Morgunblaðið - 12.03.1974, Qupperneq 18

18
Einar
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MARZ 1974
Ágústsson
á fundi
um
varnarmál:
Verðum að skoða gagn-
tilboð, komi það fram
ALMENNUR borgarafundur um varn-
ar- og öryggismál íslands var á
sunnudag haldinn á vegum Stúd-
entaráðs Háskólans að Hótel Sögu.
Frummælendur voru Einar Ágústs-
son utanríkisráðherra, Geir Hall-
grimsson formaður Sjálfstæðis-
flokksins og Magnús Kjartansson
iðnaðarráðherra. Fundurinn var fjöl-
mennur, og fer hér á eftir úrdráttur
úr framsöguræðum ráðherranna
tveggja og svörum frummælenda en
framsöguræða Geirs Hallgrímssonar
er birt í heild á öðrum stað í blaðinu i
dag. Ennfremur hér birtur úrdráttur
úr ræðum Hannesar Jónssonar
blaðafulltrúa rikisstjórnarinnar og
Halldórs Blöndal alþingismanns.
Fyrstur tók til máls Einar Ágústsson
utanríkisráðherra og rakti fyrst aðdrag-
andann að hersetu á íslandi Það hefði
verið kveðið svo á i aðildarsamningum
að Atlantshafsbandalaginu, að hér
skyldi aldrei vera her á friðartímum,
Það hefðu því verið mörgum, þ. á m.
stórum hluta framsóknarmanna, þung
spor er varnarsamningurinn var gerður
1951.
Því hefði verið haldið fram, að kjós-
endur hefðu ekki vitað hver stefna
Framsóknarflokksins í varnarmálum
hafi verið við kosníngarnar 1971. Slíkt
væri ekki rétt, enda hefði hún komið
fram m.a. í samþykktum flokksþinga
Framsóknarflokksins.
Sitt verkefni í ríkisstjórninni væri nú
að finna milliveg milli þess að standa
við ákvæði málefnasamningsins, og
hins vegar að tryggja áframhaldandi
öryggi íslands og uppfylla þær skuld-
bindingar, sem við hefðum gagnvart
NATO. Vera mætti að hann hefði færzt
meira I fang, en hann væri maður til
Engu að síður teldi hann sér skylt að
reyna svo sem sér væri unnt. Þess
vegna hefði hann lagt fram drög að
tillögum að umræðugrundvelli í við-
ræðum við Bandaríkjamenn. Síðan
sagði ráðherrann:
„Þær tillögur, sem ég áðan minntist
á og ég hef lagt fram, hafa valdið
nokkru umtalí, sem eðlilegt má telja,
en ég hef ekki talið rétt að birta þær !
heild áður en ríkisstjórnin hefur tekið
afstöðu til þeirra, en það hefur hún
ekki gert, en mun gera það mjög
bráðlega
Ég vil þó freista þess að gera nokkra
grein fyrir þeim í örstuttu máli. Tillög-
urnar greinast í meginatriðum ! fimm
hluta. [ fyrsta lagi er gert ráð fyrir þvl,
að varnarliðið fari héðan ! tilteknum,
tímasettum áföngum. í öðru lagi er
gert ráð fyrir því, að flugvélar á vegum
NATO fái lendingarleyfi á Keflavíkur-
flugvelli þegar þurfa þykir vegna eftir-
litsflugs ! Norðurhöfum í þriðja lagi,
að hópur flugvirkja og annarra tækni-
manna verði á Keflavíkurflugvelli til að
annast nauðsynlega þjónustu við rekst-
ur þessara véla. í fjórða lagi, að lög-
gæslusveit mönnuð sérþjálfuðum fs-
lendingum skuli jafnan vera á flugvell-
ínum, og I fimmta lagi, að íslendingar
taki að sér rekstur radarstöðvanna á
Suðurnesjum og í Hornafirði á sama
hátt og við sjáum nú um rekstur alíkra
stöðva í V!k ! Mýrdal og Gufuskálum.
Nokkur fleiri atriði er að finna ! áður-
greindum tillögum, sem ég hirði ekki
að rekja hér.
Ég veit ekkert um það hvernig mót-
tökur þessar tillögur fá hjá Bandarikja-
mönnum eða NATO en hitt veit ég, að
þær tillögur, sem Bandaríkjamenn hafa
hingað til sett fram, eru langt frá því að
vera aðgengilegar að mínu mati. Komi
hins vegar fram nýtt gagntilboð verð-
um við að skoða það þegar þar að
kemur. Það biður síns tíma.
Þessar tillögur, sem ég hef lagt fram,
eru fyrst og fremst settar fram til þess
að reyna samningaleiðina til þrautar
Það hefur verið skoðun okkar fram-
sóknarmanna, að slíkt beri okkur að
gera og að við eigum að gefa okkur
þann tíma til þess, sem þarf, og að
óþolinmæði eigi ekki að ráða ferðinni
undir neinum kringumstæðum Reyn-
ist samningaleiðin hins vegar ekki fær
hefur forsætisráðherra sagt það, að
ríkisstjórnin eigi ekki annars kost en að
leita heimildar Alþingis til uppsagnar
samningsins, en vonandi þarf ekki til
þess að koma ."
Magnús Kjartansson iðnaðarráð-
herra sagði m.a , að þeir ráðherrar
Alþýðubandalagsins hefðu flutt breit-
ingartillögur við varnarmálatillögur
Einars Ágústssonar þegar í stað Það
sama hefðu ráðherrar Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna gert Þessar
tillögur va?ru nú allar til umræðu !
rlkisstjórnmni, og væri þess að vænta,
að úrslit lægju fyrir innan skamms
Ráðherrann sagði, að til þess að
finna rætur „hernámsins" þyrfti að líta
30 ár aftur í tímann. Þá hefðu banda-
menn verið farnir að sjá fram á sigur í
heimsstyrjöldinni, og farið að huga að
skiptingu heimsins í áhrifasvæði. Þá
hefði ekki verið tekið tillit til smáþjóða
sem íslands, heldur ákveðið, að annar
hlutinn skyldi lúta sóslalístísku þjóðfé-
lagskerfi, en þjóðfélagskerfi hins hlut-
ans skyldi byggt á kapltalískum
grunni. Þá hefði verið ákveðið, að
ísland skyldi vera á áhrifasvæði Banda-
rlkjanna, og búa við ævarandi hersetu.
(slendingar hefðu hafnað málaleitun-
um Bandaríkjamanna af þessu tagi, en
þeir hefðu þá farið aðrar leiðir til að
tryggja sér yfirráð hér. Smátt og smátt
hefðu þeir seilzt inn ! íslenzkt þjóðllf,
sem orðið hefði til þess, að
herinn kom 1951. Áhrifamáttur
Bandarikjanna hefði þá enn aukizt að
mun, og loks hefði verið svo komið, að
27% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar
hefðu verið komnar til vegna dvalar
þessa erlenda herliðs á Miðnesheiði
Þegar vinstri. stjórnin hefði svo á-
kveðið að segja upp varnarsamningn-
um 1 956, þótt aldrei hefði orðið úr því
þá, hefðu Bandaríkjamenn gert sér
grein fyrir því, að stjórnmálaástandið i
landinu var það ótryggt, að ekki væri á
það treystandi Síðan hefðu þeir þv!
dregið úr öllum umsvifum sCnum, og
væri nú svo komið, að fjárhagsleg áhrif
varnarliðsins hér á landi væru orðin
hverfandi lítil
Síðan rakti ráðherrann ýmis þau
þjóðfélagslegu áhrif, sem hann teldi,
að varnarliðið hefði haft hér, en sagði
síðan, að ástæðan fyrir þessari upprifj-
un væri í fyrsta lagi sú, að sýna fram á,
að hersetan væri yfirgangur stjórþjóð-
ar, sem ekki væri unnt að réttlæta með
neinum rökum. í öðru lagi að sýna
fram á það, að minnstu hefði munað,
að ísland sogaðist inn í Bandarikin. í
þriðja lagi að sýna fram á, að barátta
hernámsandstæðinga hefði borið veru-
legan árangur, og þeirri baráttu ætti að
fylgja fram til sigurs.
Magnús Kjartansson kvaðst ekki vera
þeirrar skoðunar, að hernaðarjafnvægi
raskaðist, þótt varnarliðið hyrfi af ís-
landi. Hernaðarstyrkur Bandarlkjanna
yrði áfram mun meiri en Rússa, t.d.
hefðu þeir algjörlega yfirburði í kaf-
bátahernaði.
Þá kvaðst hann ekki álíta, að Rússar
teldu sér hag í því að varnarliðið hyrfi
frá Islandi, nema síður væri, þar sem
það gæti haft í för með sér óánægju-
raddir ! löndum þeim, sem hersetin
væru af Sovétrlkjunum, og vildu fara
að dæmi (slendinga.
Loks skírskotaði ráðherrann til sjálf-
stæðisvitundar þjóðarinnar, en sagði
jafnframt, að nýlega hefði sýnt sig, að
nokkur hluti þjóðarinnar þyrði ekki að
fylgja hugsjón sinni, sumir vegna ann-
arlegra hagsmuna, en aðrir af þv!, að
þeir þyrðu ekki að lifa lífinu.
Að lokinni ræðu Magnúsar Kjartans-
sonar hófust almennar umræður, og
tók m.a. til málsr
Hannes Jónsson, blaðafulltrúi rfkis-
stjórnarinnar og beindi þeirri spurn-
ingu til Geirs Hallgrfmssonar, hvenær
Sjálfstæðisflokkurinn hefði breytt
stefnu sinni í varnarmálum. Málflutn-
ingur Geirs væri ekki í neinu samræmi
við málflutning fyrri formanna Sjálf-
stæðisflokksins, enda virtist hann nú
gera ráð fyrir hersetu hér um aldur og
ævi Hins vegar hefði það hingað til
verið opinber stefna Sjálfstæðisflokks-
ins, að hér ætti ekki að vera her á
friðartlmum.
Þá vék blaðafulltrúinn að undir-
skriftasöfnun Varins lands, og gat
þess, að hann hefði verið I Sovétríkjun-
um um það leyti, er innrásin var gerð !
Tékkóslóvakíu. Þá hefði það verið
helztu röksemdir stjórnvalda, að ráða-
menn hefðu sent þeim undirskrifta-
lista, þar sem beðið hefði verið um
innrásina.
Loks sagði blaðafulltrúinn, að íslend-
ingar ættu að huga betur að þjóðum
þriðja heimsins. T.d hefði verið haldin
ráðstefna þessara rfkja ! Algeirsborg
ekki alls fyrir löngu, og hefðu sótt hana
fulltrúar 75 þjóða í Afrlku og Aslu,
þ. á m. helztu stuðningsþjóða okkar !
lahdhelgismálinu. I NATO væru hins
vegar allar helztu óvinaþjóðir okkar í
því máli.
Halldór Blöndal sagði, að sig væri
farið að íengja eftir því, að Magnús
Kjartansson skýrði frá þessum breyt-
ingartillögum sem hann og Lúðvfk
Jósepsson hefðu borið fram við tillög-
ur utanrfkisráðherra. Menn hefðu kom-
ið til þessa fundar til þess að ræða
málin !. Ijósi nýrra upplýsinga, sem
hefðu átt að koma fram á fundinum, og
þv! væri furðulegt, að ráðherrann
minntist ekki einu orði á þessar breyt-
ingartillögur.
Kvaðst Halldór harma það, að ráð-
herrann leyfði sér að leggja að jöfnu
svæðaskiptingu, þ.e. annars vegar
áhrifasvæði Bandaríkjanna og hins
vegar áhrifasvæði Sovétríkjanna.
Sagðist hann vilja minna á, að við
austanvert Eystrasalt hefðu verið sjálf-
stæðar þjóðir, Lettland, Eistland, Lit-
háen og Pólland. Þær væru ekki sjálf-
stæðar lengur. Enginn hefði þó haldið
þv! fram, að sjálfstæði íslands hefði
verið skert. Önnur þjóð væri ! næsta
nábýli við Rússa, þar sem nú væri svo
komið innanrlkismálum, að þar væri
ekki hægt að gefa út bækur ef þær
samrýmdust ekki skoðunum ráð-
manna ! Sovét, og væri þv! komið til
nýtt orð, sem allir skildu, — Finnlandi-
sering. Allir hugsandi menn hlutu að
berjast fyrir því, að slikt yrði ekki örlög
íslenzku þjóðarinnar.
Ennfremur tóku til máls á fundinum
Ellas Kristjánsson, Aðalsteinn Gunn-
arsson, Arnór Þorkelsson, Margrét
Guðnadóttir, Ragnar Stefánsson,
Hannes Gissurarson, Halldór Karlsson,
Þröstur Ólafsson, Ingólfur Þorkelsson,
Sigurður Tómasson, Einar Karls Har-
aldsson, Karl V. Matthíasson, Birna
Þórðardóttir og Þorsteinn Matthíasson.
Einar Ágústsson utanríkisráðherra
kvaðst vílja árétta, að tillögurnar um
varnarmálin væru nú til athugunar i
rlkisstjórninni, og hann hvorki vildi né
gæti gert frekari grein fyrir þeim.
Einar kvaðst ekki vera sammála þv!
að hvasseggjað sverð tryggði friðinn
bezt. Hann væri þeirrar skoðunar, að
friður yrði bezt tryggður án varnar-
bandalaga. Það breytti þv! þó ekki, að
hann teldi, að við ættum að halda
áfram aðild okkar að NATO, til að
veikja ekki samningaaðstöðu banda-
lagsins gagnvart austantjaldsþjóðun-
um.
Sagði hann það vera skoðun sina, að
framkoma Bandaríkjamann-hér á landi
hefði verið með þeim hætti, að ekki
væri undan henni að kvarta. Ef nauð-
syn væri á því að hafa hér áfram herlið,
þá vildi hann að öðru óreyndu hafa
Bandartkjamenn héráfram.
Einar kvaðst hafa talið, að undir-
skriftalistar Varins lands ætti að af-
henda forsætisráðherra. Ef þá ætti hins
vegar að afhenda sér, tæki hann að
sjálfsögðu við þeim sem hverjum öðr-
um undirskriftalistum, og hann væri
fylgjandi því, að þeir yrðu látnir liggja
frammi.
( tilefni af fyrirspum frá einum fund-
armanna sagði utanríkisráðherra, að
rlkisstjórnin hefði óskað upplýsinga
um það, hverju það sætti, að Islenzkir
stúdentar ! Noregi væri kallaðir fimmta
herdeild í skjölum NATO, sem gerð
hefðu verið opinber vegna máls norska
hermannsins Arve Trædal.
Varðandi fjölmiðlana á Keflavíkur-
flugvelli sagði ráðherra, að það yrði
ekki veitt leyfi fyrir uppsetningu lita-
sjónvarps á vellinum, — og brátt yrði
þar ekkert sjónvarp.
Geir Hallgrímsson vék fyrst að máli
Magnúsar Kjartanssonar og sagði það
furðulega söguskýringu, að stórveldin
hefðu samið fyrirfram um ánrifasvæði.
— Hvers vegna hefðu þau þá vígbúizt,
og hvers vegna hefði þá komið til kalda
stríðsins.
Þá sagði Geir, að það kæmi nokkuð
spánskt fyrir sjónir, að Magnús Kjart-
ansson hefði nú í máli sínu hallmælt
innrásinni I Tékkóslóvakíu og innrás-
ínni í Ungverjaland. Þjóðviljinn hefði
hins vegar reynt eftir megni áð bera
blak af Sovétrlkjunum vegna þessara
innrása í ritstjórnartíð ráðherrans.
Þá benti Geir á, að nokkuð hefði
ráðherrann orðið tvlsaga í málflutningi
sínum, er hann hefði sagt, að Banda-
ríkjamenn hefðu sýnt hér yfirgang, en
segði svo, að þeir hafi verið að draga
mjög úr umsvifum sinum hér á síðasta
áratug
Af gefnu tilefni sagðist Geir telja
kommúnisma einræðisstefnu, enda
væri ekkert dæmi um það, að komm-
únisma eða sósialisma hefði verið
komið á i löndum nema með valdbeit-
ingu minnihlutahópa. Þetta stjórnarfyr-
irkomulag væri nú hvergi við lýði hjá
þjóðum nema því hefði verið þvingað
uppáþær.
Vegna ummæla Hannesar Jónsson-
ar sagði Geir Hallgrímsson, að um-
mæli sín hefðu verið í fullu samræmi
við ummæli fyrri forystumanna Sjálf-
stæðisflokksins, og hefðu þau m.a.
verið að verulegu leyti grundvölluð á
skrifum Bjarna Benediktssonar í
stefnu Sjálfstæðisflokksins fælist alls
ekki, að hér ætti að vera ævarandi
herseta. Það væri og myndi alltaf vera
úrlausnarefni fslendinga sjálfra, hve-
nær herinn færi.
Menn yrðu að gera sér grein fyrir
þv!, að heimurinn væri orðinn svo lítill,
að t.d. átök fyrir botni Miðjarðarhafs
gætu auðveldlega haft áhrif hér á
landi, og miðað við þau átök, sem þar
hefðu verið að undanfömu, væri þv!
ekki hægt að tala um, að nú ríktu
friðartímar.
Vegna spurningar Sigurðar Tómas-
sonar sagði Geir Hallgrímsson, að
hann teldi hlutverk herja ! Noregi vera
það fyrst og fremst að verjast innrás,
enda verðu Norðmenn nú 10—12%
þjóðartekna sinna til landvarna, og þeir
teldu sér enga minnkun ! þv! að hafa
samband við aðrar þjóðir um varnir
lands síns. Gert væri ráð fyrir því, að
herir Norðmanna gætu veitt viðnám
þar til hjálp frá bandalagsþjóðunum
bærist.
f tilefni af ummælum Einars Karls
Haraldssonar sagði Geir, að hans per-
sónulega álit væri það, að ekki ætti að
loka sjónvarpsstöðinni á Keflavlkur-
flugvelli, enda teldi hann ekki, að hún
hefði þau áhrif á menningarlíf íslend-
inga, sem af væri látið.
Loks sagði Geir Hallgrrmsson, að nú
væru að fara fram einhvers konar
hrossakaup ! ríkisstjórninni um eitt
veigamesta mál þjóðarinnar. Ráðherrar
vildu ekki upplýsa hvað haft væri að
bitbeini nú til að tryggja þeim áfram-
haldandi stjórnarsetu. Það væri sjálf-
sögð krafa, að þjóðin væri látin vita um
hvað þessir ráðamenn væru nú að
pukra með
Magnús Kjartansson ítrekaði, að
skiptingin ! áhrifasvæði hefði verið
staðreynd.
Ennfremur sagði hann, að sér fynd-
ist Geir Hallgrímsson koma fram sem
sértrúarmaður, sem tryði á allt, sem
kæmi frá Bandarfkjamönnum.
Hann og fleiri hefðu kallað þá sósfal-
ista á fslandi kommúnista. Sllkt væri
aðeins fúkyrði, enda sýndi 60 ára
reynsla, að sósíalistar á íslandi hefðu
beitt sér fyrir ýmsum málum mjög
andstæðum kommúnisma.
Þá sagði Magnús Kjartansson, að
það lægi Ijóst fyrir hvert væri verkefni
rlkisstjórnarinnar I þessu máli. Það
kæmi fram í stjórnarsáttmálanum, að
herinn ætti að fara, og að þv! væri nú
unnið. hins vegar greindi menn á um
leiðir, og væri því ekkert eðlilegra en
að ráðherrar ríkisstjórnarinnar ákvæðu
s!n á milli hvaða leið skyldi velja.
Hvað ákvæðið í málefnasamningn-
um áhrærði sagði ráðherrann, að þeir
Alþýðubandalagsmenn hefðu kosið að
hafa það ákveðnara, en meining þess
færi þó ekki á milli mála. Kvaðst hann
gera sér fyllstu vohir um, að staðið yrði
við þetta ákvæði Hann tryði þv! ekki,
að neinn í ríkisstjórninni skoraðist und-
an því.