Morgunblaðið - 29.05.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. MAl 1974
JÓHANN HJÁLMARSSON ^^STIKUR
Hundrað og fimmtíu
þúsund naglbítar
MEDAL efnis í nýjasta hefti
Skírnis, tímariti Hins íslenzka
bókmenntafélags, eru þrettán
áður óprentuð ljóð eftir Stein
Steinarr. Sveinn Skorri
Höskuldsson hefur valið ljóðin
og búið til prentunar sam-
kvæmt handritum, sem ekkja
skáldsins, Ásthildur Björns-
dóttir, gaf Landsbókasafninu. í
greinargerð segir Sveinn
Skorri m.a.: „Steinn Steinarr er
þvílík stærð í íslenzkri ljóðlist á
þessari öld, að allt, sem eftir
hann liggur, er merkilegt, ef
ekki sem skáldskapur, þá sem
heimild um mikið skáld. Með
því er ekki sagt, að prenta skuli
og gefa út sér öll óprentuð ljóð
hans, en sú tíð hlýtur að koma,
að i fræðilegri heildarútgáfu af
verkum hans verði hverjum
stafkrók til haga haldið.“
Eins og Sveinn Skorri tekur
fram sýna ljóðin þrettán ekki
nýja hlið á skáldskap Steins.
Skiljanlegt er, að Steinn hafi
ekki talið þau eiga brýnt erindi
á prent. Engu að síður er
gaman að velta þeim fyrir sér,
bera þau saman við skyld ljóð,
þar sem Steinn náði eftirminni-
legri árangri. Sum ljóðin minna
á Tímann og vatnið:
Yfir hlæjandi auðmýkt
hins óendanlega
reis hin innhverfa neitun mín.
I ömennskri ró
lét ég eitur mitt drjúpa
í augu þín.
Og nóttin gekk framhjá
í nýmánans skini
eins og nafnlaus sýn.
Ljóð eins og Amerískur
hermaður og American style
minna á hin snjöllu háðkvæði
Steins. I síðarnefnda ljóðinu
leikur skáldið sér að fyndni
fáránleikans eins og því var svo
tamt. Ljóðið fjallar um Joe
Louis og sigur hans yfir Max
Schmeling. Louis situr heima
hjá sér og virðir fyrir sér mynd
af Schmeling. Hann mælir að
lokum:
Max Schmeling hefði ef til vi 11
sigrað mig,
hefði ég ekki sigrað Max
Schmeling.
í Hundrað og fimmtíu þús-
und naglbítar er ort um „harm
hins Iiðna“, .Jiamingju kom-
andi dags“ og hvernig skáldið
hefur dulið sjálft sig „í dýrð
þess sem aldrei má ske“; allt
eru þetta gamalkunn minni hjá
Steini.
Ljóðagerð kemur víða við
sögu í Skírni að þessu sinni. I
greininni Hvar eru þín stræti?
fjallar Hannes Pétursson um
Sorg eftir Jóhann Sigurjónsson
og verður tíðrætt um biblíulegt
orðalag Ijóðsins, tengsl þess við
Opinberunarbókina. Hannes
snýst gegn þeirri skoðun, að
Sorg sé fyrsta íslenska nútíma-
ljóðið, segist ekki sjá „hvf Sorg
ætti að marka upphaf fslenzkr-
ar nútímaljóðagerðar, ef unnt
er að setja slík mörk viðtiltekið
ljóð, fremur en til að mynda
Bikarinn eða viss ljóð Einars
Benediktssonar — nema frá
svo yfirborðslegu sjónarmiði,
að nútímaljöð geti hvorki verið
háttbundin né rimuð“.
ígreininni Einkenni nútíma í
ljóðum Þorgeirs Sveinbjarnar-
sonar svarar Fríða Á. Sigurðar-
Steinn Steinarr
dóttir Hannesi. Hún segir:
„Munur hefðbundinnar Ijóð-
listar og nútímalegrar liggur að
mestu leyti í ytri gerð ljöðsins,
uppbyggingu, málnotkun og
stíl, en slíkt hefur auðvitað um
leið áhrif á innri gerð þess, því
að svokallað form og efni eru
ekki aðskildir heldur sam-
slungnir þættir ljóðs.“ Fríða
tekur enn djúpar í árinni með
eftirfarandi fullyrðingu:
„Fyrsta megineinkenni nútíma-
ljóðs, og það sem mest er áber-
andi, er splundrun hins hefð-
bundna ljóðforms." Vel fer á
því, að Þorgeiri Sveinbjarnar-
syni skuli gerð jafn ítarleg skil
og f grein Fríðu Á. Sigurðar-
dóttur. Þróun Þorgeirs sem
skálds er einmitt dæmigerð
fyrir heillavænleg áhrif nýj-
unga í skáldskap.
Gegnum múrinn. Athuga-
semdir um gerð ljóða árið 1972
nefnistgrein eftirHelgu Kress.
Helga gerir sér far um að brjóta
form ljóðanna til mergjar,
varpa ljósi á byggingu þeirra.
Hún grípur til fræðilegra orða
til skýringar og virðist hafa sér-
stakt dálæti á að tala um klifan-
ir þegar hefðbundin ljóð eru á
dagskrá. Niðurstaða Helgu
Kress er sú, að skáldum ársins
1972 hafi oft tekist að tjá
persónulega og algilda reynslu
eftirminnilega, „þjóðfélags-
legan veruleika og ádeilu hins
vegar ekki“. Vel getur verið, að
skáldum eins og til dæmis
M-atthfasi Johannessen og Þor-
steini frá Hamri hafi ekki tek-
ist að yrkja nógu magnaða
ádeilu i bókum sínum Mörg eru
dags augu og Veðrahjálmi, en
það eru öfugmæli að þjóð-
félagslegur veruleiki sé ekki
tjáður eftirminnilega í þessum
bókum.
Eins og að líkum lætur er
fleira athyglisvert efni í Skfrni
en það, sem hér hefur verið
talið. Halldór Laxness á grein-
ina Forneskjutaut, Andrés
Björnsson segir frá Grími
Thomsen, Þorsteinn Gylfason
skrifar hugvekju, sem hann
nefnir Að hugsa á íslenzku og
Þór Whitehead á yfirgrips-
mikla og fróðlega grein: Stór-
veldin og lýðveldið. Fleira
mætti nefna. Þetta Skírnishefti
er hið frísklegasta, sem komið
hefur út síðan Ölafur Jónsson
tók við ritstjórn tímaritsins.
Sýning Vilhjálms Bergssonar
Myndllst
eftir VALTÝ
PETURSSON
Þaö er ekki oft. að okkur gefst
tækifærí til að sjá yfirlitssýningar
á verkum okkar yngri myndlistar-
manna. Vilhjálmur Bergsson
hefur nú efnt til sýningar á verk-
um, sem spanna tíu ár af listferli
hans. Þessi sýning er þvi nokkuð
sérstæð og forvitnileg. Hún sýnir
glöggt að list þessa málara hefur
þróast og tekið miklum stakka-
skiptum á þeim áratug, sem um
ræðir. Yfirlitssýningar eru
sannarlega nytsamar, hvað
þekkingu á einstökum listamönn-
um snerlir, og ef til vill er það
ekki hvað síst fyrir listamennina
sjálfa nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir, hvað hefur gerst hið
innra með þeim, og þannig fá þeir
tækifæri til að gera upp við sig
ýmislegt, sem ekki verður annars
kostur á að meta og yfírvega.
Listamenn gera að mínum dómi
of lítið af því að safna saman fyrri
verkum og sýna þau ásamt því, er
þeir hafa nýlega lokið við.
Vilhjálmur Bergsson hefur
haldið margar sýningar á verkum
sínum bæði hér i borg og í Kaup-
mannahöfn, en þar hefur hann
dvalið langdvölum og mun vera
nýkominn heim þaðan. Hann er
reyndar málari og hefur farið
stundum á kostum sem slíkur, og
má nefna myndir hans frá 1968
sérstakiega i því tilfelli. Ég held,
að þau verk tali einna mest til
mín og gefi hugmynd um vönduð
vinnubrögð í hérumbil klassísk-
um stíl, þar sem öllu er haldið í
skefjum, bæði lit og formi. Stund-
um verða þessi verk nokkuð
þung, en þau hafa eitthvert sér-
stakt aðhald, sem oft vill vanta í
myndgerð af sama tagi. í nýrri
verkum hans er liturinn stundum
spenntur um of, og formið hefur
tekið á sig aðrar eigindir, sem
geta verkað svolítið fráhrindandi
og skera í augu.
Það eru um fjörutíu oliumál-
verk á þessari sýningu og þar að
auki nokkrar teikningar, sem eru
gerðar af mikilli natni og vand-
virkni. Sumar þeirra eru ef til vill
með því besta, er Vilhjálmur
hefur gert.
Vilhjálmur hefur valið samheiti j
fyrir þessi verk: „Samlífrænar I
víddir". Ekki er ég viss um, að ég '
skilji hvað hann á við með þessu
heiti, en það má fullyrða, að hann
hefur nokkra sérstöðu í myndlist
okkar og jafnvel þótt viða væri
leitað. Hann hefur auðsjáanlega
vist prógram í myndlist sinni, sem
tengt er lífsskoðun, sem orðið
hefur til með honum á löngum
tíma, og ég efast ekki um, að
gildar ástæður liggi að baki þessu
heiti þótt ég persónulega eigi
erfitt með aó skilja það. Eins og
gefur að skilja, er þessi sýning
Vilhjálms Bergssonar nokkuð
misjöfn, enda ekki við öðru að
búast, þar sem tíu ára vinna er
efniviður þess, sem sýnt er.
Heildarsvipur sýningarinnar er
nokkuð þungur, og það hefði mátt
vera glaðlegri blær yfir henni, en '
hún sannar áþreifanlega, að Vil-
hjálmur vinnur af mikilli alvöru,
og ‘vinnubrögð hans bera vitni
vandaðri vinnu við sjálfa mynd-
gerðina. Mér virðist val verka á
þessa sýningu hafa tekist vel hjá
Vilhjálmi, og ég hafði gaman af
að sjá þessi listaverk í heild.
Ekki skal ég fjölyrða um þessa
sýningu Vilhjálms Bergssonar, en
það má mæla með því, að fólk
kynnist þessum verkum og geri
sér grein fyrir, hvar Vilhjálmur
Bergsson er á vegi staddur. Það er
í Norræna húsinu, sem þessi
sýning stendur.
Karpov sigraði Spassky
Skák
eftir JÓN Þ.
ÞÓR
Með sígri sínum í 11. einvígis-
skákinni gegn Borís Spassky
tryggði sovézki stórmeistarinn
Anatoli Karpov sér rétt til þess að
tefla úrslitaeinvígi áskorenda-
keppninnar við landa sinn Viktor
Kortsnoj. Einvígí þeirra Karpovs
og Spasskys fór fram í Leningrad
og iauk með sigri Karpovs, 4—1,
en sex skákir urðu jafntefli.
Ohætt mun að fullyrða, að þessi
úrsiit hafi komió mjög á óvart,
þar sem fiestir sérfræðingar
höfðu spáð Spassky næsta örugg-
um sigri. I upphafi benti margt til
þess, að þessar spár myndu ræt-
ast, Spassky vann fyrstu skákina
örugglega og önnur varð jafntefli.
I 3. skákinni sigraði Karpov og
eftir það átti Spassky sér ekki
viðreisnar von.
Við skulum nú líta á 9. skákina
úr einvíginu. Hún er dæmigerð
fyrir skákstil Karpovs, sem ein-
kennist af festu, öryggi og djúp-
sæu stöðumati.
Hvftt: A. Karpov.
Svart: B. Spassk.v
Sikile.vjarvörn
1. e4 — e5, 2. Rf3 — e6, 3. d4 —
cxd4, 4. Rxd4 — Rf6, 5. Rc3 — d6,
6. Be2 — Be7, 7. 0-0 — 0-0, 8. f4 —
Rc6, 9. Be3 — Bd7,
(I 1. einvígísskákinni lék Spassky
hér 9. — e5. Aframhaldið varð:
10. Rb3 — a5, 11. a4 — Rb4, 12.
Bf3 — Be6, og svartur náði fljót-
lega undirtökunum. Spassky
bregður nú út af, enda hefur
hann vafalítið óttazt, að Karpov
biði með endurbót á taflmennsku
sinni í 1. skákinni).
10. Rb3 — a5, 11. a4 — Rb4, 12.
Bf3 — Bc6.
(Einnig kom til greina að leika
hér 12. — e5.
13. Rd4 — g6. 14. Hf2!
(Mjög sterkur leikur. Hrókurinn
stefnir til d2, þar sem hann þrýst-
ir á svarta peðið á d6, eins og
skákin teflist verður veldi hans
mest á f-línunni).
14. — e5 (?),
(Nú opnast taflið hvítum í hag.
Hér hefði svartur vafalítið gert
betur með að bíða átekta og leika
t.d. 14. — Dc7 og síðan Had8).
15. Rxc6 — bxcö, 16. fxe5 — dxe5,
17. Dfl!
(Annar mjög sterkur leikur.
Hvíta stórskotaliðið stefnir nú á
peðið á il og drottningarhrókur-
inn getur brugðið sér til dl, hve-
nær sem á þarf að halda. Auk
þessa er c4 reiturinn kjörinn fyrir
drottninguna).
17. — Dc8, 18. h3 — Rd7, 19. Bg4
— h5, 20. Bxd7
(Einfaldast og öruggast. Tal hefði
sennilega ekki hikað við að fórna
á h5).
21. Dc4!
(Hér stendur drottningin mjög
vel og ræður lögum og lofum á
borðinu).
21. — Bh4, 22. Hd2 — De7, 23.
Hfl!
(Mun sterkara en 23. Bc5 — Dg5,
24. Hd7 — Rxc2, 25. Bxf8 — Hxf8
og svartur hefur sóknarmögu-
leika fyrir skiptamuninn).
23. — Hfd8. 24. Rb 1!!
(Mjög djúphugsaður leikur. Ridd-
arinn stefnir til d2, en þaðan get-
ur hann brugðiö sér til c4, b3 eða
f3 eftir þörfum).
24. — Db7, 25. Kh2!
(Enn einn frábær leikur. Eftir 25.
Hxd8 — Hxd8, 26. Rd2 hefði
svartur getað létt sér vörnina með
26. — Bg3).
25. — Kg7. 26. c3 — Re6, 27. He2!
— Hdf8, 28. Rd2 — Bd8, 29. Rf3
— f6, 30. IId2 — Be7, 31. De6!
(Nú hrynur svarta staðan í fáum
leikjum).
31. — Had8, 32. Hxd8! — Bxd8,
(Ekki 32. — Hxd8 vegna 33.
Rxe5).
33. Hdl! — Rb8, 34. Bc5 — Hh8,
35. Hxd8! og svartur gafst upp,
þar sem Ilxd8 yrði svarað með 36.
Be7.