Morgunblaðið - 12.03.1974, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MARZ 1974
Þórbergur hálfníræður
ÞÓRBERGUR Þórðarson er
hálfníræður í dag. Ástæðulaust
er að hlaða á hann lofi af þeim
sökum, það gerði ég á sjötíu og
fimm eða áttræðisafmælinu, ég
man ekki hvort heldur var.
Þó að aldurinn hafi færzt yfir
meistarann og sjúkdómar ekki
með öllu látið hann f friði, er
hann ern og ber aldurinn vel.
Hann er andlega hress og hefur
áhuga á öllu eins og fyrri dag-
inn, en þó mestan á nýjum lyfj-
um og kraftaverkum. Hann tel-
ur m.a., að almættisverk hafi
verið gert á Páli Isólfssyni nú í
vetur, svo mjög sem hann
hresstist á tímabili. Páll segir,
að eitthvað hafi dregið úr
kraftaverkinu, en báðir bfða
þeir, Páll og Þórbergur, með
talsverðri eftirvæntingu þess
eina kraftaverks, sem kalla
mætti kontrapúnktinn í
náttúrulögmálinu, vorsins.
Fyrir sjötugsafmæli Þór-
bergs skrifaði ég samtalsbók
okkar, 1 kompanfi við allífið.
Það voru skemmtilegir mánuð-
ir. Nú er hálfur annar áratugur
liðinn. Þórbergur og Margrét
segja oft, að þá hafi verið
gaman. Og ég sakna þessara
daga. I þessari bók gerðum við
dálitla tilraun til að stöðva tfm-
ann. Hún er skrifuð í dagbókar-
formi. Við hittumst, oftast
heima á Hringbraut 45, Þór-
bergur talaði, svaraði spurning-
um og lék á als oddi. Ég spurði,
hlustaði og skrifaði niður til
minnis. Bjarni frá Hofteigi
sagði, að ég hefði hraðritað
samtölin, en það var rangt. Ég
er ekki svo forframaður að
kunna slíka tækni. Samtölin
skrifaði ég síðar í samfellt mál
úr minnispunktunum, það var
eins og að upplifa skemmtilega
endurminningu. Þegar langt
var liðið á verkið, fékk Þór-
bergur það til yfirlestrar og
gerði sfnar athugasemdir. Þá
var gaman að vera ungur, en
strangur skóli að vinna með
kröfuharðasta stílista fslenzkra
bókmennta.
. Að baki allri þessari gleði var
Ragnar i Smára, auðvitað.
I tilefni dagsins læt ég fylgja
þessum línum smákafla úr
Kompanfinu. Þar er minnzt á
elli og æsku og kvikuna, sem er
nauðsynleg forsenda þess „að
skilja lffið“. Þórbergur var
kvfðinn, þegar hann fékk hand-
ritið að Kompanfinu í hendur
(eins og skýrt er frá í bókinni).
Nú mundi hann ekkert taka
nærri sér, þótt öll samtöl okkar
væru prentuð í einni bók á
hundrað ára afmælinu.
Samt kysi hann sér fremur
aðra afmælisgjöf: að öll landa-
mæri væru brotin niður, ekki
sfzt þau sem eru milli Iffs og
dauða. Einar Benediktsson á að
hafa sagt, að enginn dauðdagi
væri sér samboðinn, nema
heimsendir. Engin afmælisgjöf
væri Þórbergi samboðin, nema
eilíft lff.
En kannski þarf meistarinn
ekki áslíkri gjöf að halda, frek-
ar en Einar Benediktsson á sín-
um heimsendi. Svo sterk er trú
Þórbergs á líf eftir dauðann,
að hann segist munu vakna upp
hinum megin á samri stundu
og hann sofnar hérna megin.
Hann er sem sagt staðráðinn
f að snúa á dauðann, þegar þar
að kemur.
Það er f samræmi við óbil-
andi trú hans á Iffið.
M.
um æsKu og elll-kompanílð við allíflð
Föstudagur 13. febrúar,
klukkan 8.35—11.30.
— Veiztu það, að ég eldist
ekkert andlega, sagði Þórberg-
ur. Ég er jafnungur nú í anda
og þegar ég var að Ieggja plönin
um þakgluggann á Skólavörðu-
stíg 10. 11
Margrét kemur inn með
enskt Royal-konfekt og segir:
— Ef íslendingar gætu nú
búið til svona konfekt, það er
að segja þeir geta það vel, en þá
græða þeir ekki nóg.
Hún býður okkur úr kassan-
um.
— Þá vantar karaktérinn,
segir Þórbergur.
— Og svo er fólkið nógu
heimskt, grípur Margrét fram í,
1 )Þt*Kar hann var að leggja net fyrlr elsk-
una sína. ætlaði hann að sí na henni Sfrfus
út um gluggann, eins og lý-st er annars
staðar I Kompanfinu.
til að kaupa af þeim bölvaða
drulluna, hvernig sem hún er.
Þegar ég kem inn í búðirnar og
ætla að kaupa kex, þá segi ég
alltaf: — Eg ætla að fá einn
pakka af þessu hrossakexi ykk-
ar. Því annað er það ekki.
— Ertu mikill sælkeri, Þór-
bergur? spyr ég.
— Nei, laus við það.
— Honum þykir gott að fá
einn mola, skýtur Margrét inn
— Ja, það er bara nervös
óvani, segir Þórbergur.
— Ertu nervös? spyr ég.
— Ég hef alltaf verið það
dálítið, svarar hann. Það er
nauðsynlegt að vera nervös.
— Nú, hvers vegna?
— Til að skilja lífið.
— Mér finnst ég hafa skilið
lifið, segir Margrét, án þess að
vera nervös.
— Hvað segir Þórbergur við
þessu! spyr ég.
— Hann segirekkert, svaraði
skáldið og hélt áfram að ganga
um gólf án afláts með hendur
fyrir aftan bak. Ég spurði:
— Af hverju gengurðu svona
oft um gólf, þegar við tölum
saman. Verðurðu ekki þreytt-
ur?
— Nei, þetta er minn maade
at være paa. Ég er samt rólegur
maður andlega. Gisli Asmunds-
son segir ég verki rólega.
Margrét segir:
— Hann getur ekki sagt setn-
ingu við mig án þess að ganga
um gólf. Eg verð stundum
rasandi.
— Þetta að ganga um gólf er
bara ávani, segir Þórbergur.
— Það stafar af nervösiteti,
segir Margrét með áherzlu. Ef
ég ætti að ganga um gólf bara í
10 mínútur, þá yrði ég vitlaus.
Þórbergur hlær innilega að
þessu. Honum er skemmt:
— Sr. Arni gekk mikið um
gólf, segir hann, og var alveg
ónervös. Og brá litið við váleg
tíðindi. Hann orðaði það so:
— Það var eins og ég sæti á
ölbekk. Ég held það sé hollt
fyrir æðar, hjarta og fætur og
máski fleiri liffæri, að vera
öðru hverju á hreyfingu. Ég er
hræddur um, að það fari illa
fyrir þessu unga fólki síðar
meir, sem varla fer í næstu
mjólkurbúð öðruvísi en í bfl.
Nema það sé lygi, að hreyfing
og hreint loft séu heilsu-
samleg. Þegar ég var að
skrifa ævisögu sr. Arna, þurfti
ég að ganga mikið um gólf til
þess að geta sett mig inn
í hugsunarhátt hans; til
þéss að geta Qrðið eins og
hann. Og þegar ég hafði lok-
ið ævisögu sr. Arna, var ég bú-
inn að fá gamals manns hreyf-
ingar. Og þetta var orðið mér
svo náttúrlegt, að áheyrendur
mínir á Akureyri sögðu, þegar
þeir sáu mig lesa upp úr ævi-
sögunni í bíóinu: — Skelfing er
hann Þórbergur orðinn hrumur
(!) Þeir sögðu þetta vitanlega
ekki við mig, en um mig, og
aðrir sögðu mér.
— Til allrar guðslukku hef-
urðu losnað við hrumleikann
aftur, sagði Margrét.
— Eg yngdist upp, þegar ég
skrifaði Sálminn um blómið,
sagði Þórbergur, því þá varð ég
að leika barn I fimm ár. Ef ég
hefði haldið áfram önnur fimm,
þá hefði ég verið farinn að slefa
og pissa ámig.
Grímur Jósafatsson
fulltrúi — fimmtugur
JÓNAS frá Hriflu sagðist aldrei
hafa kynnzt heimskum Húnvetn-
ingi. Hann hafði þó viða farið og
mörgum kynnzt og þá einnig í
Húnaþingi. — Ég hefi kynnzt all-
nokkrum Húnvetningum hér f
Reykjavík og það hefur farið
svipað fyrir mér og Jónasi. Eg
hefi verið jafn ófundvís á
heimska Húnvetninga og hann.
Kannski fyrirfinnast þeir samt,
en flokkast þá líklega helzt undir
dulræn fyrirbæri.
Húnvetningar eru líka margir
þéttir á velli og þéttir í lund.
Gætnir menn, tillögugóðir og
drengir góðir, andlega sinnaðir,
margir skáldmæltir, áhugasamir
um þjóðlegan fróðleik, manna
islenzkastir.
Einn ágætur maður úr þeirra
hópi er fimmtugur í dag: Grímur
Jósafatsson fulltrúi hjá Verzl-
unarráði íslands, áður kaup-
félagsstjóri við Kaupfélagið Höfn
á Selfossi og þar áður útibússtjóri
Kaupfélags Árnesinga, Hvera-
gerði, svo að eitthvað sé talið.
Hann hefur fengizt við marg-
breytileg störf um dagana og
fleiri en ég kann að telja. Hygg
ég, að enginn þeirra, sem hann
hefur unnið fyrir, hafi verið svik-
inn af hans starfi, því að engan
mann hefi égþekkt samvizkusam-
ari I starfi en Grím. Gáfur hans,
þekking og margvísleg starfs-
reynsla gera og það að verkum, að
hann er frábærlega hæfur starfs-
maður.
Því miður er ég ekki fróður um
ættir þessa góða kunningja míns.
Hann er fæddur að Svertingsstöð-
um í Miðfirði og voru foreldrar
hans hjónin Guðrún Elísabet
Ebenesersdóttir og Jósafat Hans-
son, er þar bjuggu þá. Svertings-
staðir eru nú í eyði. Þau hjón
eignuðust 8 börn, fjóra drengi og
fjórar stúlkur og lifa þau öll utan
ein stúlka er lézt af slysförum á
barnsaldri.
Jósafat andaðist á bezta aldri,
árið 1930, og var þá ekki aðstaða
lengur til að börnin ælust öll upp
saman, sem urðu að fara til
vandalausra. Grímur mun að
mestu hafa alizt upp á Hvamms-
tanga, eftir að hann missti föður
sinn, hjá móðurbróður sínum
Hallgrími og konu hans, Guðrúnu
Guðmundsdóttur, sem kennd er
við Melgerði, en hún er enn á lífi
og mun mörgum kunn af Ijóðum
sínum.
Grímur stundaði ungur nám við
Héraðsskólann að Reykjum í
Hrútafirði, en síðar lauk hann
prófi frá Samvinnuskólanum.
Mun þá mestöll skólamenntun
hans upptalin, utan hvað hann
kynnti sér verzlunarstörf um hríð
í Bandaríkjunum á árunum 1958
—1'59.
En þótt Grímur sé ekki lang-
skólagenginn, þá er hann miklu
menntaðri af sjálfum sér en al-
mennt gerist. Hann býr yfir ótrú-
lega mikiUi þekkingu á fjölmörg-
um sviðum, þó held ég, að Islenzk
stjórnmálasaga eftir endurreisn
Alþingis og ýmiss konar persónu-
fróðleikur þar að lútandi sé það
viðfangsefni, sem honum er kær-
ast og kannski er hann sterkastur
i þeim fræðum. Er þó erfitt að
skera úr um það, svo vítt sem
þekkingarsvið hans er.
Þegar ég var strákur, sá ég
stundum sérkennilega stóra
steina úti i náttúrunni, sem fólk
kallaði Grettistök. Þeir voru
kenndir við Húnvetning einn
ágætan, fyrrverandi íslandsmeist-
ara í lyftingum, Gretti Asmundar-
son frá Bjargi í Miðfirði. Líklega
ertu ekki eins góður lyftinga-
maður, Grímur, og þessi forni
sýslungi þinn, og muntu þó sterk-
ur vel. En hvað skapfestu og
traustleika áhrærir minnirðu á
þessa þungu steina, sem enginn
fékk bifað, nema sterkasti maður
Iandsins. Nú hygg ég engan mann
svo sterkan á landi hér og þótt
vfðar væri leitað, að hann gæti
haggað þér til að vinna þau störf,
er stríðá mundu gegn samvizku
þinni. Eru þó margir ágætir lyft-
ingamenn uppi nú tildags.
Svo sem getið var, missti Grim-
ur föður sinn ungur og sundraðist
þá æskuheimili hans. Það hafa
verið honum erfið ár á marga
lund, enda þjóðin þá hneppt í
viðjar kreppu og fábreyttra efna-
hagslegra úrkosta.
Mjög hefur því stundum verið á
loft haldið, að núlifandi miðaldra
íslendingar og jafnvel eldri hafi
lítið sem ekkert kynnzt skorti.
Gaman væri, ef þetta væri rétt, og
satt er það: ekki drápumst við úr
hungri á kreppuárunum, þótt
kaupið væri lágt. En líklega get-
um við báðir.félagi Grímur, ásamt
mörgum fleiri, sagt eitthvað
svipað um þá tima og Grettir
sveitungi þinn um vistina hjá Þor-
gilsi á Reykhólum forðum, en þar
kvaðst hann hafa orðið mat sínum
fegnastur, þá er hann náði hon-
um. Kosturinn var stundum í fjör-
efnasnauðara lagi miðað við
vinnuálag, enda blessað stríðið
ókomið með aukna björg í allra
bú.
En kannski er eins gott, að
sagnfræðingar gleymi þeirri stað-
reynd, að i rauninni var það Adolf
Hitler, sem hressti fyrst að marki
upp á íslenzkt efnahagslíf með 6
ára þrotlausum tilraunum sínum
til að betrumbæta mannlífið hér á
jörð með vopnavaldi. — Svona
Iangt vorum við nú leiddir og
svona var forsjónin okkur hlið-
holl. En ekki skal skrifa hér frek-
ar um það, sem gleyma ber.
Grimur er tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Sigrún Ragnars-
dóttir kennari. Þau skildu. Dóttir
þeirra Úlfhildur er nú um tvítugt.
— Síðari kona Gríms er Soffia
Nielsdóttir hjúkrunarkona. Þau
hjón eiga eitt barn, Hlyn Níels,
sem nú er á áttunda árinu. Vil ég
við þetta tækifæri færa Soffíu
hugheilar hamingjuóskir og þakk-
ir frá okkur hjónunum fyrir frá-
bæra alúð, hlýhug og gestrisni
okkur sýnda. I þvi sem öðru hafa
þau hjón verið mjög samhent.
Og nú er þá sjötti áratugurinn
fyrir stafni, kunningi góður. Lík-
lega er það einhver bezti áratugur
ævinnar, ef menn halda góðri
heilsu, því að þá er lífsreynsla
manna orðin mikil og iitil sem
engin ellimörk ennþá merkjan-
leg, andleg eða líkamleg. — Ég á
oft eftir að hringja i þig og afla
mér vitneskju um Pétur og Pál og
þeirra aðskiljanlegu ættir, upp-
runa og athafnir, svo og margs
konar önnur málefni, enda vantar
mig enn alfræðibók og þarf
raunar vart á henni að halda,
meðan ég hefi aðgang að þér, svo
margfróður sem þú ert.
Svo er nú það, að alfræðibókum
hættir til að úreldast, en gildi
góðs vinar vex með árunum. —
Og feginn vildi ég eiga þig_ að
næstu fimmtiu árin.
Sveinn Kristinsson.