Morgunblaðið - 15.04.1973, Blaðsíða 9

8
'MORGUN'BLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. APRlL 1973
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. APRlL 1973
9
Ég varð að leggja
tónlistina á hilluna
- til að geta tekið sjálfstæða ákvörðun
mmm
sig og ftónlistin er að verða
honum mlnna vandamál. „Ég er
farimn að hafa mikinn áhuga á
þvi að leifca af f.ingrum fram
— improvisera. Métr ffinnst það
til góðs. Raunar er ég ekki sér
dega fœr á því sviði, en hef
fengizt æ meira við það. Að
leika aíf íinigrum fram var e:l t
af því, sem var banmað, þeg-
ar ég var foam — og mér þyk-
ir það miður. Móðir min kail-
aðii jafnan, þegar hún heyrði
til mín. „Hasttu þessu glamri
..." — en það veiíir manni
visBt frelsi að fást við eitthvað
skapandi." Peter segist hafa
þreifað fyrir sér í tónsmíðum
„en sem stendur hef ég ekki
áhuga á þvi að setja eitthvað
niður á folað — kannski
seinna, en ekki núna.“
Henahan segir, að Peter hafi
lagt niður ýmsar ýkjukenndar
stelingar við píanóið, sem fóru
í taugamar á íhaldssöm-
um áheyrendum, sem gjaman
’ lctu honum við Glenn Gould
iem er fráfoær ungur pianó-
ikari en sérkennilegur í hátt-
um og hættir hljómleikahaldi
aflltaf öðru Iwerju). „Ég var
vanur að beygja mig svona yf-
ilr hiltjóðfærið,“ heldur Peter
áfram, „en svo ikomsit ég að því,
að þetta var af taugaveikl-
un til komið og hjálp-
aði hvorki mér né músikinni.
Nú reyni ég að spila þráð-
beinn í Ibaki, til þess að halda
jarðsam'bandi, jafinframt því
sem músiMn hefur mig til
flugs.“
Hann heldur ennþá þeim sið
að klæðast þeim fötum á hljóm
leikum, sem honum hentar —
en þar sem svo margir hljóð-
færáleikarar hafa sagt skilið
við kjótfötin, finnst) honum
hann ekM lengur eins einanigr
aður í þessu efni ög áður.
MÍISIK ER MtJSIK
Vietnam styrjöildin var hon-
um einu sinni mikið tilfinninga
mál en honum veitist auðveld-
ara að tailia um það nú. „Stríð-
ið hafði sterk áhrif á mig hér
áður fyrr, fyrir löngu. Ég get
ekki hörft um öxl og haldið
fram sérlega virkri bar-
áttu gegn því, — þó ég hafi
teMð þátt í göngum, þegar ég
bjó í New York. En að minnsta
kosti vissi ég og jafnaldrar
minir, hvað var að ger-
ast, löngu áður en fó’lk almennt
gerði sér grein fyrir því. Þeg-
ar á árunum 1961—62. Þó olli
það mér ekki mjög miMum þján
ingum. Sá, sem virkilega gaf
tónlistarferil sinn upp á foátinn
fyrir sjónarmið sín í Vietnam-
málinu var Anton Kuerti -
('bandarískur píanóleikari, sem
hefur stundað kennslu í Kan-
ad>a sj':. áratiuig).“
Svo sem títt er um jafnaldra
Peters SerMns, ber hann ekki
of mikla virðingu fyrir yfir-
völdum, viðurkenndum venjum
eða hefð. Engu að síður leik-
ur hann talsvert áf eldri mús-
ik. Sérstalklega segist hann
hafa ánægju af að leika gömlu
meistarana með fiðluleikaran-
um og hlijómsveiitarstjóranum
Alexander Schne'id'Er, sem
hann lék fyrst með í Marlboro.
„Við höfum auðvitað riflizt, en
ég hef verulega ánægju af því
að leika með honum Beethov-
en, Brahms og Bach.“ — Raun
ar segist Peter ekM skipta mús
ik svo mjöig niður í filokfca nú
orðið „músik er músik, hvort
sem hún er igömul eða ný“ —
og á hljómleikum á næstunni
mun hann leika jöfnum hönd-
um Bach og Berio, Mozart og
Messiaen. „En ég hlusta mest
á Zappa, John McLaughlin,
The Grateful Dead, Coltrane
og Sun Ra.“
Peter Serkin fcveður vlðmæl-
anda sinn, — hann er á förum
heim til Vermont — og Hena-
han horfir á eftir honum —
þessu blómafoami sjöunda ára-
tugarins sem er ennþá að reyna
að vaxa upp í illgresi áttunda
áraitugarins; þessum unga
manni, sem er ennþá staðráðinn
i því að vera látlaus og opin-
skár í flóknum og varhugaverð
um heimi, ennþá sannfærður
um, að mannikynið geti verið
manniegt og diiistin iaus við hé-
dóma. Eins konar Myshkin okk
ar tiima
PÍANÓLEIKARANN Peter
Serkin þarf ekki að kynna
fyrir fslendingum — svo eru
þeir margir, sem fylgzt hafa
með ferli hans frá því hann
fyrst kom fram opinberlega
sem píanóleikari í Marlboro,
þá tólf ára að aldri. Upphaf-
lega átti þessi áhugi eðlilega
rót að rekja til vináttutengsla
föður hans við fsland, snill-
ingsins Rudolfs Serkins, sem
síðast í vetur var hér á ferð
ásamt konu sinni og yngstu
dóttur þeirra hjóna og hélt
þá hljómleika í Háskólabíói,
ógleymanlega þeim, sem á
hlýddu. Síðar sá Peter sjálf-
ur um að viðhalda þessum
áhuga, því að hann sýndi
fljótt, að mikils mætti af hon-
um vænta sem píanóleikara.
Og fyrir nokkrum árum kom
hann svo í hljómleikaferð til
íslands og endurnýjaði kynn-
in við hina ýmsu vini for-
eldra hans, sem hann hafði
áður hitt sem ungur strákur
— auk þess að kynnast ung-
um, íslenzkum tónlistarmönn-
um.
Fyriir nokkrum árum var
ekki annað sýnt en listaforaut
Peters yrði foein upp á við og
honum mundi miða hratt eftir
henni. En þá tók hann upp á
foví að draiga úr hljómleika-
haldi. Hann tók að fllakka um
veröldina og virtist eiga 5 ein-
hverjum innri erfiðleikuim.
„Hann kemur og fer fyrirvara
laust" sagði faðir hans í sam-
tali við folaðamann Morgun-
blaðsins í vetur — „við vitum
aldrei hvenær við sjáum hanri
næst.“
En nú hefur Peter Ser-
kin snúið aftur til hljómleika-
halds og af því tilefni foirtist
fyrir skömmu viðtal við hann
i „The New York Times", þar
sem hann sagði opinskátt frá
þeirri innri baráttu, isem hann
hefur háð undanfarin ár. Hann
gerir ráð fyrir að halda a.m.k.
35 hljómleika í ár — á móti
15—20 að undanfömu og byrj-
aði í New York 18. marz sl.
Þar lék hann fyrst kammer-
músi'k í The New School, því-
næst lék hann með Guarneri
kvartetttnum í Carnegie Hall,
þá eru fyrirhugaðir einleiks-
hljómleikar hans í Alioe Tully-
salmum 18. apríl, iþar sem hann
lei'kur tveggja Mukku-
stunda verk eftir franska tón-
skáldið Messiaen, „Vin'gt Reg-
ardis sur l’Enfant Jesus“ og
hljóðritar það síðan fyrir RCA.
Loks spilar hann í Metropolit-
an safninu 27. apríl og þá m.a.
verk eftir Messiaen og.
Debussy.
Höfundur viðtalsins í „The
New York Times", Donald
Henahan, segir, að þetta sé
ekki svö ’lítill fjörkippur iista-
manns, sem Játi fúSlega,
að hann hafi verið farinn að
hata að spi'la opin'berlega. „Ég
var halldinn ótta um að mistak-
ast og var giripinn alls ikonar
diutttlumgum fyrir hJijómleika,“
sagir Peter Serkin. „Sú
tilfinning hefur nokkrum sinn-
um komið yfir mig, að ég væri
kominn .að leiðarenda eða í
blindgötu. Þetta átti við um þá
tegund tónlistar, sem ég lék,
hvernig ég lék hana, hvaða
ánægju ég hafði af að leika
hana.“
Henahan segir Feter Serkin
dæmd um listamann, sem dreg-
ur sig í hlé og kernur aftur
fram í sviðsljósið, em einmitt
slí'kt háttalag segi sagnfræð-
imgurinn Annold Toynbee, að
einkermi SterMega Ilf mikil-
menna og dýrlinga en geti svo
sem Hka áitt við aðrar og venju
legri marmeSkjur.
„HAFDI FALLIÐ 1
GILDRU —“
Fyrsta erfiðleikatímabil sitt
segist Peter Serkin hafa átt í
kringum 1968. „Til þess tíma
hafði ég aðallega spilað af því
að mér famnst ég verða að gera
það. Ég spilaði sígild verk,
eMd miMð af nýrri músik. Ég
er ekki að kvarta ýfir tónlist-
inni né kenna hemrii um þetta.
Ég var hermi aðeins ekki nógu
Tfoms
Aiíili
and .:
it
straufría sængurfataefnið er nú fyrirliggjandi í mörg-
um mynztrum og litum.
Einnig í saumuðum settum. Kærkomin gjpf, hverj-
um sem hlýtur.
Sparið húsmóðurinni erfitt verk, sofið þægilega og
lífgið upp á litina í svefnherberginu.
Reynið Night and Day og sannfærizt.
Samband ísl. samvinnufélaga > J
INNFLUTNINGSDEILD -i
tengdur á þeim tíma. Ég gerði
mér ekki Ijóst, hvensu mikils
virði tónlistin væri mér, ein-
ungds vegna þess, að mér fannst
ég verða að spila svo rniMð,
vegna fjöTskyldunnar, vegna
þess að ég hafði umboðsmann,
vegna þesis að mér var fooðið
að spila og svo framvegis . . .
Ég hafði íailið i þetta far án
þess að ákveða sjálfur, að þetta
væri einmiitt það, sem ég vildi
gera. Ég hafði í raun og veru
fallið í gildru, án þess að gera
mér það fyllilega ljóst og til
þess að igeta teMð ákvörðun,
varð ég að leggja tónlistina á
hilluna, án þess að hafa nokkra
hugmynd um hvort ég mundi
nokkru sinni taka til við hana
á ný. Mig iangaði að komast
eitthvað fourt frá þessu öllu og
fór til Mexieo.“
Þegar Peter hafði dvalizt í
Mexico í hálft ár kom hann
aftur og foyrjaði að spila 'á ný
— en enniþá með foálfum huga.
Um tíma reyndi hann að miða
hljómleikahald við tvo til þrjá
mánuði og hafa það sem eftir
væri ársiins óbundið, til þess að
igeta tekið því, sem að höndum
bæri, en það gekk ekki held-
ur — vegna þess, að hann
gerði1 sér enn ekki Ijóst, að
þörf hans fyrir tónlistina var
meiri en svo, að hann gæti full
nægt henni með þVí að sinna
henni einungis sem hálfgerðu
tómstundagamni. Þá hélt hann
til Indlands og ferðaðist slðan
um heiminn.
Þetta var árið 1970. Kona
hans Wendy Spinner, sem hann
kvæntist 1968, fór með honum
og þau 'flökkuðu úr einuim stað
í annan í leit að ævintýrum og
andlegri upplyftíngu, til Tibet,
Nepal, Thailamds, Irans, Mar-
okko . . .
1 hálft ár sá Peter ekki
pianó en hann heyrði ails kon-
ar músik, sem háfði miMl óhrif
á hann. Hann fékk einn
ig áhuiga á trúarforöigðum og
austrænum heimspekikenning
um. Eftir heimkomiuna tók
hann aftur til við píanóið og
reyndi að einfoeita sér að því
í nokkra mánuði — „en þá varð
ég svo sérhæfður, spilaði eig-
inlaga ekkert nema Bach og
Meiss laen," segir hann.
Aðspurður kveðst Peter ekki
hafa éutt í tæknilegum erfiðleik
um, iþegar hann hóf píanóleik
á ný eftir langt hlé. „Það er
skrítið, en ég get gengið beint
inn í að spila, án þess að finna
svo mjög fyrir tæknilegri aft-
urför. Ég hef atltaf miklar
áhygigjur af þessu í nokkrar
vikur, áður en ég byrja, velti
því fyrir mér, hvað eftir sé af
tækninni. Svo foyrja ég með
hægum æfingum og þetta kem
ur strax. Það veldur mér ekki
svo miklum erfiðleikum. Verra
er að halda áfram, haida áfram
að njóta þess að spála •— en
það er alger nauðsyn ef maður
ætlar að veita öðrum ánægju
með leik sínum.
HEF ÁHUGA Á ÖLLUM
TRtÍARBRÖGHUM
Peter talar um nauðsyn þess
að þroskaist sndtega til þess
að geta haldið áfram að spila,
því að „tónlistin er ekki
kyrrstæð — hún er framvinda
Og viljir þú verða hluti af
framvindunni verður þú að
vaxa að vizku og þroSka.“ Sá
þroski, sem Peter leitar að þarf
hvorki að vera indverskur né
tíibellsikur, sagdr Henahan, —
hann er að finna hvar sem er.
„Ég get ekki sagit hvaða trú-
arlbrögð falli mér foezt vegna
þess, að óg hef áhuga á þeim
öllum, þar á meðal kristinni
trú.“ Aðspurður um afstöðu
sina til Gyðingatrúar, sváraði
Peter: „Faðir minn er Gyðing-
ur og móðir min að hátfu, en
óg veit ekki um sjálfan mig.
Mér ftansit Gyðingatrúini ekki
standa mér mjög nærri. Vafa-
iaust er hún eins mikil upp-
spxetta eins og hver önnur trú
arforögð en sem stendur gefur
hún mér ekki svo mikið.
Henahan segir, að faðir Pet-
ers sé honum d'álitið viðkvæmt
m'ál. Hann minnist á igreta eft-
ir einhverja 'konu, er gerði mik
ið úr því sem Peter hafði sagt
um, að sér fyndist hann vera
orðtan honum fjarlægur. Hann
hefur á tílfinningunni að mörg-
um hafi misMkað þetta og það
foafi jafnvel snúið sumum
gagnrýnendum igegn honurn.
„Þó ég hafi ekki mjög náið sam
band við föður minn — hann
býr í Fhiladelphiu og ég hitti
Segir
píanó-
leikarinn
Peter
Serkin
i
viðtali
við
The
New
York
Times
PeÆer Serldn við hljóðfærið á unglingsaldri.
hann aðeins nokkrum sinn
um á áini — þá þykír mér auð-
vitað afar vænt um hann og að
sumu leyti eru tengsl okkar
nánari nú en nokkru sinnl fyrr.
Samband okkar er ágœtt með-
an ég ekM krefst af honum
þeirrar tegundar ástar, sem
hann getur ekM veitt mér. Og
okkur sysfckfounum kemur vel
saman.“
Henahan spurði Peter, hvers
vegna harm hefði lagt út i
jafn hefðbundið og foorgaralegt
uppátæki og að giífta stg, —
og Peter svaraði: „Þetta var
eiginlega huigdetta, sem kom af
sjálfu sér — en mér þyMr vænt
um, að ég skyldi gera það.
Hann segir, að þau Wendy hafi
ákveð’.ið þetta einhvem tíma, er
þau isáitu heima í hústau, sem
hann Ieigði í Guilford í Ver-
morat, hús'taiu, sem móðurafi
hans, Adolf Busch, hafði búið
í — og svo sendu þau eftir dóm-
aranum í þorpinu. „Wendy er
24 ára, noktoum veginn jafn-
aldra mín og ágætur listmál-
ari. Hún vinnur miMð um þess
ar mundir. Við vissum ekki
hvað framundan væri, en ég
held, að hjönafoand geti verið
í lagi, meðan manni tekst að
forðast að falla í gildrur svo
sem þá að áMta, að það muni
vara ævil<angt.“ Þau e'iga nú
dióttur, ssm verður tveggja ára
í mialámánuði n.k.
„HJÁLPAÐI HVORKI MÉR
NÉ . .
En 'hvorki hjónalbanid né bam
ið gátu komið í veg fyrir þá
tilftaningu Peters, að hann
væri komtan inn í folindgötu,
að hann yrði að komaist í burt.
„Ég var fiarinn að fresta og af-
ilýsia Mjómi’Je''lkumum,“ segir
hann, „iþegar mér fannst það
vera mér nauðiung að spila.
Og ég áttli í e r.'Ls kon-
ar sálrænnum vandræðum."
Hann segist hafa reynt að
'gangast undir sálgreindngu en
hafði þá á tilfinningunni, að
sjálf sá'iigretaingaraðferðin,
sem miðaði að því, að hann
fengi stjóm á tilfinnimgum sín
um í stað þess að láita undan
þeim, kæmi í veg fyrir, að hann
gæti látið vandamál sin í Ijós.
Næsta skrefið var Mexico á
ný, veturtan 1971—72 og
að þessu sinni fóru Wendy og
barnið með foonum. „Við kom-
um okkur fyrir í Oaxaca og fór
um iþaðan í stuttar fierðir til
Guatamala, smáfoæjanna á vest
urströnd Mexico og viðar. Þar
leið ökkur á'kaflega vel dnnan
um fóik, sem var laust við
taugaspennu." Hann spilaði Mt
ið sem ekkert — aðefos nokkr-
um sinnum eftir að hann komst
að því, að kona, sem bjó við
sömu götu og þau, átti Stain-
way flyigil.
Síðan Peter kom aftur frá
Mexico hefur toonum igengið æ
betur að sætta sig við sjálfan