Morgunblaðið - 03.10.1974, Síða 18

m.: ■
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. OKTOBER 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6. simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasólu 35,00 kr eintakið
18
Margt bendir til þess,
að alþjóðleg efnahags-
kreppa sé nú yfirvofandi.
Fjölmörg teikn eru á lofti,
er benda til vaxandi erfið-
leika á efnahagssviðinu.
Verðbólga og kostnaðar-
hækkanir, er í kjölfar
hennar fylgja, valda nú
víða samdrætti í rekstri
fyrirtækja. íslensku flug-
félögin eiga nú við ramman
reip að draga af þessum
sökum, og horfur eru á
miklum samdrætti í starf-
semi Flugleiða. Flugfélög-
in tvö hafa lengi verið með
umsvifamestu fyrirtækj-
um í landinu og veitt
hundruðum manna at-
vinnu og aflað verulegs
gjaldeyris með starfsemi
sinni.
Starfsemi flugfélaganna
hefur ekki einvörðungu
verið bundin við farþega-
flutninga innanlands og
milli Islands og annarra
landa, heldur hafa Loftleið-
ir í stöðugt vaxandi mæli
flutt farþega milli Banda-
ríkjanna og Evrópu.
Óstjórn í efnahagsmálum
hefur leitt til meiri verð-
bólgu hér á landi en i öðr-
um löndum. Til viðbótar
innlendum kostnaðar-
hækkunum hefur hækkun
á olíuverði og samdráttur í
farþegaflutningum valdið
flugfélögunum erfiðleik-
um. Á fyrstu átta mánuð-
um þessa árs fækkaði far-
þegum Loftleiða yfir
Atlantshaf um 14 þúsund
manns eða rúmlega 9 af
hundraði. Farþegaspá fyr-
ir næsta sumar gerir ráð
fyrir enn meiri samdrætti í
farþegaflutningum á
þessari leið. Til að mæta
þessum aðstæðum hafa
Loftleiðir nú neyðst til að
draga úr sætaframboði um
25% með þvi að taka eina
af fjórum þotum félagsins
út úr áætlunarflugi.
Þessi ákvörðun veldur
því, að sex áhöfnum félags-
ins verður sagt upp störf-
um frá og með næstu ára-
mótum. Hér blasir því við
mikið vandamál, þar sem
samdráttur í almennri
starfsemi hlýtur óhjá-
kvæmilega að leiða til
fækkunar starfsmanna.
Til marks um þá miklu
erfiðleika, sem hér er við
að etja, hefur verið upp-
lýst, að eldsneytiskostnað-
ur flugfélaganna beggja
var 130 milljónum króna
hærri í júlímánuði einum
miðað við sama tíma á
fyrra ári, og eldsneytis-
kostnaður Flugfélagsins
hækkaði í júlímánuði úr 18
milljónum króna í 63
milljónir miðað við sama
tíma árið 1973. Hækkun
eldsneytiskostnaðar hefur
eðlilega leitt til hærri far-
gjalda, en flugfélögin segja
þó, að þau hafi ekki hækk-
að til samræmis við þá fjór-
földun á olíuverði, sem orð-
ið hefur. Eldsneytisverð
var almennt fyrir olíu-
hækkanirnar um 12% af
rekstrarkostnaði flug-
félaga, en nú er talið að
þessi kostnaður nemi allt
að 30%.
Þá hefur það haft áhrif á
rekstrarafkomu flugfélag-
anna íslenzku, að innlend-
ur launakostnaður hefur
hækkað um 45% á fyrstu
átta mánuðum þessa árs,
en samtals er áætlað, að
félögin greiði 1.400
milljónir króna í laun
innanlands í ár. Fyrir-
sjáanlegt er, að halli á
rekstri innanlandsflugs
Flugfélags Islands á þessu
ári verður allt að 60 millj.
króna. Talsmenn Flugleiða
segja ástæðuna fyrir þessu
þá, að ekki hafi verið leyfð-
ar eðlilegar hækkanir á
fargjöldum innanlands.
Enginn þarf að fara í
grafgötur um, aö hér er um
alvarleg atriði að ræða,
sem hafa verulega þýðingu
fyrir atvinnustarfsemi hér
á landi. Á hinn bóginn á
það að auðvelda flugfélög-
unum að mæta þessum
erfiðleikum, að eftir sam-
einingu þeirra, hafa opnast
möguleikar á aukinni hag-
kvæmni í rekstri. Þannig
hefur starfsmönnum nú
þegar verið fækkað um 130
frá fyrra ári miðað við sam-
bærilegan rekstur. Ráð-
gert er að endurskipu-
leggja starfsemi félaganna
á Keflavíkurflugvelli með
sparnað fyrir augum, og
jafnframt hefur verið
ákveðið að sameina far-
miðaafgreiðslur þeirra í
Reykjavik alveg á næst-
unni.
Með aðgerðum af þessu
tagi má ugglaust tryggja
hagkvæmari rekstur og
aukið aðhald í allri starf-
semi, er leitt getur til meiri
sparnaðar. Sameining af
þessu tagi hefur hins vegar
í för með sér hættu á lakari
þjónustu fyrir neytendur,
þar sem hin frjálsa sam-
keppni er úr sögunni hér
innanlands. Hitt dylst fæst-
um, að hér er á ferð einn
angi af þeim miklu örðug-
leikum, sem þjóðin stendur
nú frammi fyrir í efnahags-
og atvinnumálum. Flug-
félögin þurfa ekki einvörð-
ungu að glíma við afleið-
ingar innlendrar óstjórnar
undangengin ár, heldur
einnig þá alþjóðlegu efna-
hagskreppu, sem nú virðist
vera að skjóta upp kolli.
Ljóst er, að hér er um
svo mikilvirk fyrirtæki að
ræða, að einskis má láta
ófreistað til að tryggja
áframhaldandi rekstur
þeirra og koma í veg fyrir
verulegan samdrátt, ef
þess er nokkur kostur.
Erfiðleikar í
rekstri flugfélaganna
Lofsvert
þýðingarstarf
ÞÝÐING og útgáfa íslenskrar
bókar á ensku sætir tíðindum;
slíkt gerist ekki svo oft. Fyrir
skömmu kom út á vegum
University og Manitoba Press í
Kanada íslendinga saga Jóns
Jóhannessonar i þýðingu
prófessors Haralds Bessasonar
og ber á ensku heitið: A
History of the Old Icelandic
Comminwealth. Utgáfa þessi
er því meira fagnaðarefni að
hún er ákaflega vönduð og
mjög sæmandi slfkri stofnun
sem að henni stendur. Auk
nafnaskrár, korts, mynda og
hvers eina sem útgáfu af þessu
tagi byrjar ritar þýðandi eftir-
mála þar sem hann gerir stutta
grein fyrir verkinu og höfundi
þess. Þar getur hann þess að
stofnun hins forna íslenska
þjóðveldis 930 hljóti að teljast
til meiri háttar atburða í sögu
germanskra þjóða enda þótt
stofnendum þess hafi láðst að
búa svo um hnútana að inn-
byrðis sundrung yrði því ekki
að lokum að falli.
Þá bendir hann á að allt til
miðrar þessarar aldar hafi per-
sónusaga skipað öndvegi f ís-
lenskri sagnfræðiritun og hafi
það mátt teljast eðlílegt, bæði
með hliðsjón af þeirri hefð
Bókmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
sem byggðist á fornri sagnarit-
un og eins sakir hins að í jafn-
fámennu samfélagi sem hinu
fslenska hafi hvers einstakl-
ings hlotið að gæta meir en
með fjölmennari þjóðum. Með
útkomu Islendinga sögu 1956
hafi fyrst komið fram ritverk
um sögu Islands þar sem per-
sónusagan hafi verið sveigð
undir fræðilega skilgreining á
þeim félagslegu öflum sem
skópu þjóðveldinu forna örlög.
Með þessi eftirmálsorð í
huga skilst betur en ella að
þessi ágæta bók á raunar er-
indi til allra sem leggja stund á
— ekki aðeins sögu íslands,
heldur og sögu germanskra
þjóða yfirhöfuð. Islenska þjóð-
veldið erekki fyrirferðarmikið
í sögunni í þeim skilningi að
það hafi haft teljandi áhrif á
rás viðburðanna í Evrópu á
miðöldum; lífið hefði vafalaust
gengið sinn gang annars staðar
þó það hefði aldrei verið stofn-
að. Engu að síður var það
merkilegt frá fleira en einu
sjónarmiði séð. I fyrsta lagi
hlýtur það að teljast hafa verið
markverð tilraun — fyrir sinn
tíma — í þjóðfélagslegum og
lagalegum skilningi. íslending-
ar voru þjóðin sem „hafði eng-
an konung, heldur aðeins lög,“
eins og miðaldasagnfræðingur
einn komst að orði.
I öðru lagi er það merkilegt
vegna þeirra menningarlegu
afreka sem hér voru unnin í
tíð þess. Og í þriðja lagi — eins
og próf. Haraldur bendir á og
fyrr var á minnst — varpar
það Ijósi á sögu germanskra
þjóða á miðöldum.
Ekkert þessara þriggja
atriða koma íslendingum ein-
um við, heldur eru þau öll þess
eðlis að þeir sem almenna
sagnfræði stunda hljóta að
taka þau með í dæmið, það er
að segja hafa hliðsjón af þvf
sem hér gerðist þegar reynt er
að skyggnast undir yfirborð
þess sem annars staðar gerðist
á sama tíma. Fundur íslands,
Grænlands og Ameríku og
stofnun þjóðveldis hér eru
ekki einangruð fyrirbæri, ekki
tilviljanir eða slembilukka ör-
laganna, heldur loðir þetta allt
við aðra rás viðburðanna á
Norðurlöndum á sama tíma,
skilst ekki nema höfð sé hlið-
sjón af henni, alveg eins og
sama viðburðarás skilst ekki
nema höfð sé hliðsjón af þess-
um og öðrum slíkum atburðum
hér á nyrstu slóðum. Utþensla
Skandínava á víkingaöld verð-
Próf. Haraldur Bessason.
ur alltaf talsveður kapituli f
ur alltaf talsverður kapítuli í
miðaldasögunni, enda munu
Ameríkumenn nú vera að
festa sér í minni að Vestur-
heimur fannst raunar fyrir
daga Columbusar!
Þýðing Islendinga sögu og
úigáfa í Kanada er því gleði-
legur áfangi á þeirri braut að
íslendingar leggi fram skerf
sem vera ber i réttu hlutfalli
við fyrirferð sögu sinnar innan
hinnar germönsku og almennu
miðaldasögu. Dýrmætt er að
eiga á réttum stöðum menn
eins og próf. Harald Bessason,
menn sem hafa ekki aðeins að-
stöðu til að gera stóra hluti,
heldur líka hæfileika og kunn-
áttu til að leysa af höndum
verk svo vel að sómi sé að hvar
sem er.
I hitteðfyrra gaf forlag
Manitobaháskóla út Land-
námu í enskri þýðingu Her-
manns Pálssonar og Paul
Edwards, þannig að þeir láta
skammt stórra högga milli þar
vestra. Skylt er að vel sé fylgst
með svo góðri og menningar-
legri starfsemi.
.
■
f