Morgunblaðið - 03.10.1974, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. OKTÓBER 1974
27
Helga Jónsdóttir
—Minningarorð
Guðmundur Sigurðs-
son —Minningarorð
Fædd 14.5.1921.
Dáin 25.9.1974.
Þegar ég frétti lát Heigu stjúp-
systur minnar setti mig hljóðan.
Öllum, sem fylgzt höfðu með veik-
indum hennar um eins árs skeið,
átti að vísu að vera full Ijöst að
hverju stefndi. Dauðinn kemur
samt sem áður oftast á óvart
þeim, sem sjá á eftir sínum nán-
ustu héðan úr lifenda lífi þvi
fremur þegar um er að ræða fólk
á góðum starfsaldri og sem virðist
eiga miklu verkefni ólokið.
Frammi fyrir örlögunum stönd-
um við vanmáttug. Guðrún Helga,
en svo hét hún fullu nafni var
fædd að Miðsandi á Hvalfjarðar-
strönd. Foreldrar hennar voru
Herdis Pétursdóttir, ljósmóðir frá
Draghálsi og Jón Helgason Helga
Jónssonar, sem lengst af bjó á
Þyrli. Að henni stóðu því traustar
ættir, enda sýndi hún svipmót
þeirra í hvívetna. Foreldrar
Helgu bjuggu sfðan um 10 ára
skeið á Litla-Sandi og þar lézt
Herdis um vorið 1932, þá rúmlega
fimmtug, nöfðu þau hjón þá ráð-
izt í það stórvirki að byggja stórt
og vandað íbúðarhús á Miðsandi,
komið upp heimilisrafstöð og
áformað var að nýta báðar jarð-
irnar til búskapar. Þetta lýsti
miklum stórhug á þeim erfið-
leikatímum, sem þá voru.
Þegar Helga missti móður sína
var hún 11 ára og bróðir hennar
Sigurjón hálfu öðru ári yngri. Sig-
urjón lézt árið 1956. Móðurmissir-
inn hefur verið þeim systkinum
þung raun þegar þar við bættist
líka vaxandi heilsuleysi föðurins.
Þegar ég lít yfir farinn veg nú á
kveðjustund stjúpsystur minnar
streyma minningarnar fram: Ég
minnist 10 ára drengs á leið inn
Hvalfjörð með móður sinni til
ókunnugs áfangastaðar. Fram að
þvf hafði það verið hlutskipti
hans að fylgja henni frá einum
vinnustað til annars. Nú vareftir-
væntingin óvenju mikil, þar sem
vitað var, að á heimilu, þar sem
méðir mín ætlaði að starfa, voru
tveir krakkar á minum aldri.
Helga sagði mér síðar, að hjá
þeim systkinum hefði og rfkt for-
vitni um hinn væntanlega að-
komudreng. Fljótlega fór það svo,
að móðurlausu systkinin og föður-
lausi drengurinn tengdust traust-
um böndum sem vörðu upp frá
þvi.
Um vorið 1935 giftust Lára
móðir mín og Jón faðir Helgu og
fluttu að Hvítanesi f Kjós og
bjuggu þar til þau urðu að víkja
fyrir brezka hernum 1941. Fóru
þau þá að Þrándarstöðum f sömu
sveit, síðan að Hávarðsstöðum í
Leirársveit og loks að Blönduholti
í Kjós.
Helga var í Kvennaskólanum í
Reykjavfk árin 1935—37 og lauk
þaðan prófi með hárri ginkunn.
Hún vann sfðan við fatasaum á
vetrum, en verklagni og smekk-
vísi hafði hún í rfkum mæli. A
sumrin vann hún að búi foreldra
okkar eins og við stjúpbræðurnir.
Margar ánægjulegar minningar
eru frá verunni á Hvítanesi. Oft
fann ég það sfðar, er við ræddum
um uppvaxtarárin, hvað Helga

var bundin traustum böndum
hinu svipmikla umhverfi Hval-
f jarðarins.
1953 giftist Helga Skarphéðni
Pálssyni, bifreiðastjóra frá Kol-
gröf í Skagafirði. Eina dóttur,
Herdísi Jónu, hafði hún eignazt
áður og varð hún kjördóttir
Skarphéðins. Hér urðu þáttaskil í
lífi Helgu. Hún helgaði manni sfn
um og dóttur og síðar Helgu dótt-
urdóttur sinni, sem nú er 9 ára
og þau ólu upp, alla sfna
krafta. Helga var ástrík eiginkona
og umhyggjusöm móðir og mikil
húsmóðir, eins og heimili hennar
að Vesturbrún 14 bar ljóst vitni
um. Herdís er gift Gunnari Gunn-
arssyni, húsasmiði og eiga þau
þrjú börn.
Helga var dul í skapi, flfkaði
ekki tilfinningum sínum, hjálp-
semi og einlægni voru rfkir eigin-
leikar í hennar fari. Þeir sem
öðluðust vináttu hennar, nutu
hennar ævilangt.
Um leið og ég þakka ógleyman-
legar ánægjustundir okkar stjúp-
systkinanna, votta ég eiginmanni
hennar, dóttur og fjölskyldu
hennar mína dýpstu samúð.
Við fráfall Helgu er þar stórt
skarð fyrir skildi.
Axel Jónsson.
Bernskuminningar geymast
furðu lengi f hugum vorum. Einar
fyrstu bernskuminningar mínar
frá Keflavík eru bundnar æsku-
heimili Guðmundar. Þar og í ná-
grenni þess var eftirsóttur við-
komustaður okkar barnanna, sem
vorum á Ifkum aldri og Guðmund-
ur og systkini hans. Frá þeim
tíma geymast margar ljúfar minn-
ingar. í Keflavik fæddist hann
hinn 13. nóv. 1902. Foreldrar hans
voru merkishjónin Sigurður Þ.
Jónsson, næst síðasti verslunar-
stjórinn við H.P. Duusverslun f
Keflavík og kona hans Hólmfrið-
ur Guðmundsdóttir. Þau hjón
voru bæði mæt og vel liðin og litið
upp til þeirra sakir mannkosta og
greiðvikni. Guðmundur sonur
þeirra var snemma bráðger, vel-
gefinn og gerður, bæði lfkamlega
og andlega.
Árið 1916 lét Sigurður faðir
hans af störfum hér syðra. Flutt-
ust þau hjón þá með börn sín til
Reykjavíkur, þar sem Sigurður
stundaði fyrst um sinn skrifstofu-
störf. Siðar stofnsetti hann eigin
verslun í húsi sínu að Laugavegi
62 og rak hana af dugnaði meðan
heilsa og kraftar leyfðu.
Guðmundur stundaði nám við
Verslunarskóla tslands. Þar sem
annars staðar kom fram náms-
hæfni hans og lauk hann þaðan
lofsamlegum prófum. Minningar
um skóladvölina og skólafélagana
hygg ég að hafi verið honum
einkar kærar. Að loknu skóla-
námi réðst hann til verslunar-
starfa til Ásgeirsverslunar á Flat-
eyri og starfaði þar til ársins 1926
er hann fluttist aftur til Reykja-
víkur og hóf störf hjá ölgerðinni
Egill Skallagrfmsson h.f. Þar
starfaði hann um árabil. Síðar
réðst hann til starfa hjá Við-
skiptaráði, siðar Innflutnings- og
gjaldeyrisnefnd og gerðist þar
fulltrúi. Eftir að nefndin var lögð
niður starfaði hann í Utvegs-
banka Islands meðan hann hafðí
aldur til.
Ferð hans til Flateyrar varð
meira en starfsferð. Hann dvaldi
um 6 ár á heimili verslunarstjór-
ans Kristjáns Ásgeirssonar. Þar
ólst þá upp ein af dætrum þeirra
hjóna, Helga. Felldu þau hugi
saman, giftust þar vestra og
bjuggu þar tæpt ár. Fluttust þá til
Reykjavikur, þar sem þau bjuggu
æ síðan. Þau hjón eignuðust 6
börn. Þau eru: Ástriður gift
Ingvari Emilssyni haffræð-
ingi, þau eru búsett i Mexico,
Hólmfríður gift Arna Þ.
Þorgrímssyni flugumferðar-
stjóra, búsett i Keflavik, Sig-
urður Þorkell læknir í Reykja-
vík, giftur Ragnheiði Ara-
dóttur, Gylfi hagfræðingur, gift-
ur Ásu Hjartardóttur, búsett i
Reykjavík og Gerður gift Sveini
Bjarklind loftskeytamanni, einn-
ig búsett i Reykjavik. Auk þess
ólu þau hjón upp 3 dætrabörn sín
að meira eða minna leyti. 12
barnabörn og 2 barnabamabörn
eiga þau hjón við lát Guðmundar.
Af upptalningu þessari má sjá að
oft hefur þurft að taka til hendi
til að framfleyta svo stóru heim-
ili. Þar voru þau hjón samhent og
kom sér þá ekki illa óvenjulegur
dugnaður og léttleiki hinnar si-
Framhald á bls. 20
Minning:
Snjólaug Jóhannes-
dóttir, Skáldalœk
Fædd 16. marz 1888.
Dáin 13. febrúar 1974.
Þeir eru víst flestir farnir yfir
landamærin, búendurnir, sem
settu svip sinn á Svarfaðardal, er
ég var að alast upp heima hjá
foreldrum mínum. Menn og kon-
ur er ég leit upp til, vegna atorku
þeirra og framtakssemi við að
fegra og bæta bæði jarðir og
mannlíf. Ég er stundum að rifja
upp með sjálfri mér nöfn þessa
fólks og viðburði í sambandi við
það. Atvika sem ég hefi ekki get-
að gleymt og vil ekki gleyma.
Mér fannst á þessum árum að
Guð mætti ekki láta sumt af þessu
fólki deyja. Það yrði að fá að
halda áfram að lifa honum og
mannkyninu til lofs og dýrðar. Ég
er búin að vita það fyrir löngu að
það hefur ekki verið gallalaust,
frekar en annað fólk, en mér
fannst það vera svo samgróið
sveitinni og umhverfinu að sam-
bandið mætti ekki rofna.
Ég veit nú að þetta hefur verið
eigingirni. Mér fannst að ég
mætti ekki missa það. Það átti svo
hlý bros og handtök. Þetta voru
höfðingjar, sem skáru ekki við
nögl sér brauðsneiðarnar og
blessað smjörið, sem okkur smá-
fólkinu var oft gefið, er við vorum
send á milli bæja með skilaboð.
Þetta var löngu áður en sfminn
kom á hvert heimili i sveitinni.
Eða kandísmolarnir hvað þeir
voru stórir og fyrirferðamiklir,
svo að þeir komust tæplega fyrir í
munninum. Þvílíkt hnossgæti.
Þvflíkir höfðingjar. Þeir áttu
sannarlega skilið að lifa enda-
laust. En allt hefur sitt endadæg-
ur, og fer víst best á því.
Síðar er ég var sjálf komin f
tölu hinna fullorðnu og dvaldi
með börnin mfn heima hjá
foreldrum mínum á sumrin, hvað
það var gott að heilsa þessum
vinum aftur og finna hlýjuna frá
þeim streyma til barnanna. Þegar
ég nú rifja upp nöfnin, ber þau
misjafnlega hátt í huga mínum.
Eins og fyrirsögnin ber með sér
minnist ég hér einnar svarf-
dælskrar konu, vinkonu sem
kvaddi þetta jarðneska líf 13.
febrúar síðastliðinn. Hún var ein
af góðu svarfdælsku húsmæðrun-
um, trúuð hetja, ágæt fyrirmynd
yngri kynslóðarinnar. Hreinhjört-
uð og hreinskilin, ráðholl og
þolinmóð.
Það eru mörg ár sfðan hún
flutti úr sveitinni, en hugur
hennar dvaldi þar löngum, og oft-
ar en orð var á haft. Á Skáldalæk
ól hún upp börnin sín. Hún
fórnaði þeim og manni sínum um-
hyggju og kröftum. Nei! það var
ekki fórn. Það var gleði hennar og
hamingja að mega lifa fyrir þau,
með þeim. Gera heimilið að björt-
um og hlýjum verustað, ekki
aðeins fyrir heimilisfólkið, en
einnig fyrir gesti. Það var alltaf
gott að koma í Skáldalæk. A móti
manni streymdi þessi hjartanlega
hlýja sem gagntók verund og vit-
und. Það var reisn yfir móttökun-
um. Sannur höfðingsbragur. Gest-
risni í orðsins fyllstu merkingu,
sem var bæði kvfld fyrir lfkama
og sál. Það er merkilegt hvað
sumt fólk getur yljað manni með
brosinu einu. Snjólaug átti bros,
sem var í ætt við sólskinið. Það
bæði lýsti og vermdi. Og áður en
maður gat áttað sig stóð á borðinu
rjúkandi kaffi, með lystilegum
kökum. Það var eins og hún ætti
alltaf von á gestum.
Það er langt síðan að ég ætlaði
að skrifa þessar línur, en það hef-
ur dregist fyrir mér, vegna þess
að mér fannst svo erfitt að velja
úr minningarblómunum. Það er
ekki hægt að segja mikið í lftilli
grein. Minningarnar þyrpast
fram f hugann, misjafnlega
áleitnar. Þessi verður að sitja
fyrir.
Það var sunnudagur seinnipart-
inn f ágúst. Veður var hið feg-
ursta, hlýtt og bjart. Dagurinn var
tilvalinn til þess að gleðja börnin
og sjálfa mig. Hann gæti ef til vill
lifað í minningunni, og hún orðið
gleðigjafi fyrir okkur
öll er tímar liðu. Minning
frá svarfdælskum sumardegi.
Svarfaðardalur var aðeins sumar-
landið okkar. Heimilið var í
Reykjavík. „Þetta er sumartúnið
hans afa,“ sagði litla dóttir mfn
eitt sinn, er hún trítlaði um í
hnéháu töðugrasinu og réð sér
ekki fyrir gleði yfir frjálsræðinu í
„afa og ömmu dal“.
Svo var lagt af stað þennan
fagra sunnudag f langa göngu og
strartga fyrir smáa fætur, en það
var farið hægt yfir, því margt var
að sjá og skoða. Allar dásemdirn-
ar, sem bar fyrir augu og eyru.
Mikil var gleðin þegar komið var
út á „Hamarinn". Þaðan var töfr-
andi útsýni í allar áttir. Þar
ilmaði lyngið blátt og jsvart af
berjum. Fuglar sungu fullum
hálsi, flugurnar suðuðu, og
fiðrildi flögruðu strá af strái.
Krakkarnir áttu engin orð til þess
að lýsa hamingju sinni og áður en
við vissum af var degi tekið að
halla og sólin að sfga til viðar.
Þó fórum við ekki beint heim,
heldur tókum á okkur langan
krók. „Mamma þetta er ekki
leiðin heim,“ sagði eitthvert
þeirra. „Ég veit það,“ sagði ég.
„Við skulum koma við á Skálda-
læk.“ „Já, þar sem góða konan
er.“ „Já, einmitt, við skulum
heimsækja góðu konuna." „Hvað
heitir hún?“ „Hún heitir Snjó-
laug." „Snjólaug: það er fallegt
nafn. A hún börn?“ „Já, hún á
stór börn.“ „Þykir mömmunum
eins vænt um stóru börnin, eins
og litlu börnin?" „Já, áreiðan-
lega,“ sagði ég. Samtalið gat ekki
orðið lengra. Hugurinn var bund-
in við það að komast sem fyrst
heim að Skáidalæk. Við urðum
heldur ekki fyrir vonbrigðum.
„Góða konan" kom á móti okkur,
hafði séð til ferða okkar. „Þetta
hefur verið mikill blessaður dag-
ur,“ sagði hún, „og svo komið þið
til þess að heilsa upp á okkur hér.
Það var fallega hugsað."
„Kannski ofurlftil eigingirni,"
sagði ég. „Við erum búin að vera
svo lengi á ferðinni í dag.“ „Þið
eruð reglulegir sólskinsgestir,"
sagði hún. „Nú komið þið í bæinn
og fáið ykkur hressingu."
Þá fyrst fundu börnin til sultar
er þau áttu von á góðgerðum.
Þeim voru gerð góð skil og komu
sér vel. A leiðinni heim var setn-
ingin marg endurtekin: „Var
konan ekki góð, manna?“
Jú, hún var góð. Og nú er þessi
góða kona horfin, með mikla og
margþætta lífsreynslu að baki.
Ekki er hægt að tala um Snjó-
laugu án þess að minnast á
hennar duglega og mikilhæfa
eiginmann, Guðjón Baldvinsson
frá Steindyrum. Þau gengu í
hjónaband árið 1916. Hann
andaðist f desember 1947. Þau
hjónin eignuðust 6 börn, fjóra
syni og tvær dætur. Aðra dóttur-
ina misstu þau unga, og sfðan tvo
synina uppkomna. Var annar
þeirra nýlega kvæntur á Akur-
eyri, mesti friðleiks piltur.
Fædd var Snjólaug 16. marz
1888 að Göngustöðum í Svarfaðar-
dal, þar sem foreldrar hennar
bjuggu þá. Seinna fluttust þau í
Hæringsstaði, og eignuðust 9
börn, sem öll urðu góðir þegnar
ættjarðar sinnar, mannkosta og
hæfileika fólk, enda heimilið
traust og gott undir vemdarvæng
kærleiksríkra, greindra foreldra.
Börn þeirra Sjólaugar og Guðjóns
fengu góðan arf í vöggugjöf, og
hafa ávaxtað hann ættingjum og
þjóð til heilla. Kynslóð tekur við
af kynslóð og lffið heldur áfram
meðan heimur stendur. Eftir lát
manns síns, bjó Snjólaug eitt ár
á Skáldalæk, en fluttist síðar til
Akureyrar og var á vegum barna
sinna, sem ekki munu hafa borið
skarðan hlut vegna sambýlis við
hana, þvf vinnugefin var hún og
dugleg á meðan hún mátti og gat
notið sfn, og ástvinum sínum vildi
hún allt það besta. Eftir að hafa
verið um tíma á Akureyri, fluttist
hún til Reykjavíkur til Bjarkar
dóttur sinnar sem þá var gift og
búsett þar. Norðurland mun hafa
átt mikið af huga hennar, þó ekki
yrði henni tfðrætt um það, en til
Akureyrar fór hún oft um sumar-
tímann til sona sinna, enda var
hún þar jafnvelkomin, og hjá
dótturinni og tengdasyni, en hann
dáði hún og virti, að makleg-
leikum. Þegar hún var á áttugasta
og fimmta árinu kaus hún að
flytjast norður á dvalarheimili
aldraðra í Skjaldarvfk. Þar höfðu
um svipað leyti tvö af systkinum
hennar fengið vist, og hlökkuðu
þau til að fá að vera þarna saman
öll þrjú á efri árum. En þannig
fór að Snjólaug veiktist og
varð að fara á sjúkrahús á Ak-
ureyri, siðan fór hún á Kristnes-
hæli. Hún hafði um skeið
þjáðst af lungnaþani, og svo
fór elli kerling að láta að sér
kveða og íþyngdi henni með ýms-
um kvilium, sem skertu þrek
hennar verulega, þar til yfir lauk.
Hún andaðist eins og fyrr getur
þann 13. febrúar sfðastliðinn tæp-
lega 86 ára að aldri. Hún var
jarðsett við hlið manns síns að
Tjörn í Svarfaðardal 23. sama
mánaðar, að viðstöddum nánustu
vandamönnum og fjölda kærra
sveitunga, sem blessa minningu
þeirra hjóna.
Eins og fram hefur komið í
þessum línum, á ég sjálf Snjó-
laugu mikið að þakka, þó segja
orð ekki allt. Eftir að heilsa
hennar bilaði og hún varð að
leggja störfin að mestu leyti á
hilluna, hafði hún mikla ánægju
af að hlusta á útvarp, og kunni vel
að meta efni, sem hafði jákvæðan
tilgang, enda var hún greind og
íhugul. Hún hafði skemmtilegan
smekk fyrir það „humoriska" og
gat þá oft hlegið dátt. Geðprýði
var eitt af hennar aðalsmerkjum,
og fylgdi henni til æviloka.
Það kom æði oft fyrir að Snjó-
laug hringdi til mín til þess að
þakka mér fyrir efni og flutning
er hún hafði heyrt mig koma með
í Rfkisútvarpið og óskaði þá
stundum eftir að ég léti heyra
oftar til mín á öldum ljósvakans,
svo ég noti hátíðlegt orðalag. Eg
mat umsögn hennar, af þvf ég
vissi að hún kunni ekki að
hræsna. Þau eru mörg gullkornin,
sem hún stráði í annarra akur.
Góð kona hefur kvatt þetta jarð-
neska líf. Ég veit að hún er búin
að fá svör við mörgum lífsgátun-
um, sem aldrei verða ráðnar hér í
lífi. Hún hefur fengið bústað þar
sem hvorki er dagur né nótt, en
sól réttlætisins hnígur aldrei til
viðar. Þar er lífið eilíft. Minning
konu sem Snjólaugar Jóhannes-
dóttur getur aldrei orðið á annan
veg en að vera gjöful til blessun-
ar.
Filippfa Kristjánsdóttir.