Morgunblaðið - 13.03.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. MARZ 1974
17
Byggj ast
ríkjabandalög
framtíðarinnar
á orkueign
Margvíslegar vangaveltur hafa komið fram að undanförnu um
hugsanleg áhrif olfukreppunnar á hin ýmsu rfki heims og samskipti
þjóða I bráð og lengd.
Margföldun olíuverðs á skömmum tíma hefur f för með sér gffurleg-
ar breytingar á efnahag rfkja, kemur hart niður á vestrænum iðnrfkj-
um og veldur búskap þeirra stórfelldum áföllum, en á að öllum
Ifkindum eftir að verða olfuframleiðsluríkjum sterk lyftistöng.
Hugsanlega eiga hækkanir á olfu og öðrum hráefnum eftir að brúa
hið margumtalaða bil milli þeirra þjóða, sem nú teljast auðugar
iðnaðarþjóðir, og fátækra þjóða vanþróaðra og svo gæti farið, að
efnahagslegar afleiðingar olfukreppunnar ættu eftir að skekja grund-
völl hinna ýmsu þjóðfélaga svo um munaði, m.a. með stórfelldu
atvinnuleysi, samfara samdrætti í framleiðslu.
Svo kann jafnvel að fara, að þær valdi uppstokkun f millirfkjasam-
skiptum og f versta falli vopnuðum átökum milli þeirra, sem orkuna
hafa, og hinna, sem ekki standa svo vel að vfgi.
Jafnframt má vænta aukinnar notkunar annarra orkulinda en olfu,
þegar fram Ifða stundir, og má búast við, að reynslan af þeim og þau
skilyrði, sem þær skapa, hafi afgerandi áhrif á Iff þjóðanna f framtfð-
inni.
Frá kjarnorkuveri í V-Þýzkalandi.
Fræðimenn reyna gjarnan að
sjá út, hvers megi vænta í fram-
tíðinni. Einn þeirra er Stephen
C. Ropp prófessor í framtíðar-
fræði við háskólann í
New Mexico, sem spáir áfram-
haldandi orkukreppu a.m.k.
fram í fyrsta fjórðung næstu
aldar og segir ekki ósenni-
legt, að ríkjabandalög
verði þá að verulegu leyti
byggð á skipan og nýtingu orku-
linda. Núverandi skipting heims-
ins í áhrifasvæði austurs og vest-
urs segir Ropp að kunni að víkja
fyrir skiptingu milli orkusnauðra
ríkja annars vegar og orkuauð-
ugra hins vegar og miðað við nú-
verandi ástand megi búast við, að
Arabarikin og önnur ríki, sem
eiga gnægð olíulinda, verði orðin
sterkasta fjármálaaflið í veröld-
inni um næstu aldamót.
Breytingar
ríkjabandalaga
Sem dæmi um hugsanleg hern-
aðarátök um orkulindir tekur
Ropp Japan og Indónesíu.
Indónesia hefur til þessa talizt til
vanþróaðra ríkja, en er auðugt
land að oliulindum. Japan telst
aftur á móti til hinna riku iðn-
ríkja heims, en skortir tilfinnan-
lega orku. Hvað gerist, spyr Ropp,
ef Japönum verður stillt upp að
vegg; ef Arabar, sem hafa séð
Japönum fyrir obbanum af þvi
eldsneyti, sem þeir þarfnast,
draga að sér höndina og aðrar
olíuframleiðsluþjóðir fara að
þeirra dæmi. Gæti afleiðingin
ekki orðið endurtekning ein-
hverra þátta síðustu heimsstyrj-
aldar?
Hann bendir einnig á aðstöðu-
mun landa á borð við Brasilíu
annars vegar og nágrannaríkin
Perú og Venezúela hins vegar;
nefnir líka hugsanlegan mögu-
leika á einhvers konar átökum
milli Skotlands og Englands, sem
virðist hreint ekki út í hött, þegar
höfð eru í huga úrslit nýafstað-
inna kosninga i Bretlandi, þar
sem skozkir þjóðernissinnar unnu
umtalsverðan sigur eftir að hafa
m.a. haldið fram skorinorðum
kröfum um, að verulegur hluti
ágóðans af Norðursjávarolíunni
komi Skotlandi til góða, þegar
framleiðslan hefst.
Ropp leiðir getum að því, að
ofangreind skipting ríkja geti
orðið á þann veg til dæmis, að
Sovétríkin, Arabarikin, Vene-
zúela, Ekvador, Perú, Nígería,
Skotland, Indónesía og fleiri
bindist samtökum, en andspænis
þeim verði samtök flestra landa
Vestur- og jafnvel Austur-
Evrópu, Englands, Japans, Ind-
lands o.fl., en fer ekki nánar út í
þessa skiptingu heldur tekur
fram, að þessar hugmyndir sínar
séu einungis lauslegar vangavelt-
ur, en ekki fram settar sem fram-
tíðarspár.
Hann leggur hins vegar áherzlu
á það atriði, sem mönnum hefur
orðið mjög tiðrætt um í vanga-
veltum um afleiðingar oliukrepp-
unnar í framtíðinni, en það er,
hvernig Arabaríkin muni nota
hinn mikla olíuauð sinn, hvort
þeir veiti honum inn í alþjóða-
gjaldeyriskerfið og fjárfesti í
framleiðslufyrirtækjum, sem auk-
ið geti atvinnu, eða hvort þeir
noti hann til vopnakaupa og til
stuðnings róttækum byltingar-
hreyfingum. I þessum efnum á
líka eftir að skipta máli, hvernig
Arabaríkin og önnur olíufram-
leiðsluríki, sem kunna að verða
aflögufær um fé, bregðast við
þörfum annarra vanþróaðra ríkja,
því að eigi að verða áframhald
uppbyggingar þeirra með sama
hraða og verið hefur síðustu ár er
talið, að efnahagsaðstoð til þeirra
þurfi að aukast um hundruð millj-
arða króna á ári.
Ætlazt til
aukinnar aðstoðar
olíuframleiðsluríkja
Laust eftir áramót ákváðu
OPEC ríkin á fundi að stofna sér-
stakan þróunarbanka eða sjóð,
sem sérstaklega skyldi sinna þörf-
um þróunarlandanna og hjálpa
þeim að yfirstiga erfiðleikana,
sem samfara yrðu hækkuðu olíu-
verði, en framkvæmdir I þessum
efnum hafa orðið hægari en við
var búizt. Það hefur vakið nokkra
gremju og sú spurning gerzt
áleitnari meðal ýmissa vestrænna
ríkja, hvort ástæða sé til þess að
þau leggi svo mikið af mörkum til
efnahagsaðstoðar og fjármögnun-
ar meiriháttar þróunarverkefna í
þriðja heiminum svonefnda, þeg-
ar þau standi sjálf æ verr vegna
hækkana á olíuverði og öðrum
hráefnum. Verða og æ háværari
kröfur um tilfærslu aðstoðarfjár,
þannig að minna verði veitt til
olíuframleiðsluríkjanna, en því
meira til þurfandi þjóða á borð
við Indland, Pakistan og Bangla
Desh.
A það er bent til dæmis, að
Barnahjálparsjóður Sameinuðu
þjóðanna — UNICEF — sem
byggir eingöngu á frjálsum fram-
lögum ríkisstjórna og stofnana,
ver fjárupphæð, er nemur um 450
milljónum islenzkra króna á ári
til ýmiss konar framkvæmda og
verkefna hjá sextán þjóðum i
Austurlöndum nær, en á þeim
slóðum hefur sjóðurinn unnið
mörg merkileg verkefni á liðnum
árum. Á sl. ári lögðu arabísku
olíuframleiðsluríkin og Iran fram
75 milljónir króna af þessu fé, þar
af lagði Saudi-Arabía til 2,5 millj-
ónir, en á sama tíma varði
UNICEF 42,5 milljónum króna
þar i landi, að langmestu leyti til
þjálfunar og kennslustarfa.
Saudi-Arabía hefur nú sem kunn-
ugt er gífurlegar tekjur af olíu-
sölu.
Stærstu fjárframlög til
UNICEF koma frá Bandaríkj-
unum, 1275 milljónir króna, og
Sviþjóð um 850 milljónir kr. og
Indverjar, sem sennilega fara
allra þjóða verst út úr hækkun
oliuverðsins, lögðu á sl. ári hærri
upphæð til sjóðsins en ofangreind
olíuríki, eða um 85 milljónir kr.
1 þessu sambandi er á það bent,
Aröbum og öðrum oliufram-
leiðsluríkjum til málsbótar, að
olían fór ekki að hækka að veru-
legu marki fyrr en langt var liðið
á sl. ár og olíugróði framleiðslu-
ríkjanna því tiltölulega nýtilkom-
inn, að þau hafa ef til vill ekki
ennþá áttað sig á því, hvernig
honum verði bezt varið eða féð
bezt ávaxtað. Sömuleiðis kunni
Arabaríkin að þurfa tima til að
kynna sér, hvaða verkefni kemur
til greina að styrkja og átta sig á
því hvort þau vilji fremur veita
beina efnahagsaðstoð með milli-
rikjasamningum — og þá að hluta
i pólitisku augnamiði — eða veita
fé sinu til að styrkja starf alþjóða-
stofnana á borð við UNICEF.
Aukaþing S.Þ.
uih orkumálin
og nýskipan
alþjóðaviðskipta
Þeir, sem teljast til Araba
þekkja, halda því fram, að þá
skorti sizt örlæti og þeir muni
sýna það í verki, þegar fram í
sækir. Á þessa staðhæfingu ætti
að reyna á aukaþingi Sameinuðu
þjóðanna, sem boðað hefur verið
til 9. apríl nk., þar sem fjalla á um
hráefnamálin, sérstaklega áhrif
verðhækkana oliunnar á þróunar-
löndin, og sömuleiðis hvort unnt
sé að koma á nýju skipulagi i
alþjóðaviðskiptum, þar sem í
grundvallaratriðum sé byggt á
jafnrétti rikja og sameiginlegum
hagsmunamálum.
Houari Boumedienne forseti
Alsirs, sem er frumkvöðull þess,
að aukaþing S.Þ. sé kallað saman,
hefur lagt á það áherzlu, að sam-
staða olíuframleiðsluríkjanna um
hækkun oliuverðsins hafi ekki
sizt verið til þess ætluð að koma á
meira jafnvægi milli iðnaðar- og
þróunarrikjanna.
Sameinuðu þjóðirnar ættu að
vera vel undir það búnar að fjalla
um þessi mál, því að á þeirra
vegum hefur verið fylgzt náið
með ástandi orkumálanna og
áhrifum þeirra i þróunarlönd-
unum, m.a. vegna hinna margvís-
legu framkvæmda, sem þar er
unnið að á vegum ýmissa stofnana
Sameinuðu þjóðanna. S.Þ. hafa
árum saman sent frá sér skýrslur
um hinar ýmsu hliðar orkumál-
anna og þegar árið 1961 var hald-
in á vegum S.Þ. orkumálaráð-
stefna í Róm, þar sem íslendingar
voru meðal þátttakenda og áttu
stóran þátt i að vekja áhuga á
notkun jarðvarma, sem síðan hef-
ur farið vaxandi víða um heim.
Eitt af helztu áhyggjuefnum
varðandi orkukreppuna eru áhrif
hennar á matvælaframleiðsluna í
heiminum. Einn af sérfræðingum
S.Þ., Janez Stanovik, hefur spáð
því, að enda þótt orkukreppan
sjálf kunni að ganga yfir eftir
nokkur ár, muni hún engu að
síður hafa í för með sér slíka
hættu á stórfelldri skerðingu mat-
vælaframleiðslu á næstunni, m.a.
vegna hinnar miklu tæknivæðing-
ar landbúnaðarins í mörgum
löndum og hækkaðs verðs á til-
búnum áburði, að það atriði eitt
geti orðið vmannkyninu afdrifa-
ríkt. Sömuleiðis megi, þegar fram
f sækir, vænta svo margháttaðra
tæknibreytinga samfara aukinni
notkun annarra orkulinda, að
leiði til róttækra umskipta í mat-
vælaframleiðslu. Ekki hvað sízt
þess vegna sé brýnt að auka sam-
starf þjóða heims í orkumálum.
Með þetta í huga verður án efa
fylgzt af miklum áhuga með gangi
málanna á aukaþingi Sameinuðu
þjóðanna í april og þess má
vænta, að niðurstöður umræðn-
anna þar verði lagðar til grund-
vallar matvælaráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna, sem fyrirhugað
er að halda næsta haust. — mbj.
Frá olíuhreinsunarstöð í Saudi-Arabíu.