Morgunblaðið - 02.02.1974, Blaðsíða 18
18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDÁGUR 2. FEBRUAR 1974
Bœndaskólarnir
Arni G. Eylands:
Oft verður mér hugsað til
bændaskólanna á Hólum og
Hvanneyri, og búnaðarnámsins á
landi hér, bæði þess, sem á þess-
um skólum er stundað, og náms,
sem gert er ráð fyrir að efna til á
nýjum stað — á Suðurlandi. Um
nýjan skóla hefir verið rætt
undanfarið, bæði í blöðum og
útvarpi. Hefi ég undrazt mjög
þær umræður, hvernig rætt er um
nýja búnaðarkennslu á nýjum
stað eða stöðum, án þess að
minnast á vanbúnaðinn á Hólum
og Hvanneyri. Mér er spurn: vilja
menn fjölga bændaskólunum, fá
einn til viðbótar á Suðurlandi, án
þess að koma þeim tveimur, sem
starfræktir eru, í sæmilegt lag?
M argir munu hugsa svo, eða
stafa mistökin og umbótavan-
rækslan á Hólum og Hvanneyri af
því, að háráðamenn í ríkisstjórn
og á Alþingi koma ekki auga á,
hve mikið skortir á góða
búnaðarnámsaðstöðu og gott
búnaðarnám á bændaskólunum
tveimur, sem ríkið á og rekur?
Eitthvað er það gruggut, þegar á
þingi er veitt fé til upphafs nýs
bændaskóla á Suðurlandi án þess
að fé sé fyrir hendi eða/og veitt
til umbóta á Hólum og Hvanneyri.
II.
Um kunnugleika mfna á Hólum
og Hvanneyri má ef til vill segja,
að þeir séu nokkuð í molum, en þó
er það varla svo, að mér sé hætt
við missýnum og ósanngjörnum
dómum, er ég lít til búnaðarskóla-
málanna. Fékk alveg nýlega
ábendingu, sem ýtir undir mig að
minnast á þetta allt: bænda-
skólana tvo, sem eru þroskaðir að
áratugum, og nýja skólann
ófædda.
Að Hólum kom ég fyrst — til
dvalar — 1897, og hefi ávallt
verið nokkuð kunnugur j)ar síðan,
á einn eður annan hátt; þangað
hefir hugur minn oftast leitað
mest allra staða á landi hér.
Minningar bernskuáranna,
þroskaáranna og námsáranna
hafa lengi haldið þar um stýrið.
Að Hvanneyri kom ég í fyrsta
sinn vorið 1915, en kom lítt til að
kynnast þar að ráði fyrr en 1921,
en þá urðu kynnin lengi mikil og
góð. Hins vegar hefir það farið
svo fáein siðustu árin, að ég hefi
ekki komið að Hvanneyri, ekki
síðan þær framkvæmdir hófust
þar að byggja nýtt og mikið skóla-
hús fyrir kennslu og skólavist.
Skólaskýrslur, er fræði um
árlegan rekstur skólanna og
ástand, eru fyrir alllöngu hættar
að koma út, um þær er ekki að
ræða. Frá Hvanneyri kemur samt
eitt, sem vert er um að geta:
skýrslur um búvélaprófun á
vegum bútæknideildar Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins.
Þær fræða, en ekki um skólans
rekstur og starf sérstaklega né
almennt.
III.
N úna á jólunum barst mér í
hendur umsögn um Hvanneyri,
bændaskólann þar, sem mér
finnst ástæða til að gera kunna
í umræðunum um bændaskólana
sérstaklega fjölgun þeirra.
Norskir bændur og bændasynir
frá Rogalandi voru hér á ferð í
sumar sem leið (1973). Einn
bóndi, sem ég veit deili á, skrifaði
fáeinar greinar um ferðalagið og
staði, sem þeir heimsóttu. Greinar
þessar birtust í mjög kunnu
búnaðarblaði (vikublaði), sem ég
les ávallt og hefi haldið saman í
tugi ára. Bændaflokkurinn gisti á
Hvanneyri og bóndi þessi skrifaði
um það og sumt, er þeir sáu á
staðnum.
Eftir að hafa hælt heimavistar-
og kennslubyggingunni nýju
segir hann meðal annars svo frá:
„Otihúsbyggingin, gamla
heimavistarhúsið og gamla aðal-
byggingin eru litinn spöl frá
nýbyggingunni, rétt við kirkju
eina. Jafnvel þótt búrekstufs-
hyggingin reyndist drjúg á að líta,
var þetta forn og úrelt bygging
(forelda greier), þröng og öfug á
allan hátt, svo hér er full þörf
nýrrar byggingar." —
Þótt ég líti ekki á bóndann, sem
þetta skrifar, sem neinn stór-
snjallan mann, efast ég ekki um,
að félagar hans á ferðalaginu og
viðheimsókninaá Hvanneyri hafa
verið honum sammála, er þeir
skruppu í fjósbygginguna á
Hvanneyri. Þeim hefir þótt skorta
þar afarmikið á, að útihúsin á
skólanum (skólabúinu), það er
fjósið með meiru, séu sæmileg til
nytja og skólafræðslu, svo að
nemendur skólans megi sem verð-
andi bændur öðlast þar fyrir-
mynd og kunnáttu í góðum fjós-
verkum og fleira þar að lútandi.
M ér kemur þessi umsögn um
fjósið á Hvanneyri með meiru
ekkert undarlega fyrir. Ég þekki
töluvert nýjustu kröfur um við-
leitni bænda allvíða í Noregi að
koma sér upp hentugum fjósum
og öðrum útihúsum, það er
þannig gerðum, að vel fari um
gripina og bústörfin vinnist vel og
alllétt og fljótt. Þess vil ég geta
hér um leið, að fjósið á Hvann-
eyri, sem Halldór byggði
1928—’29, var sín fyrri ár sannar-
lega ekki gamaldags, þótt miðað
væri við fjós í Noregi. Þess má t.d.
geta, að skil á milli bása og á milli
bása og jötu voru nork, smíðuð að
stofni til í Noregi eins og þá þótti
sómasamlegast við byggingu fjósa
þar i landi, jafnvel á búnaðar-
háskólanum.
Nú er víða breytt og og bætt
um til vinnuléttisogþæginda með
aukinni tækni og kunnáttu. Það
mun því rétt hjá norska bóndanum
og samkvæmt frásögn hans, að
það er þörf mikils nýs, og bættra
útihúsbygginga á Hvanneyri. — I
sambandi við fjósið og hlöðuna á
Hvanneyri er mér minnisstætt,
þegar Halldór Vilhjálmsson var
að undirbúa bygginguna; þá kom
til tals þörfin: heildaráætlun og
teikningar varðandi öll útihús á
Hvanneyri, en honum var gert
það blátt áfram að skilyrði að
minnast ekki á neitt nema fjós
og hlöðu, mykjuhús og votheys
geymslur. Þannig fór það, þess
vegna er um fleira að ræða á
Hvanneyri, sem þarf mikilla um-
bóta og endurnýjunar við, en
fjósið með sínu. Bóndinn —frá
Jaðri minnist ekkert á, að þeir
búnaðar-ferðalangarnir hafi
skoðað hesthús, hænsnahús og
svínahús á Hvanneyri og að það
hafi allt verið „forelda greier“.
Nóg er að minnast á, að hesthús
ið langa við heimreiðina á Hvann
eyri hefir alla tíð verið hálfgerð
vansköpun og enginn bændalær-
dómur. — Nóg um þetta, en vel
mættu mætir menn á Alþingi
athuga það, að góð heildarlausn
varðandi útihús á Hvanneyri mun
vafalaust kosta tugi milljóna,
hennar er mikil þörf og óhyggi-
legra að verja mörgum tugum
milljóna, til að byggja nýjan
bændaskóla á Suðurlandi en gera
nauðsynlega hluti á Hvanneyri.
IV.
Lítum svo norður að Hólum.
Þar er búið að verja nýlega
nokkru fétilumbóta áheimavist
og gera haná drýgri með því að
ðyggja yfir starfsfólk. En lítum til
útihúsa, fjóss, hlöðu og votheys-
turna, en án svinahúss og
hænsnahúss, að ég nefni nú ekki
kennsluhæft hesthús og loks
búvélageymslu og vélakennslu-
hús. Hér þarf mikla athugun um
skipulag og byggingaráætlun,
sem ekki má dragast, ef skólinn á
Hólum á að geta heitið sæmilegur
bændaskóli. Fjósið, sem byggt var
1914, og allt, sem því fylgir og
með því var byggt bæði þá og
síðar, þarf aðhverfa, enda óhæft
með öllu, miðað bæði við stað-
hætti, nútima þörf og bútækni. Þá
ber um leið að láta núverandi
„búvélageymslu, hesthús og
hlöðu“, — sem svo var nefnt,
hverfa sem slíka samsteypu, en í
stað þess þarf endilega, bæði
vegna heimilissjónar og nytja, að
koma skólahús til bóta og drýg
inda. Þessi fráleita bygging, sem
nú er, var byggð á brunarústum
og kjallaramúrum fyrsta skóla-
hússins á Hólum, sem brann 1926.
Þar er fegursti og heiðarlegasti
byggingarstaður fyrir byggingu
til viðbótar sjálfum skólahús-
unum. Þess vegna þarf vanmeta-
bygging sú, sem þarna er nú, að
hverfa með fjósi og hlöðu og því,
sem aumast er. Svo aumt var það
síðast, er ég sá það súmarið 1973,
að ekki má verra vera. Allt er
þetta, eins og nú er, alger ósómi
og engin bændaskóla-útihús.
Milljónirnar eru orðnar smáar,
vafalaust ekki ofsagt að verja
þurfi, að öllu sanngjörnu, 100
milljónum króna til umbóta á
Hólum, áður en farið er að byggja
nýjan bændaskóla á Suðurlandi.
Þannig krefjast skólarnir á
— Vilja ekki
Framhald af bls. 1
sérstakar áhyggjur af þróunar-
löndunum, sem hafa enga mögu-
leika til að mæta hækkuðu verði.
Ýmis Afríkuríki eru þegar í mikl-
um efnahagsörðugleikum vegna
hækkunarinnar og gjaldeyris-
varasjóðir þeirra, ef einhverjir
voru, hafa þurrkazt út á skömm-
um tíma.
Olíuframleiðsluríkin hafa m.a.
ákveðið að setja upp sérstakan
sjóð til að hjálpa þróunarlöndun-
um, en það tekur tíma að hann
komist I gagnið og að honum verði
beitt á réttan hátt og á meðan
sverfur að þróunarlöndunum.
— Minning
Framhald af bls. 23
kona. Hún var af börnum og af-
Komendum sæl og frá henni er
kominn mikill og mannvænlegur
ættbogi.
Á langri ævi átti Stefanía yfir-
leitt við góða heilsu að búa. Tvö
síðustu árin var hún þó alveg
rúmliggjandi. Hún átti því láni að
fagna að vera með ástvinum sín-
um á heimili Sigurlínu, dóttur
sinnar, sem stunduðu hana af
kærleika og fórnfýsi til hinztu
stundar. Fyrir það var hún ein-
læglegaþakklát.
Ég er þakklátur fyrir kynm
mín af Stefaniu Olafsdóttur.
Slík kona gleymist seint.
Blessuð sé minning hennar.
Ásberg Sigurðsson.
Hólum og Hvanneyri mikils, sem
ekki má ógert vera sökum þess, að
vafasamur bændaskóli á Suður-
landi sitji hjá ríkisstjórn og
alþingismönnum I fyrirrúmi um
fé til framkvæmda.
V.
Bændaskóli á Suðurlandi, það
er aum sagá. Eitt sinn átti að fara
að byggja hann í Skálholti. Sann-
gjarnt og rétt, og öll umliðin and-
staða gegn bændaskóla þar í
landareign hefir sannarlega verið
— og er — fánýtur hégómi. I því
sambandi er þess að minnast og
geta, að það var mikil heppni er
hætt var við að byggja hina undir-
búnu bændaskólabyggingu I Skál-
holti, þarna á árunum. Heppni
var það sökum þess, að teiknuð
var til afnota mjög heppileg
skólabygging og til vansæmdar
fyrir staðinn.
Hugmyndin um bændaskóla í
Odda er heldur bág. Fjarstæða að
sæma ekki Skálholt — hina miklu
landareign þar — með skólanum,
ef' hann á að byggjast og verða
rekinn sem skóli og allstórt
skólabú. En úr þvf að hinir kristi-
legu eigendur og forráðamenn
Skálholts sjá vansæmd i því, að
þar sé bændaskóli álengdar, fjarri
kirkjunni og biskupssetrinu, en í
bróðuraðstöðu við lýðháskólann,
lít ég svo á, að bezt sé að víkja
bændaskólamálunum á Suður-
landi inn á algerlega nýja braut.
Það er einfalt mál, hvernig
bændaskóla ég get hugsað mér á
Suðurlandi, svo sem nú er komið
málunum, en þvl aðeins, er átökin
verða gerð til að bæta skólana á
Hólum og Hvanneyri, þótt það
kosti tugi milljóna, nú næstu árin.
— En án stórumbóta á skólunum
gömlu engan nýjan skóla.
Ég hygg bezt fara, að nýi
skólinn — Suðurlandsskólinn —
verði eins vetrar skóli, á Selfossi,
að langmestu leyti bóklegur skóli,
án bús og verklegra fram-
kvæmda, nema þá á aðstandandi
ætta- og dvalarheimilum. Nánari
skýringar á þessu kem ég ekki
með f þetta sinn. Skólinn í upp-
hafi aðeins eitt hús, sem er
bústaður skólastjóra, kennslu-
stofur, samkomusalur og dvalar-
herbergi fyrir allmarga nem-
endur þó að gera megi ráð fyrir
að margir nemendur gisti utan
skólans og sæki hann eingöngu
dag hvern meðan kennslan fer
fram, og svo auðvitað, þegar efnt
er til funda og móta i skólanum.
Slíkir bændaskólar eru ekki
ókunnir erlendis, þar sem land-
búnaður er allvel stundaður. Er
næst að nefna Vinterlandbruks-
skolen í Ósló, sem hefir starfað í
Framhald af bls. 15
Var honum skýrt frá því hvað
þyrfti að gera til að sækja um
leyfi til að flytjast til Banda-
rikjanna.
Sovézkur leyniþjónustumað-
ur tók við Rayzantsev er hann
kom út úr sendiráðinu og leiddi
hann á brott, en syninum var
ekið burtu í strætisvagninum.
r
— Ymsir forystu-
menn aðilar
Framhald af bls. 32
andi skattarannsóknastjóri og nú-
verandi lögfræðingur SÍS undir-
ritaði áskorunina.
Uti á landi skrifaði fjöldi fram-
sóknarmanna undir. Þar á meðal
var t.d. Þórður Pálmason, fyrrver-
andi kaupfélagsstjóri í Borgar-
nesi og einn forystumanna sam-
vinnuhreyfingarinnar í Borgar-
firði í áratugi. Á ísafirði skrifaði
skattstjórinn Jón Jóhannsson, á
Akureyri Jakob Frímannsson
stjórnarformaður SlS og fram-
kvæmdastjóri Heklu, Asgrimur
Stefánsson. í Keflavík má t.d.
nefna Valtý Guðjónsson, vara-
þingmann framsóknarmanna í
Reykjaneskjördæmi. Þá má og
geta þess, að formaður Framsókn- i
arfélags Reykjavíkur, Jón A.
Ólafsson, ritaði undir eins og
raunar hefur komið fram.
Frá 1. janúar 1974
hættir skrifstofa ríkisspítalanna að annast bókhald fyrir
Hjúkrunarskóla íslands, Upptökuheimilið í Kópavogi og
Vistheimilið í Breiðuvík, en ríkisbókhaldið mun taka við
því.
Reikningar frá sama tíma óskast sendir beint til
viðkomandi stofnana til áritunar, en ríkisféhirðir mun
síðan senda greiðslu I ávísun með pósti til viðkomandi
kröfuhafa.
Reykjavík, 29. janúar 1 974
Skrifstofa ríkisspítalanna
— Moskva
88 ár og starfar nú sem vetrar-
skóli. Rétt er að geta þess, að sum
eins vetrar námskeiðin eru fyrir
nemendur, sem hafa lokið
menntaskólanámi og prófi.
Vetrarskóli á Selfossi á góða
aðstöðu og umhverfi hið bezta á
landi hér. Þar og þaðan er margt
að kynna nemendum bæði á
staðnum og út um sveitir Suður-
lands. Nefna má: Mjólkurbú,
sláturhús, kaupfélög, verkstæði,
Laugardælabúið, Tilraunabúið á
Sámsstöðum, Garðyrkjuskólann í
Hveragerði, landgræðsluna í
Gunnarsholti, fóðurframleiðslu
þar og á Hvolsvelli, Flóaá-
veituna og þannig má vist fleira
telja, að ógleymdu því, að skólinn,
nemendur hans og kennarar,
mega og munu heimsækja góð bú
bænda, þar sem fróðleik og fyrir-
mynd er að lita, t.d. nýja tækni og
byggingar, sem um er að ræða.
Varðandi þetta velflest er
Búnaðarsamband Suðurlands að
sjálfsögðu mikill aðili. Varðandi
aðstöðuna á Selfossi má ekki
gleyma Bóka- og byggðasafninu,
sem getur orðið og ætt'i að verða
góður aðili bændaskólans á Sel-
fossi.
Læt nú lokið umræðu um þetta,
að minnsta kosti fyrst um sinn. —
Lokaorð:
Engan bænda-
skóla í Odda
Eðlilegt væri, að Lýðháskólinn
i Skálholti — forráðamenn hans
— sæktu það fast og innilega, að
væntanlegur bændaskóli á Suður-
landi yrði I Skálholtslandi, en úr
þvi þeir eru lystarlausir, þrátt
fyrir mikið land og miðstöðvar- og
menningaraðstöðu, er að mörgu
athuguðu álitlegast og albezt að
stofna umræddan vetrarskóla á
Selfossi og ekki annað. — En at-
huga verður og muna að sá skóli á
ekki neinn rétt á sér nema mjög
mikið sé gert til umbóta á Hólum
og einnig allmikið á Hvanneyri.
15. janúar 1974.
Árni G. Eylands.
— Loðna
Framhaid af bls. 32
Ölafur Magnússon 180 tonn
Albert 320 tonn
Grimseyingur 270 tonn
Örn 300 tonn
Eldborg 540 tonn
Arni Magnússon 80 tonn
Asberg 330 tonn
Þorsteinn 300 tonn
Vörður 220 tonn
Svanur 280 tonn
Pétur Jónsson 300 tonn
Alftafell 270 tonn
Huginn 170 tonn
Fífill 350 tonn
Gullberg 150 tonn
Þórður Jónasson 360 tonn
Rauðsey 300 tonn
Kristbjörg II 270 tonn
Höfrungur II 210 tonn
Jón Garðar 320 tonn
Keflvíkingur 250 tonn
Tungufell 230 tonn
Ásver 200 tonn
Loftur Baldvinsson 500 tonn
Halkion 190 tonn
Víðir NK 250 tonn
Magnús 250 tonn
Víðir AK 230 tonn
Helga Guðmundsdóttir 350 tonn
Faxaborg 600 tonn
Reykjaborg 490 tonn
Náttfari 270 tonn
Jón Finnsson 430 tonn
Faxi 240 tonn
Asgeir 350 tonn
Bjarni Ólafsson 300 tonn
Vonin 200 tonn
Óskar Slagnússon 450 tonn
Skírnir 310 tonn
Gunnar Jónsson 140 tonn
Ottó Vathne 90 tonn
Sæberg 260 tonn
Helga 220 tonn
Arney150 tonn
Héðinn 370 tonn
Heimir 430 tonn
Hafberg 150 tonn
Arni Kristjánsson 180tonn
Guðmundur 700 tonn
Sandafell 200 tonn
Kap II 410 tonn
Jón Helgason 100 tonn.