Morgunblaðið - 13.12.1973, Síða 23

MORGUIVBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 1973
23
„EG tók fljótt eftir því, að bæði
börnin frá Vestmannaeyjum og
þeir nemendur, sem höfðu
Vestmannaevinga á heimilum
sínum, áttu við erfiðleika og
vandamál að stríöa. Þessi
vandamál höfðu ekki hvarflaö
að mér fyrr. IVIér varð það ljós-
ara en áður, að það er ba'ði
erfitt að vera barn og lenda f
sorg, og að vera barn og þurfa
að skilja annað barn, sem á í
erfiðleikum. Börn geta stund-
um verið miskunnarlaus í dóm-
um sfnum. eins og flestir
þekkja.“
Þetta sagði Rúna Gísladóttir
rithöfundur, er Morgunblaðið
átti samtal við hana og mann
hennar, Þóri S. Guðbergssoii,
til þess að forvitnast um eina af
ath.vglisverðari barnabókum fs-
len/kum hin síðari ár. Er það
bókin „Asta og eldgosið í Eyj-
um“, sem út kom nú fyrir jólin
hjá ísafoldarprentsmiðju. Þau
Þórir og Rúna eru b;eöi með
kunnustu og vinsælustu harna-
bókahöfundum á islandi og
hafa sent frá sér samtals um 18
bækur. „Asta og eldgosið í E.vj-
um“ er hins vegar önnur bókin,
sem þau skrifa í sameiningu. t
þessari bók er félagslegt vanda-
mál samtímans, Vestmanna-
evjagosið og afleiðingar þess
fyrir það fólk, sem fyrir þvf
varð, fullorðna og börn, tekið
til umbúðalausrar meöhöndl-
unarsem barnasaga.
Hugmundin að bókinni varð
sem sagt til, þegar áhrifa goss-
ins tók að gæta í barnaskóla
einum í Reykjavík, þar sem
Rúna kenndi, og sambúðin hjá
nýkomnu börnunum frá Vest-
mannaeyjum og þeim reyk-
vísku, sem fyrir voru, gekk
brösótt á stundum. „Eg sagði
svo manni mfnum frá þessu og
við ræddum um þetta fram og
aftur," segir Rúna, „og áður en
e'g vissi af hafði hann skrifað
niður beinagrind af sögubygg-
ingu, sem löngu síðar varð svo
sú saga, sem við erum að ræða
um núna.“
„Þá byrjuðu fæðingarhríðir
og verkir, sem ég að minnsta
kosti er ekki laus við enn," seg-
ir Þórir. „Við fórum strax að
vinna meðefnið, um skrifuðum
söguna fimm sinnum og ein-
staka kafla raunar miklu oft-
ar.“
Þau Rúna og Þórír segja, að
efnivið sögunnar hafi borið að
úr ýmsum áttum, — kynnin við
börnin í skólanum, blaðagrein-
ar, viðtöl og frásagnir af
ástandinu, lestur erlendra rita
um félagsleg og sálræn vanda-
mál af völdum náttúruhamfara,
o.fl. „Allt þetta gaf okkur tiI-
efni til ntiklu lengri og ítarlegri
skrifa en raun varð á.“
Og kannski ekki sízt komu til
persónuleg kynni, bein eða
óbein, af fólki í þessum kring-
umstæðum. „Við vöknuðum
einnig til umhugsunar um
vandamál gamla fólksins í Vest-
mannaeyjum. Vinur okkar einn
átti aldraðan föður í Eyjum.
Hann hafði innréttað bílskúr-
inn sinn sem verkstæði og það
varð hans annað líf.“
Missir þeirra verðmæta, sem
raunverulega skipta máli fyrir
ntanneskjur, er kannski höfuð-
viðfangsefni bókarinnar. „Hús
fjölskyldunnar hefur sjálfsagt
kostað 4 milljönir, en brúðan
hennar Ástu’ aðeins 400 kr.
Samt öttaðist Ásta mest, að
brúðan týndist. Við teljum, að
þannig sé farið með fleiri.
Minningarnar, sem tengdar eru
ákveðnum hlutum, er oft virð-
ast næsta ómerkilegir í útliti,
eru okkur meira virði en öll
heimsins gæði. Og minningarn-
ar getur enginn tekið frá okk-
ur.“
„Okkur finnst alltaf talsvert
erfitt að skrifa,“ sögðu þau Þór-
ir og Rúna, er við spurðum,
hvort þetta efni hefði ekki ver-
ið vandmeðfarið. „Ekki sízt,
þegar um svo viðkvæmt og
vandasamt ntál var að ræða. Við
reyndum eins og við gátum að
setja okkur í spór þessa fólks,
erfiðleika þess og vandamál, til
þess að geta skilið ý)að sem
bezt.“
En skilja börn svona bók?
„Við erum ekki f nokkrum vafa
uni það. Af eigin reynslu vitum
við, að það er nauðsynlegt að
tala við börn eins og maður við
mann og þau skilja lang oftast
miklu meira en okkur rennir
grun í. Börn hafa sérstakan
hæfileika til að skynja með til-
finningum. Þau hafa þörf fyrir
sögur, sem virkja þennan hæfi-
leika, auka hugmyndaflug
þeirra og skerpa skilning
þeirra. Þau hafa þörf fyrir
ævintýri og frásögur, gaman og
alvöru, — en líka raunveruleg
vandamál, sem þau verða ötrú-
lega fljótt að horfast i augu við
í lífinu. Um leið og mamma eða
Framhaid á bls. 25
Rætt við Þóri S.
Guðbergsson og
Rúnu Gísladótt-
ur um athyglis-
verða barnabók
Óskar Halldórsson (með stafinn). A.J. Godtfredsen og
Magnús Andrésson á Ráðhústorginu í Kaupmannahöfn.
Magnús gaf greinarhöfundi niyndina, þegar hann fór að
fylgjast með Málþingi um Guðsgjal'aþulu hér í blaðinu.
Baróninn
i fyrrgreindri afmælisgrein Valtýs
Stefánssonar um Öskar segir hann, að
fyrst þegar hann hafi haft fregnir af
þessum „upprennandi manni" hafi
hann heyrt, að hann væri „svo mælsk-
ur“. að hann gæti haldið klukkutíma
ræðu yfir hverju kálhöfði. sem gægðist
upp úr moldinni. islandsbersi heldur
ekki nema eina ræðu. Hann er mjög
stuttorður og þegir oftast eða hlær með
maganum innan um fólk, kemur aðeins
með yddaðar athugasemdir á stangli.
En i Guðsgjafaþulu er þess oftar en
einu sinni getið, að hann eigi ættir að
rekja til gulrófna. i fyrsta kafla segir t.
a. m.: ,,Eg er nefnilega gulróumaður
sem gerir út á síld. Alveg einsog þú, þú
gerir út á fugl en ert í raun og veru
skáld. Kanski stórskáld. Djöfull góður
strákur. Heyrðu, þegar ekki eru
kanaríufuglar þá ættirðu að taka þig til
og skrifa ævisögu mina. Þú skalt byrja
svona: islandsbersi var kominn af fræg-
um gulróum að lángfeðgatali."
VI „Drastískur
delludómur“
„Þegar ég var strákur í Kaupmanna-
höfn, 17 ára gamall,“ segir Halldór Lax-
ness, „var þar fullt af islenzkum sildar-
grósserum. Þeir voru miklir hótelmenn
og fannst ekki nógu rúmt um sig í
borginni svo að þeir keyptu sér hótel,
mig minnir endilega það héti Hótel
Continental, á Kristjánshöfn. Þar var
um tíma hótelstjóri Jónas Lárusson,
veitingamaður, faðir Magnúsar Más
Lárussonár. Ég lenti ineð kunningjum i
félagsskap Óskars á þessu hóteli haustið
1919. Þar var A. J. Godtfredsen öllum
stundum, fínn maður á gammósfum,
Kaupmannahafnarsjarmör. Hann var
vitaskuld danskur, en hafði farið ungur
til islands og stundað verzlunarstörf
hér á landi. Öskar hafði hann fyrir
vikadreng, kallaði hann Gotta. Hann
gegnir hlutverki barónsins í Guðsgjafa-
þulu og er þar nefndur Gottesen."
1 Þulunni segir, aðGotti Gottesen hafi
„síðar ( verið) dæmdur fyrir landráð og
rækur ger af Islandi ævilángt, fyrstur
manna í sögu landsins".
Godtfredsen skrifaði grein gegn Is-
lendingum I „The Fishing News“ og
var hún orsök þess, að hann fékk
þttngan döm fyrir Hæslarélti. „einn
af þessum drastísku delludómum
eins og stundum voru kveðnir upp á
islandi á því tímabili," segir Halldór
Laxness, ,,t. a. m. stafsetningardóm-
urinn, sent ég fékk fyrir Ilrafnkötlu. *
Hæstiréttur felldi dóminn yfir Godt-
fredsen 2. febrúar 1945 og segirþar, að í
grein ákærða „sem birtist i viðlesnu
brezku blaði, voru Islendingar sakaðir
ranglega um spellvirkjahátt og aðrar
mótgerðir gegn Bretum, er eiga í
styrjöld, og þeir hvattir til að beita
islendinga harðræðum. Vargreinin þvi
líkleg til þess að valda hættu á sérstakri
ihlutun erlends rfkis um málefni ís-
lenzka rfkisins. Samkvæmt þessu . . .
þykir refsing hans hæfilega ákveðin,
fangelsi 7 mánuði, en gæzluvarðhald
hans frá 6. apríl til 4. ágúst 1943 skal
koma til frádráttar refsingunni."
Þó að dómurinn hafi verið övenju
harður, er ekki kveðið svo á, að Godt-
fredsen sé „rækur ger af Islandi ævi-
lángt" eins og í sögunni segir. Honum
líkaði auðvitað ekki dómurinn, sem
hann hlaut. Halldór Laxness segir: „Eg
hitti Godtfredsen oft i Kaupmannahöfn
eftir að hann fór burt af islandi og
vikurn við einlægt kunnuglega hvor að
öðrurn. Hann færði þá mál þetta alltaf í
tal. Ég kunni ekki skil á þvi til hlítar, en
hafði samúð með honum, að hafa hlotið
s\ o einstæðan dóm. En síðast. þegar ég
hitti hann i Kaupmannahöfn, fannst
mér komið rutl á hann."
I grein Godtfredsens er m.a. sagt. að
„allur þorri islenzkra togara er nú i
Reykjavik „til viðgerðar" sent er eins
konar spellvirkjaháttur . . .“ Þá er þess
oggetið. að Islendingar séu eina þjöðin í
Málþing
um
Guðs-
gjafa
þulu
VI grein
heiminum.sem hagnist á stríðinu. Bret-
ar greiði of hátt verð fyrir fisk íslenzku
togaranna. laun séu of há á islandi o. s.
frv. „En ef islendingar vilja ekki sigla
og taka áhættuna eins og allir aðrir
fiskintenn og sjómenn ... er bezt að þeir
eti sjálfir fisk sinn ..."
En hvað segir nú sögumaður Guðs-
gjafaþulu um Gotta Gottesen? Þar er
fyrir ntunn Egils kafteins Grimssonar
fjallað um þá Bersa báða eins og fyrr
greinir og sagt m. a. um Bersa, að hann
hafi aldrei farið að ráðum annarra
ntanna í einu né neinu, — „ef frá er
skilinn hlermaður hans eða kontakt-
maður í viðskiftaheiminum, og áður var
nefndur i bók minni hér að frarnan,
Gottesen. Ekki er því að neita að Gotte-
sem var kynlegur kvistur. Af mörgum
var hann kallaður hirðfífl Bersa og væri
útgerðarmanninum nauðsvnlegt að
hafa i fvlgd sinni trúðleikara að stjana
undir sig að drykkju og hafa af fyrir sér
f roluköstum sem oft fylgja viskíi. Þess-
ari skoðun vil ég enn levfa mér að
mótmæla."
Þannig er ekki hægt að segja annað
en þessi marghrjáði og Uinlausi útlend-
ingur hafi hlotið vorulega uppreisn í
þessari lykilskáldsögu eða essay-roman
Halldórs Laxness. Guðsgjal aþuiu. sf