Morgunblaðið - 14.08.1974, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. AGUST 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Augiýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Ljóst er nú, að
tilraun Ólafs
Jóhannessonar formanns
Framsóknarflokksins til
þess að mynda ríkisstjórn
fjögurra vinstri flokka hef-
ur mistekizt. Samningavið-
ræður vinstri flokkanna
svonefndu hafa tekið nokk-
uð langan tíma. Síðasti
fundur viðræðunefndar
flokkanna sl. mánudag bar
ekki árangur. Þar tókst
ekki að jafna þann djúp-
stæða ágreining, sem ríkir
milli flokkanna fjögurra.
Viðræður þessar stóðu í
þrjár vikur, en þegar í upp-
hafi var ljóst, að allveru-
legur ágreiningur væri á
milli flokkanna, þannig að
talsverðum erfiðleikum
yrði bundið að ná sam-
komulagi um myndun
ríkisstjórnar og nauðsyn-
legar aðgerðir í efnahags-
málum. Mestur var þó
ágreiningurinn um utan-
ríkismálin og varnarmálin,
en í þeim efnum höfðu Al-
þýðuflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið gagnstæðar
skoðanir.
Þegar litið er á samstarf
vinstri flokkanna þriggja
undanfarin þrjú ár er ljóst,
að það er þjóðinni til fram-
dráttar, að ekki tókst að
endurvekja vinstri stjórn.
Þau vandamál, sem nú er
við að etja, eru þess eðlis,
að brýna nauðsyn ber til,
að traust og heilsteypt sam-
starf takist með þeim
flokkum og stjórnmálaleið-
togum, er standa munu að
í samræmi við vilja meiri-
hluta þjóðarinnar. Á vett-
vangi utanrikismálefna
kemur framvinda land-
helgismálsins einnig til
kasta næstu ríkisstjórnar.
Enginn þarf að fara í
grafgötur úm, að þessi við-
fangsefni verða því aðeins
leyst á farsælan hátt, að
ábyrg og traust ríkisstjórn
sitji að völdum. Fæstum
dylst, að einmitt sundur-
lyndi og ósamkomulag frá-
farandi stjórnarflokka
hefur átt ríkastan þátt í
ófarnaði i landsstjórninni
undanfarin þrjú ár. Þátt-
taka Alþýðuflokksins í
nýrri vinstri stjórn hefði
engu breytt þar um. Þvert
á móti eru líkur til þess, að
þá hefðu viðsjár enn
aukizt. Slík ríkisstjórn
hefði því verið allsendis
ófær um að takast á við þau
verkefni, sem framundan
eru.
ar ríkisstjórnar. Ríkis-
stjórn af því tagi sat við
völd undir forsæti for-
manns Alþýðuflokksins
1947 til 1949. Hún mótaði
þá utanríkisstefnu, sem ís-
lendingar hafa í megin-
atriðum fylgt æ síðan. Þá
eru einnig sterkar líkur
fyrir því, að mynda megi
samstjórn Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðis-
flokksins.
Um nokkurt skeið hefur
ríkt vantrú á, að þessir
tveir flokkar gætu staðið
að heilsteyptu samstarfi.
Þessi skoðun á m.a. rætur
að rekja til þess, að hér er
um að ræða tvo stærstu
stjórnmálaflokkana, sem
hafa haft stjórnarforystu á
hendi í ólíkum stjórnum sl.
tvo áratugi. Einnig hefur
verið á það bent, að sam-
starf þessara tveggja
flokka gekk stundum
skrykkjótt fyrr á árum. Nú
MYNDA VERÐUR
ÁBYRGA RÍKISSTJÖRN
næstu ríkisstjórn. Þau
verkefni, sem úrlausnar
bíða, eru tvenns konar. I
fyrsta lagi verður að vinda
bráðan bug að lausn efna-
hagsörðugleikanna og
skjóta traustum stoðum
undir atvinnulíf lands-
manna. í öðru lagi bíður
næstu ríkisstjórnar að
marka farsæla stefnu í
utanríkis- og varnarmálum
Eins og nú háttar virðast
fyrst og fremst tveir kostir
vera fyrir hendi. Þegar
Geir Hallgrímsson for-
maður Sjálfstæðisflokksins
vann að stjórnarmyndun
fyrst eftir kosningarnar,
óskaði hann eftir viðræð-
um við Framsóknarflokk-
inn og Alþýðuflokkinn með
það í huga, að þessir flokk-
ar stæðu að mvndun nýrr-
eru á hinn bóginn önnur
viðhorf uppi. Framsóknar-
flokkurinn og Sjálfstæðis-
flokkurinn hafa ekki unnið
saman í ríkisstjórn síðan
1956. Eðlilegt er þvi, að
þessir flokkar reyni til
þrautar, hvort nú séu ekki
þær aðstæður fyrir hendi,
að þeir geti í traustu sam-
starfi tekizt á við þau verk-
efni, sem framundan eru.
Vissulega er það svo,
að Sjálfstæðisflokkurinn
og Framsóknarflokkurinn
hafa lengi átt samleið í
utanríkis- og varnarmál-
um, þó að ágreiningur hafi
risið upp undanfarin þrjú
ár meðan Framsóknar-
flokkurinn sat í ríkisstjórn
með kommúnistum. Lík-
legast er, að þessir tveir
flokkar geti leitt varnar-
málin farsællega til lykta
eins og nú standa sakir. Þá
bendir margt til þess,
að Sjálfstæðisflokkurinn
og Framsóknarflokkurinn
geti náð samkomulagi um
nauðsynlegar aðgerðir í
efnahagsmálum i bráð.
Þeir ættu einnig að geta
markað farsæla stefnu í at-
vinnumálum og fjármálum
ríkisins og stuðlað að fullri
atvinnu.
Hér er um að ræða þá tvo
flokka, sem mest fylgi hafa
á landsbyggðinni. Grund-
völlur er því fyrir sam-
stöðu þeirra að því er
byggðamálefni varðar.
Ljóst er, að á þessum
tveimur flokkum hvílir nú
sú höfuðábyrgð að tryggja
landinu starfhæfa meiri-
hlutastjórn á Alþingi.
Aðstæður knýja á um, að
slík stjórn verði mynduð
hið fyrsta. Nú þegar vinstri
viðræðurnar eru sprungn-
ar, verða ábyrg öfl á Al-
þingi að taka höndum
saman í þeim tilgangi að
vinna að farsælli lausn
þeirra miklu erfiðleika,
sem við blasa og of lengi
hefur verið dregið að snú-
ast gegn.
Förnmannabúningar
_____og Maríuskáld
ÞEIR sem ungir sóttu Alþingishátið-
ina á Þingvöllum 1 930 og nú eru
komnir á efri ár telja sig eiga um
hana bjarta endurminningu. Þá voru
íslendingar að miklum meirihluta
erfiðisfóik sem átti fárrar skemmtun-
ar völ og gerði sér ekki dagamun
nema af ærnu tilefni; vinnuvikan
sextiu stundir, að minnsta kosti.
Andi ungmennafélaganna mun enn
hafa svifið yfir vötnunum, heims-
kreppan tæpast skollin á hér, tæknin
vakti hvort tveggja, von og undrun;
og stórkostleg nýlunda fyrir margan
að aka frá höfuðstaðnum til Þing-
valla á bíl Löngum hefurveriðá það
minnt að á Alþingishátíðinni hafi
ekki sést áfengi á nokkrum manni,
þá hafi sem sagt staðið yfir gullöld
siðmenningar sem síðan hafi kirfi-
lega liðið undir lok
Hátiðin nú um daginn er varla
orðin að endurminning' og engin
leið að sjá fyrir hvaða mynd hún
muni taka á sig þegar hún hefur
þróast, mótast og fest i hugskoti
þeirrá sem nú eru ungir en eíga árin
fyrir sér að skoða hana úr fjarlægð.
Þó ótrúlegt megi virðast kom i Ijós
að svo mikið eimir enn eftir að
siðmenningunni frá 1930 að
áfengislausari samkoma hefur víst
aldrei verið haldin á Fróni Flestir
komu akandi á eigin bílum sem
Nóbelsskáldið telur að komí að
nokkru leyti i stað ættjarðarkvæð-
anna fyrrum, það er að segja þetta
að geta ,,séð ættjörðina gegnum
bílrúðu." Og þótti engum mikið.
Fjöldi samkomugesta nálgaðist hlut-
fallið á Alþingishátíðinni Og óhætt
er að fullyrða að enginn hafi sótt
þessa samkomu vegna þess að hon-
B um væri nýnæmi á að sjá mann-
I _______________ ____________________
fjölda á einum stað, gagnstætt þvi
sem var 1930; þá dreif fólk að
hvaðanæva af landinu, en nú aðal-
lega úr höfuðstaðnum Nú þarf
meíra til að skemmta fólki, enda
þótti forseta vorum ekki vanþörf að
minná á að „til þess eru afmæli hald
in að gleðjast," auk þess sem hann
mæltist til að „vér skulum vera sátt
og sammála og i huga góðum, eins
og segir i fornum griðamálum ís-
lenzkum " Og veitti ekki af íslend-
ingar eru nefnilega ekki eins og „ein
stór fjölskylda" eins og stundum er
haldið fram við hátiðleg tækifæri,
aldeilis ekki Fámenni er engin
trygging fyrir samheldni, enda er
mörg milljónaþjóð margfalt sam-
hentari um þessar mundir. Má i því
sambandi minna á að allnokkrir
lýstu sig mótfallna þvi efnt yrði til
þessarsr hátiðar og hafa einhverjir
þeirra vafalaust setið heima af þeim
sökum. Er þvi, eins og formaður
þjóðhátiðarnefndar komst að orði,
„hollt að staldra við og huga að þvi,
hvort ekki sé ástæða til að leita þess
heldur, er sameinar oss en sundrar "
Ég hygg að þeir sem Þingvallahátið-
ina sóttu hafi einmitt viljað leggja
áherslu á það með nærveru sinni
þar, hafi sem sagt komið þangað
með tilgang i huga
Það sem mér, og kannski fleirum
sem sýsla með bækur, þótti gleði-
legast við þessa hátið var að islensk-
ar bókmenntir skyldu ekki gleymast
eins og stundum áður við svipuð
tilefni, öðru nær. Hátiðin var skipu-
lögð af rithöfundum: formaður þjóð-
hátiðarnefndar rithöfundtir, fram-
kvæmdastjórinn rithöfundir. Þjóð-
hátiðarljóð Tómasar Guðmundsson-
ar verður minnisstætt sem slikt, og
hafi nokkrum tekist að gleðja við-
stadda á þjóðhátiðinni tókst laxness
það með „ávarpi i minningu bók-
menntanna" Fólk tyllti sér á tá til að
bæði sjá og heyra
Laxness sagði að „fróðir menn
telja að eingin þjóð hafi, svo vitað
sé, verið eins niðursokkin i orðsins
list frá upphafi og íbúar þessa
lands." Og af föðurlegri mildi út-
deildi hann einnig hinum minni
skáldum sinni viðurkenning:
„Stundum er skáldum skift i stór-
skáld og leirskáld. Þetta er mjög
auðveld skifting, kanski hentug.
Menn vara sig ekki á þvi að það er
einsog vera ber að byrja sem leir-
skáld Flest stórskáld byrja sem leir-
skáld." Og svo sem til að árétta hver
væri hlutur minni skálda i íslenskum
bókmenntum kvað hann hollt að
minnast þess „að einusinni lifðum
við svo liklega uppundir níu kyn-
slóðir hér á fslandi, frá því á
fjórtándu öld og þartil að áliðinni
þeirri seytjándu, að við eignuðumst
ekki skáld að marki, nema kanski
mariuskáldin, en ortum rimur um
tröll og kónga og riddara, settum
saman ókynstur dansa og vikivaka
til að brúka i jörfagleði sem virðist
hafa staðið dag og nótt á íslandi, þá
ekki siður en núna; og hrærðum
vögguna með vísnasaung, sem þá
var víst ekki talinn mikill skáldskap-
ur. '
I sambandi við þessi orð Laxness
dettur mér í hug nokkuð sem hann
segir um ættjörðina fyrr i erindi
sínu „í raun réttri feingum við
þessa háklassisku ættjörð að gjöf frá
þjóðskáldum okkar á 1 9du öld " Og
Bökmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
spyr í framhaldi af því: Fengum við
ekki þar á ofan skilning okkar og
mat á islenskum bókmenntum að
gjöf á sama tima og frá sömu skáld-
um? Hefur gæðamat okkar á hinar
eldri islenskar bókmenntir breyst að
nokkru marki síðan um miðja
nitjándu öld, þegar menn skoðuðu
eddur og sögur i dýrðarljóma hins
forna þjóðfrelsis, en bókmenntalegt
framlag hinna „níu kynslóða" að
sama skapi i Ijósi þeirrar niðurlæg-
ingar sem þeim þótti þjóðin þá hafa
sokkið i? Vist hafa fræðimenn (Jón
Þorkelsson, Nordal o.fl.) bent á að
skáldskapariðja hafi aldrei fallið nið-
ur í þessu landi. En við þær ábend-
ingar hefur setið, enginn hefur mót-
mælt, en fáir tekið undir í raun.
Bókaskápur á venjulegu íslensku
heimili vitnar gerst um það. Þar
munu fyrst blasa við rykfallin fornrit
í veglegu bandi, hugsanlega Passiu-
sálmar, siðan Ijóðasöfn nitjándu ald-
ar skálda að ógleymdum ritsöfnum
fyrirferðarmestu höfunda frá alda-
mótum til þessa dags, þar sem bæk-
ur Laxness láta sig ekki vanta og eru
minnst rykfallnar Hugsum okkur að
útlendingur sem ekkert þekkti til
islenskra bókmennta skyggndist um
og spyrði: var þá ekkert ort né
skrifað á íslandi frá því að hætt var
að setja saman sögur um þrettán
hundruð þar til Hallgrimur orti
Passiusálma um miðja sautjándu
öld? Jú, reyndar En þvi er þá ekkert
af þvi hér?
Líkast til yrði fátt um svör Sann-
leikurinn er sá að aldirnar þar á milli
hafa verið og eru enn vanræktar. Ég
er ekki hér með að gera minna úr
fornbókmenntum okkar en hæfa
þykir né leitast við að hefja „mið-
alda" bókmenntirnár til meiri hæðar
en aðrir hafa talið þær eiga skilið þó
ég geti ekki stillt mig um að benda
hér á þessa staðreynd.
Nú munu vera á leiðinni hjá ein-
hverjum bókaútgefendum, hef ég
spurt, meiri háttar úrvalsrit Islenskr-
ar Ijóðlistar frá upphafi til þessa
dags. Vonandi verða öllum öldum
gerð þar þau skil sem efni standa til,
einnig þeim sem hingað til hefur
nánast verið hlaupið yfir vegna
dýrðarljóma fornbókmenntanna og
ofurvalds nitjándu og tuttugustu
aldar höfunda
Þjóðhátíð er betur til þess fallin en
önnur tækifæri að gerð sé liðs-
könnun á menningunni 1930 og
1974 — tvö ár með fjörutíu og
fjögra ára millibili — hversu margt
hefur breyst, og hversu margt hefur
staðið I stað á þvi tímabili? 1930
steig frægð hinna fornu kappa sum-
um karlmönnum svo til höfuðs, hef-
ur mér verið tjáð, að þeir komu til
hátiðar klæddir „fornmannabún-
ingi" Ekki fylgir þó með sögunni að
nokkur þeirra hafi stokkið hæð sína í
öllum herklæðum, þvi síður að
neinn þeirra hafi ort nýja Völuspá
eða sett saman nýja Njálu.
Hátiðin nú i sumar var ekki klædd
í fornmannabúning, en engu að sið-
ur minnisstæð og að minu mati
skynsamlega „þjóðleg", og þá fyrst
og fremst vegna þess að þar var
margt þjóðþrifa orð i tima talað,
meðal annars sú hugvekja Halldórs
Laxness sem ég hef leyft mér að
vitna hér til. Endurminningin um
hátíðina mun svo að verulegu leyti
mótast af því hversu vekjandi þau
orð og önnur sem þar voru töluð
munu reynast á komandi árum eða
með öðrum orðum hvort íslendingar
vilja framvegis leggja nokkuð á sig
til að rækja og endurnýja þá bók-
menning sem á aldanna rás hefur
verið að byggjast upp í þessu landi.
mmmmmmmr'Kmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmammmrn