Morgunblaðið - 22.03.1975, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 22. MARZ 1975
11
Loðnuveiðar
á sumrum
Það má lesa það í blöðum um
þessar mundir að loðnustofn-
inn í Barentshafi sé orðinn svo
stór og þaó hái vexti hans og
loðnan verði seinna kynþroska
en eðlilegt sé. Af þessu er
náttúrlega ekki hægt að draga
nema þá einu ályktun aó nauð-
synlegt sé að auka grisjun
stofnsins með aukinni sókn i
hann enda mun það meining
þeirra þjóða, sem stunda þarna
loðnuveiðar.
Hér við land er talið að
hrygningarstofn loðnunnar sé
3—4 milljónir lesta að magni og
við veiðum því sem svarar 10%
af honum árlega. Ef það er svo
rétt, sem haldið er að á upp-
eldisslóðum loðnunnar norður-
frá séu tveir sterkir árgangar
aó alast upp, þá er hér ekki um
neitt smáræðismagn að ræða af
þessum fiski við landið. Nú er
það vitað mál að loðnan er
mikilsverður átufiskur fyrir
þorskinn okkar, en ljóst er þá
einnig, að hann torgar ekki
nema litlu broti af stofninum.
Loðnuveiðimenn og kaupendur
loðnunnar telja hana smærri
nú orðið en áður var og líkast er
þá að koma upp hér hið sama og
í Barentshafi, að stofninn sé
orðinn of stór. Hann hefur ekki
lengur nóg æti, og er farinn að
vaxa úr sér.
Eins og alkunna er byrjum
við ekki að veiða loðnuna fyrr
en hún er komin langleiðina á
hrygningarslóðirnar og torf-
urnar farnar að grynnka á sér
og orðnar veiðanlegar í djúpar
nætur. Menn hafa lengi haft við
orð, hvort ekki væri reynandi
að hefja veiðarnar fyrr og
stunda þær yfir sumarið.
Ef það er rétt að loðnan sé
feit og vinnsluhæf á uppeldis-
stöðvunum noróur frá, þá væru
þarna veiðimöguleikar e.t.v.
fyrir síldveiðiflotann. Undan-
farin ár hafa 50—60 skip
stundaó veiðar í Norðursjó. Á
þeim slóóum er orðið um of-
veiði að ræða og aflakvótinn
þar stórlækkaður og er okkar
hlutur um 30 þús. lestir. Það
bendir flest til að þaó verði enn
að rýra kvótann 1 Norðursjó ef
síldarstofninn þar á ekki að
eyðast til skaða. Menn binda
því ekki ýkja miklar vonir við
þessar veiðar í framtíðinni, en
þá má búast við að stóru síld-
veiðiskipin verði verkefnalítil.
Eins og nú er háttað sókninni i
þorskstofninn væri ekki gott að
þessi floti allur kæmi til viðbót-
ar þeirri sókn. Að minnsta kosti
ekki meðan árangur er litill af
útfærslunni.
Þessi stóru sildveiðiskip geta
veitt með flotvörpu, en það
veiðarfæri yrði sennilega hag-
kvæmast á uppeldisstöðvum
loðnunnar, þó er alls ekki fyrir
það að synja, að hún gæti verið
veióanleg í nót, eða svo telja
fróðir menn. Og það geta marg-
ar skipastærðir nýtt flotvörpu,
það þarf þá aðeins að hafa hana
við hæfi vélarafls skipanna. Ef
þetta allt er nú svo, að loðnu-
stofninn sé farinn að vaxa úr
sér og það þurfi að auka sókn-
ina í hann, og ef loðnan er
einnig nógu feit til vinnsiu á
sumrum, þá getur það varla
orkað tvimælis að við eigum aó
fara aó athuga þetta mál. En
eftir er þá að svara einni
mikilsverðustu spurningunni,
sem sé þeirri: Hvernig verður
markaðsverðið á loðnuafurðum
á næstu árum? Geta þessar
veiðar borgað sig, því að dýrar
verða þær. En fyrst er nú aó
athuga, hvort loðnan sé veiðan-
leg á sumrum.
Ein er sú spurning, sem ég
spyf nú margan að þessa dag-
ana og það er nú heldur fátt um
svör, en hún er: Hvaða áhrif
hefur þetta mikla loðnumagn
fyrir Suðurlandi á uppeldi og
vöxt vorgotssíldarinnar? Kem-
ur það ekkert við ungsíldina að
hér séu jafnvel 4 milljónir lesta
af loðnu á uppeldisslóðum
hennar árlega? Lifir loðnan
ekki á ljósátu eða svipaðri átu
og ungsíldin? Þetta er kannski
barnalega spurt, en ég er ekki
alveg sáttur við þá kenningu að
svona stór stofn hafi ekki áhrif
á annan skyldan á sömu slóð-
um.
Hann
varsá
fyrsti
sem
nuddaði
hjarta
í gang
Morguninn 24. október
árið 1900 gekk Hjalmar
Maag, yfirlæknir, eins og
venjulega hinn stutta spöl frá
heimili sínu á Köbmagergade
í Næstved í Danmörku til
Amtssjúkrahúss Præstö. Þeg-
ar hann fór yfir Akselstorgið
hugsuðu menn með sjálfum
sér á Ljónsapótekinu: Nú fer
Maag yfirlæknir yfir torgið,
og þá hlýtur klukkan að vera
átta.
Yfirlæknirinn, sem var 47
ára gamall, hugsaði um
fyrsta sjúklinginn sem hann
átti að gera aðgerð á þennan
morgun. Það var 27 ára
gamall verkamaður, sem
ekki var að fullu vinnufær
vegna taugagigtar í mjöðm-
inni. Þjáningarnar í mjöðm-
inni og niður eftir fótleggn-
um hafði ekki tekizt að lækna
með venjubundinni meðferð.
Úrslitatilraun læknisins var
að skera yfir taugarnar til
þess að losa unga manninn
við hin óþægilegu sjúkdóms-
einkenni.
Minning sonarins
Hvernig þessi aðgerð, sem varð
merkur áfangi í sögu læknisfræð-
innar, gekk er sagt frá í smáatrið-
um I bókinni „Minningar sonar
um föður sinn". Hún var skrifuð af
Hjalmar Maag, sem er nýlátinn,
en var forstjóri Nyrop & Maag,
sem framleiðir og verzlar með
lækningatæki. Maag hefur með
þessari bók reist föður slnum
verðugt minnismerki.
Þegar yfirlæknirinn gekk inn I
skurðstofuna lá sjúklingurinn á
skurðarborðinu. Aðstoðarlæknir-
inn var byrjaður á svæfingunni,
sem var gerð með klóroformi, en
klóroformið var mest notaða
svægingalyf ið á þessum tlma.
Þegar Maag yfirlæknir gerði
skurðinn I húðina urðu viðbrögð
sjúklingsins svo kröftug að að-
stoðarlæknirinn setti aukaskammt
af kióroformi á grimuna sem var
yfir munni og nefi. Það voru hins
vegar aðeins nokkrir dropar þvi að
púlsinn varð strax ómerkjanlegur.
Hann náði sár þó fljótt aftur,
þannig að unnt var að halda áfram
með aðgerðina. Ekki reyndist
nauðsynlegt að nota meira
klóroform.
Lífgunartilraunir
— Nú er púlsinn horfinn aftur,
sagði aðstoðarlæknirinn skyndi-
lega Hann dró út tungu sjúklings-
ins, þar eð hún kynni að hafa
lokað leiðinni niður I barkann. —
Ekkert gagnar, sagði hann. Hann
er hvorki með andardrátt né
hjartslátt!
Yfirlæknirinn hætti að sauma
skurðinn, lagði nálina á tækja-
bakkann og hóf lifgunartilraunir á
sjúklingnum með þvi að þrýsta
brjóstkassanum saman taktfast.
Loft komst niður I lungun, en
sjúklingurinn blánaði samt sem
áður sifellt meir vegna súrefnis-
leysis, þar eð hjartað dældi ekki
blóði um líkamann.
Hjartasprauta
Maag yfirlæknir reyndi að koma
hjartanu i gang með þvi að banka
nokkrum sinnum fast á brjóst-
vegginn. — Það þýðir ekki, sagði
hann rólega við aðstoðarlækninn.
Reynum að gefa honum kamfóru
og saltvatn. Ekki var unnt að sjá á
honum að hann stóð frammi fyrir
aðstæðum sem skurðlæknar ótt-
ast hvað mest, þ.e. að hjarta sjúk-
linga stöðvist á skurðarborðinu.
Á meðan aðstoðarlæknirinn
sprautaði þessum tveim efnum
beint inn i hjartað gegnum brjóst-
vegginn hált yfirlæknirinn áfram
brjóstnuddinu, þótt hann vissi að
hjartastöðvun hjá sjúklingum i
klóroformsvæfingu leiddi alltaf til
dauða. Um 10 minútur höfðu liðið
frá þvi hjartað hætti að slá og allir
i skurðstofunni töldu sjúklinginn
látinn.
Skorinn á háls
Hjalmar Maag vildi samt ekki
gefast upp strax. Á meðan að-
stoðarlæknirinn tók við brjóst-
nuddinu gerði hann skurð inn i
barkann framan á hálsinum. Siðan
stakk hann þykkum silfurhólk
gegnum skurðinn niður i barkann.
I hólknum var gúmmislanga og i
gegnum hana blés yfirlæknirinn
með jöfnu millibili lofti niður i
lungu sjúklingsins.
Þetta gaf betri raun en brjóst-
nuddið. Brjóstkassinn lyftist og
seig greinilega við hvern inn-
blástur, sem var merki þess að
lungun fylltust lofti. En hjartað fór
ekki i gang.
Hjartanudd
á hundum
Maag fór þá að hugsa um grein i
þýzku læknatímariti þar sem
prófessor nokkur skýrði frá þvi að
hann hefði komið hjarta hunda i
gang aftur með þvi að nudda op-
inn brjóstkassann. Hann hafði
stöðvað hjörtun m.a. með raflosti.
Hjartanudd hafði aðeins verið
reynt i örfá skipti á fólki, og aldrei
gefið góða raun. Skurðlæknar
höfðu lengst af verið því mjög
mótfallnir að opna brjóstkassann
þar eð meiriháttar sköddun á
brjóstveggnum leiddi næstum
alltaf til dauða.
Klippt
gegnum rifbeinin
Eftir stuttan umhugsunartíma
greip Maag yfirlæknir hnif og skar
öllum til mikillar undrunar stóran
skurð á brjóstvegginn. Með kraft-
mikilli töng klippti hann 3. og 4.
rifbeinsbrjósk af og litið stykki af
samsvarandi rifbeinum, til að fá
greiðan aðgang að hjartanu.
Gegnum sárið sást að hjartað
var algjörlega kyrrt. Yfirlæknirinn
stakk hægri hendinni niður i
brjóstkassann, tók um hjartað og
byrjaði að þrýsta þvi saman með
jöfnu millibili.
Sér til undrunar sýndist honum
hjartað þegar fá lífsmark. í fyrstu
efaðist hann um að svo gæti verið,
en ekki leið á löngu unz efinn
hvarf. Hjartað tók greinilega til
starfa á ný og eðlilegur samdrátt-
ur varð sterkari og sterkari.
Hjartanudd er mjög mikil

Læknirinn
hefur
orðið
r
eftir ERIK
MtÍNSTER
áreynsla. Að nokkrum mínútum
liðnum var yfirlæknirinn orðinn
blóðrauður i andliti og kófsveittur.
Til þess að fá ekki krampa í fing-
urna þrýsti hann á víxl hjartanu
saman og upp að bakhlið bringu-
beinsins. Jafnframt blés aðstoðar-
læknirinn sífellt lofti niður um
barkaskurðinn.
Hættan liðin hjá
Það var ekki fyrr en eftir um
hálftima hjartanudd að fyrstu
merki um að sjúklingurinn drægi
andann sjálfur komu í Ijós. Andar-
drátturinn var mjög óreglulegur,
en kl. 11.30 varð hann eðlilegur,
svo að ekki reyndist nauðsynlegt
að halda loftgjöfinni áfram. Þá var
hjartað einnig farið að slá af krafti
með eðlilegum hraða, með um 70
slög á mínútu.
Svo virtist sem hættan væri
liðin hjá. En sjúklingurinn var ekki
kominn til meðvitundar. Um tólf-
leytið þegar yfirlæknirinn ætlaði
að fara af sjúkrahúsinu var hann
beðinn um að koma strax á sjúkra-
stofuna þangað sem sjúklingurinn
var nú kominn.
Yfirlæknirinn
gefst upp
Sjúklingurinn var aftur hættur
að draga andann. Strax var hafizt
handa um loftgjöf og henni haldið
áfram til kl. átta um kvöldið.
Hjartað hafði allan þennan tima
slegið af krafti, en stöðvaðist nú
skyndilega. Þá fyrst gafst yfir-
læknirinn upp, og fann að sjúkl-
ingurinn átti sér ekki viðreisnar
von.
Þó að Hjalmar Maag heppnaðist
ekki að bjarga lifi sjúklingsins er
framlag hans samt athyglisvert.
Hann er hinn fyrsti sem tekizt
hefur að koma mannshjarta, sem
hætt hefur að slá, i gang aftur
með hjartanuddi. Að visu höfðu
nokkrir franskir læknar skýrt frá
svipuðum árangri, en hjarta sjúkl-
inga þeirra sló aðeins i stutta
stund en ekki marga tíma eftir
meðferðina.
Nýjustu rann
sóknir hafa
leitt í Ijós ac
næstum því
alltaf er nægi
legt að þrýsta
á bringubein
i8, — þ.e. að
nota útvortis
hjartanudd.