972
15
Til skemmtunar og fróðleiks
SKRUDDA.
Sögnr, sagrnir og kveðskapur.
Skráð hefur Ragnar Ásgeirsson
Fyrsta bindi.
Skuggsjá, Hafnarfirði 1972.
8ÖGN OG SAGA I.
Fróðlegir þættir um ævikjör og
aWaf a,r.
S&fnað hefur Oscar Clausen.
Sbuggsjá, Hafnarfirði 1972.
Bfefgsveinn Skúlason:
IÆNT MEÐ BIRTU.
Sögur og sagnir úr Breiðafirði.
Préntamiðjan Leiftur, Reykja-
vík 1972.
Guðmundur .1. Einarsson frá
Brjánslæk:
FOKDREIFAR.
Æviminningabrot og fleira.
Prentsmiðjan Leiftur,
Reykjavik 1972.

Guðmundur J. Einarsson
frá Brjánslæk.
Þjóðlegur fróðleikur er allt-
af jafn vin.sælt iestrarefni, enda
þræta fáir fyrir að margir hafa
unnið gagn með söfnun þessara
fræða, þótt sumt sé veigalitið,
®eni fram hefur komið uindir
nafninu þjóðlegur fróðleiikur.
Uhdirritaður er einn þeirra, sem
Ihefur alltaf gamain af að glugga
í bækur af þessu tagi, og þær
bækur, sem hér verða nefndar,
hafa síður en svo vaidið mér
vanbrigðum. Ég hef fundið í
þeirn miargt, bæði til dægrastytt
ingar og eins til þesis að
dýpka 'skilning á liðinni tíð.
Skrudda Ragnars Ásgeirsson-
ar kemur nú út í nýrri útgáfu
hjá Skuggsjá. Ragnar Ásgeirs-
son er orðhagur maður og vand
virtkur og hefur í ferðum sínuim
á vegum Búnaðarfélágsdtns safn-
að saman miiklurn fróðleik úr
ýmsium áttum. 1 fyrsta bimdi
Sikruddu eru sögur, sagnir og
kveðslkapur úr Gullbriingu- og
kjósarsýslu, Borgarfjarðar- og
firskra fræða. Hanm segir frá
mamnlífi eyjanma bæði í amda
fræðimanmsins og sikáldsins. Ef
ég ætti til dæmis að nefna sögu
sem sameinar þetta tvennt,
mymdi ég benda á Lómatjarmar-
dísina, gamlan húsgang frá Skál
eyjum. Ég sé ekki betur en
Bergsveini hafi tekist í þessari
Bergsveinn Skúlason.
Ragnar Ásgeirsson.
JÓHANN HJÁLMARSSON SKRIFAR UM BÓKMENNTIR
Mýrasýslu, Snæfellsnes- og
Dalasýslu, Húnavatnssýs'lum og
af Vestfjörðum.
í upphafi Skruddu er greint
frá himum margfiræga IrafeUs-
móra, klækjum hans og óhæfu-
verkum. Þáttur eins og Kvei'ktu,
Málfríður! úr Borgarfjarðair- og
MýrasýSiu, segir frá sparsemi
„einstakra aðgætinma manna
fyrir nokkrum áratugum." M.a.
er greint frá efmuðum bónda,
sem dró fáeima aura af kaupi
vinmufólksins, ef það leit í Þjóð
ólf eða Isafold, sem hamm
keypti. „Sami bóndi dró einnig
af 'kaupimu fyriir sikóslit, ef
yinnuhjúám fóru af bæ í eigin
þágu, en ekki heimiii®ims,“ segir
Raignar Ásgeirsson.
1 Sögn og sögu eftdr Oscar
Clausen eru ýmsir forvitnilegár
þættir, til að mymda Fyrstu
prjónavélamar fflytjast til ís-
lands og Fyrsta mimnisimerkimu
á ísiandi var stohð. Oscar
Clausen f jaUar ítarlega um Am
es útíleguþjóf, sem þekktur er
úr FjaMa Eyvimdi Jóhanms Sig-
urjómssoniar, og margt anmað
kemur við sögu í bók Oscars
Clausens. Þættirnir eru yfir-
leitt lengri í þessari nýju bók
en í öðrum bókum hans og fram
hald er væntanlegt.
Oscar Clausen er jafhan fund
vís á sérkennileg söguefni og
segdr skemmtilega frá. Svo er
einmig að þessu sinni.
Bergsveinn Skúlasom hefur
valið sögum sínum og sögnum úr
Breiðafirði failegt og sikáldlegt
nafn: Lent með birtu. Bækur
Bergsveims Skúlasonar eru aU-
ar merkt framlag til bredð-
Píanótónleikar
JÓNAS Ingimundarson hélt
páanótónleika í Tónlistarskólan-
um i Reykjavík á sunnudaginn
var. Viðfangsefnin voru hin fjöl-
breytilegustu, en eitthvert meiri
háttar samtíðaverk hefði vel
mátt' slást í hópinn.
Jónas fór öruiggum höndum
urh tvo sáknaforleiki Bach-Bus-
oni, mieð hljómmikilli tónmynd-
un í kórööiunum og góðu jafn-
víégi fylgiraddanna. í f-moll són
ötú Beethovcns, op. 57, var ör-
yggi handanna hins vegar ekki
alitaf samhliða viljá hugans,
vit^á, sem kom gíöggt i Ijós í
hi-aðanum, er ósjaldan geystist
éfrám.
Méðferðin á Sónatínu Raveis
va'r Úápunktur tónleikanna. Glitr
andi hljómaskniðið fékk vel afl
njóta sím asalaust og yfirvegað.
Sámá' má segja uim ineðferðina
á 11. rhapsódíu Liszts, sem
sýndi, að ekki þarf bara að svara
með tómiu virtúósiteti, þó að
Liszts var spiladósamúsí'k úr
sig.
Inn á milli þeirra Ravels og
Liszts var .spil adósamúsí k úr
heimi leikbrúðanna hans Sjosta-
kóvitsj. Atriðin sjö búa yfir Utl-
um andstæðum frá hendi höf-
umdarins, og hefði e.t.v. mátt
„ýkja“ meir þau fáu tækifæri,
sem gáfust.
Jónas hyggur nú á tónleika-
ferð um landið og efnisskrá
þessi sýnir, að hann ætlar sér að
gleðja alla aldursfiokka væntan-
legra áheyrenda með einlægum
pianóleik sínum. Þá er aðeins eft
ir að óska honum góðrar ferðar
og að sem flestir vilji gleðjast
með honum.
Þorkell Sigurbjörnsson.
litlu sögu að segja það, sem
einkennir hina dulimögnuðu al-
þýðutrú liðins tíma. Hann geing-
ur þanmig frá efninu að úr því
verðuir listræn smíð. Sama gild
ir uim margar aðrar sögur í Lent
með birtu.
Að lokum verður hér getið
bókar eftir aldraðan mann, sem
áður hefur sent frá sér bókima
Kalt er við kórbak. Fokdreifar
eftdr Guðmund J. Einarsson frá
Brjánslæk er læsileg bók og
víða komið við í henni, bæðd
heiima og erlendis. Guðmundur
J. Einarsson hefur frásagnair-
gáfu, sem að minnsta kosti vek-
Framh. á bls. 24
Oscar Clausen.
Fyrir öld og
áratug betur
ÍSLANDSFERÐ 1862 120 bls.
Bókaf. Odds Björnssonar.
Akureyri, 1972.
Islandsferð 1862 er afar
dæmigerð ferðasaga. Shepherd,
ensikur maður og félagar hans
tveir, ferðast um landið með
fylgdarmanni, rekja sögu ferða-
lagsins frá degi til dags, lýsa
veðrinu, landinu, sem þeir fara
um, húsakynnunum (þeir gistu
á bændabýlum, í kirkjum og á
einkaheimilum í kaupstöðum),
matnum og svo framvegis. Þeir
koma frá því landinu, sem þá er
ríkast og þróaðast i heiminum,
til þess landsins, sem vanþróað-
ast er og fátækast, þar sem orð-
ið „vegur milli einhverra staða
. . . merkir það eitt, að hægt
sé að komast þetta.“
Þeir voru snemmsumars á
ferðinnd, komu til Reykjavíkur
27. apríl og hugðust meðal ann-
ars athuga hreiður oig varp
fugla, en komust fljótt að raun
um, að sumar hafði ekki heils-
að á Islandi nema á almanak-
inu. Nokkuð skánaði veðrið,
þegar kom fram á sumarið, en
tíðarfar munu þeir hafa hreppt
hér í stríðra laigi, þó miðáð væri
við árstíðina. Komið var fram
i júlóimánuð, þegar þeim
gafst tí'lefni til eftirfarandi veð
urlýsingar: „Um kvöldið var
mikil fannkoma, og næsta morg
un var mikill snjór kominn nið-
ur í miðjar hliðar og sums stað-
lar var alsnjóa niður í sjó.“
Þeir voru þá staddir norður í
Skagafirði á austurleið.
Þar sem þeir ferðuðust um
fjöli og firniindi og lentu þá oft
í vondum veðrum, virðist þeim
hreint ekki hafa verið fisjað
saman, görpunum. Þeir virðast
hafa gert sér far um að með-
taka landið og þjóðina, eins og
hvort tveggja kom fyrir og gera
sér ekki rel'l út af þvi, sem á
annað borð taldist hér sjálfsagt
og náttúrlegt.
Tii dæmis urðu þeir að undir
gangast matarvenjur fslendinga
mögiunarlaust, og óþrifnaðinn
hafa þeir ekki látið hrella sig.
„ísienzkur matur er ekki sér-
teg'a girnilegur,“ segir Shep-
herd. „Aðaifæðan er harðfiskur,
rúgbrauð og skyr, sem er eins
konar súrmjólk. Smjör er gert
úr sauðamjólk á sumrin og
geymt til vetrarins í belgjum.
Nýtt er það mjög bragðgott,
en þegar kemur fram á vorið er
það að okkar dómi þrátt úr hófi
fram. Lambakjöt er saltað á
sumrin, en verkunin er ill, svo
að af því leggur megnan ódauu.
Nautakjöt er sjaldséð, en ef það
S’kyldi sjást á borðum, má nokk
urn veginn fuilyrða, að það sé
af „gamalkú“.“
Um húsaskipun og húsa-
kynni segir Shepherd meðai
annars:
„Ég hef oft skriðið inn um
dyr, sem ekki voru nema
þriggja feta háar, en venjuleg
hæð þeirra er 4—5 fet. Inn úr
útidyrunum eru venjuiega eitt
eða tvö þrep niður á ósiétt, rakt
moildargólf, oít með smápoMum.
ADlt er koldimmt. Göngin eru
ekki hærri en svo, að maður
fær naumlega staðið þar upp-
réttur, og ekki er óvenjuiegt,
að gesturinn reiki nefið í hálf-
hertan þorsk eða flyðru, sem
hangir niður úr rjáfrinu. Eftir
að hafa gengið fáein skref rek-
ur gesturinn sig ófrávíkjanlega
á þröskuid, og innan við hann
er komið í önnur göng, nálkvæm
lega jafndimm og hin fyrri, en
þau liggja þversum, svo að gest-
urinn veit ekki fyrri tíl en
hann rekur sig á vegginn.
Stundum eru þessi þvergöng
bein, en ævinlega er þeim svo
háttað, að annað hvort er gólf-
ið svo óslétt eða svo mishátt
undir þakið, að gesturinn á ým-
ist á hættu að hrasa eða detta
eða reka sig upp undir.“
Góð kynni virðast þeir hafa
haft af flestu fóíki, sem þeir
hittu. En kynnin urðu stopulli
en stkyldi fyrir þá sök, að sára-
fáir kunnu orð í ensku. Við
presta, sem þeir hittu, reyndu
þeir að tala latinu, og tókst það
stundum og stundum ekki. Gest
risni nutu þeir víðast hvar, þar
sem þá bar að garði, og sýnist
fólk hafa veitt þeim þá fyrir-
greiðslu, sem á færi hvers og
eins var að veita. Miðað við að-
stæður verður ekki annað sagt
en Shepherd beri Islendimgum
vel söguna. Hann hefur haft
glögigt auga fyrir sérkennum
Iands og mannlífs og verið nógu
hfleypidómalaus til að síkýra frá
hverju einu, eins og það kom
honum fyrir sjónir á hverjum
stað og tíma. En naumast gat
farið hjá, að hann sæi hér bros
legu hliðina á mörgu, sem ís-
lendingum sjálfur hefur þótt sið-
ur en svo athugavert á þeirri
tið, en við sæjum kannski nú í
svipuðu ljósi og hann, gætum
við horfið þannig aftur í tímann
með honum og séð það, sem
hann sá. Shépherd hefur verið
gæddur ágætri kimnigáfu,
græskulausri; og fyrir bragðið
verður þessi ferðasaga hans
býsna skemmtileg. Eða í það
minnsta læsileg.
Þýðandi íslandsferðar er
Steindór Steindórsson frá Hilöð-
um. Eftirmáia ritar hann einnig,
þar sem hann gerir nokikra
grein fyrir þýðing sinni og bók-