Morgunblaðið - 12.12.1975, Blaðsíða 14

X4 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1975
6000 m.kr. gjaldeyristekjur á 10 árum:
Hagstæð samningsákvæði
um raforkuverð og
framleiðslugjald ÍSAL
HREINAR GJALDEYRIS-
TEKJUR 68 MILLJ-
JÓNIR DOLLARA
Gunnar Thoroddsen, irtnaðar-
ráðherra, mælti fyrir laga-
samþykkt viðaukasamnings miili
ríkisstjórnar Islands og Swiss
Aluminium Ltd. um álbræðslu í
Straumsvík á Alþingi í gær.
Ráðherra gat þess, að stefnu-
mörkun, sem gerð var á sinni tfð,
bæði varðandi stærri virkjanir
(og um leið ódýrari raforku) og
til að renna nýjum stoðum undir
atvinnulíf hér á landi, hefði leitt
til Búrfellsvirkjunar, f kjölfar
virkjunar Sogsins, en tilvist orku-
freks iðnaðar hefði verið for-
senda þess stórátaks í virkjunar-
málum okkar. Með þessum hætti,
Búrfellsvirkjun, hefði verið
hægt að framleiða mun ódýrara
rafmagn á almannamarkað en
vérið hefði með smærri og veru-
lega óhagstæðari virkjunum.
Nú þegar 10 ár væru liðin frá
undirskrift samnings um orku-
kaup álhræðslunnar í Straums-
vík, væri ljóst, að auk atvinnu-
sköpunar hefði álverið fært
okkur 68.000.000 Bandaríkjadala
í gjaldeyristekjum, eða um 6000
milljónir fslenzkra króna. Þar af
er um 51 milljón dala hreinar
gjaldeyristekjur, sem skiptast f
þrjá meginflokka: tekjur af fram-
Ieiðslugjaldi (sem að verulegum
hluta færi í byggðasjóð), af raf-
orkusölu og svo vinnulaun og
þjónusta. Um 650 manns starfa að
staðaldri hjá álfélaginu, þar af
aðeins 3 erl. ríkisborgarar.
RAFORKUSALAN
Ráðherra gat þess að sala á raf-
orku frá 1969, er verksmiðjan hóf
störf, og fram til 1974, hefði
numið um 1265 millj. fsl. króna. A
þessum sömu árum hefur ISAL
greitt tæplega 500 m.kr. f fram-
leiðslugjald.
A sfðustu árum hefðu orðið
mikil umskipti á orkumarkaði
heimsins, fyrst og fremst vegna
mikillar olíuverðhækkunar, sem
hófst árið 1973. Þetta hefði leitt
til þess að viðræður hefðu verið
teknar upp við álfélagið um
endurskoðun á samningi um raf-
orkukaup.
Niðurstaðan af þessum viðræð-
um hefði orðið sú, sem fram kæmi
í framlögðum viðbótarsamningi. I
núgildandi raforkusamningi er
verð fyrir hverja kw.st. rafmagns
3 mil (mil er 1000. hluti af Banda-
ríkjadal). Þetta verð skyldi gilda
til 1.10.75. Þá skyldi verð breytast
í 2.5 mil, þó með fyrirvara um
breytingu á rekstrarkostnaði Búr-
fellsvirkjunar. Þessi samningur
átti að gilda til 25 ára.
Hinn nýi samningur felur það í
sér að áður umsamin lækkun
komi ekki til framkvæmda en f
stað þess hækki raforkuverðið í
3.5 mil við næstu áramót, en frá 1.
júlí næsta árs í 4 mil. Orkuverðið
verður þá orðið 60% hærra en
það myndi verða með núgildandi
samningi, þ.e.a.s. hækkar úr 2,5
mil upp í 4 mil. Síðan muni það
frá 1. jan. 1978 fylgja álverði,
eftir sérstökum reglum, sem ítar-
lega er skýrt frá í fylgiskjali
frumvarpsins, þannig að fyrir
hvert sent, sem álverðið hækkar,
skal orkuverð hækka í vissu hlut-
falli. Hér er því um verulega
hækkun að ræða, sem verður
áframhaldandi, ef álverð á heims-
markaði hækkar, sem er og
mikilsvert.
STÆKKUN
VERKSMIÐJUNNAR
Þá er gert ráð fyrir því f sam-
komulaginu, að ISAL stækki
verksmiðjuna þannig, að það full-
geri hinn svokallaða annan ker-
skála, sem þýðir, að framleiðslan
muni aukast á ári um 10.700 tonn,
en til þess þarf rafafl sem nemur
Gunnar Thoroddsen, orkuráð-
herra.
20 mw. Þar af reiknast 8 mw
forgangsorka og 12 mw afgangs-
orka. Þetta tilboð gildir frá 1.
apríl 1978 til ársloka 1979. Síðan
vitnaði ráðherra til jákvæðrar
umsagnar Landsvirkjunar um
þetta samningsuppkast, sem telur
að þessi samningur muni Ieiða til
þess, að hún þurfi ekki að fara
fram á hækkun á orkuverði til
almennings upp úr áramótum,
sem ella hefði verið óhjákvæmi-
legt að gera.
FRAMLEIÐSLUGJALD
Með þessum samningi er fram-
leiðslugjaldinu einnig breytt
verulega. I núgildandi samningi
er kveðið að um grunntaxta 20
dali á tonn, eða sem svarar 1.5
millj. dala á ári við fulla fram-
leiðslu, þ.e.a.s. 75 þús. tonn án
stækkunar. Ef álverð hækkar um-
fram 40 sent á pund (er nú 39
sent), fer framleiðslugjald hækk-
andi eftir ákveðnum stiga. Um
framleiðslugjaldið gildir sú há-
markstakmörkun skv. samnings-
drögum, að hækkun þess vegna
stigbreytinga má ekki leiða til
skattlagningar umfram 55% af
nettótekjum ISAL, en f gildandi
samningum er hámarkið 50%. Þá
hefur verið tekið upp nýtt tekju-
lágmark þannig, að framleiðslu-
gjaldið f heild má aldrei vera
lægra en 35% af nettótekjum. Hið
nýja trygga kerfi tryggir veruleg-
ar lágmarksgreiðslur ISAL, og
gerir ráð fyrir sérstakri tengingu
framleiðslugjalds við hækkandi
álverð.
Þá ræddi ráðherra um ágrein-
ing, sem uppi væri, um svokallaða
skattinneign, en með þessum
samningi væri samið um vissa
lausn á þeim vanda, sem þegar
hefur skapazt í þessu efni og auk
þess reynt að koma í veg fyrir að
slíkur ágreiningur risi með skýr-
ari og einfaldari ákvæðum.
Nokkrar umræður urðu um mál
ráðherra. En að þeim loknum var
frumvarpinu visað til nefndar og
2. umræðu.
Viðbrögð varðskipsmanna rétt:
Asiglingar á löggæzluskip innan elztu
og óvefengjanlegra landhelgismarka
— sagði dómsmálaráðherra á Alþingi í gær
ALVÖRUÞUNGI, þrunginn
spennu, einkenndi andrúmsloft í
þingsölum er líða tók á dag f gær
og fregnir fóru að síast um alvar-
lega atburði úti af Austfjörðum.
fregnir sem vöktu ógn og undrun
en erfitt var að trúa, þrátt fyrir
bitra reynslu af samskiptum okk;
ar við brezkan yfirgang. Það var
þrúgandi þögn í sameinuðu al-
þingi, er Jóhann Hafstein (S),
fýrrv. forsætisráðherra og for-
maður Sjálfstæðisflokksinis,
kvaddi sér hljóðs utan dagskrár
og gat þeirra þungbæru tíðinda,
er nú hefðu gerzt, og spurði dómsr
málaráðherra, æðsta yfirmann
landhelgisgæzlunnar, hvort hann
teldi tímabært að skýra þingi og
þjóð frá atburðarás, svo allir
fengju sem fyrst gerst að vita
sannleikann um svo afdrifáríka
atburði.
Ólafur Jóhannesson, dómsmála-
ráðherra, sagði að ekki hefði enn
borizt skýrsla um atburði þessa
(kl. tæpt fjögur í gær), en eftir
þvf, sem hann vissi bezt, hefði
varðskipið Þór komið að 3 brezk-
um dráttarbátum um 1.2 sjómílur
frá landi í mynni Loðmundar-
fjarðar. Varðskipið hefði þá haf-
izt handa um að stugga þeim á
burt. Hefði varðskipið stuggað
tveimur dráttarbátum á undan
sér, er annar þeirra snéri snögg-
lega við og stofnaði til árekstrar
með þeim hætti, að varðskipið gat
ekki undan komizt. I því kom sá
dráttarbátur, sem eftir varð, aft-
an að varðskipinu, og stímaði
beint á það. Enn gerðist það að
þriðji dráttarbáturinn (annar
þeirra, sem komnir voru fram fyr-
ir varðskipið) sigldi á varðskipið.
Áttu sér því stað a.m.k. þrjár
ásiglingar af hálfu brezku drátt-
arbátanna.
Er varðskípið var komið í þenn-
an vanda skaut það fyrst aðvörun-
arskoti en síðan föstu skotu. Mun
þáð hafa hrifið, ásamt því, að
flugvél vár komin á staðinn og
ánnað varðskip ekki langt undan.
Varðskipið Þór væri nú komið í
var. Eru talsverðar skemmdir á
því, sem ég get ekki skýrt nánar
frá, fyrr en skýrsla um málið
berst mér í hendur. Meiðsli á
mönnum munu ekki hafa orðið,
utan á einum varðskipsmanni,
sem ég get ekki nánar frá greint
fyrr en skýrsla um atburðinn
berst. Sú skýrsla mun brátt berast
og mun þá út gefin nákvæm
fréttatilkynning um þessa at-
burði.
Við hljótum að lfta þá atburði,
sem nú hafa átt sér stað, mjög
alvarlegum augum. Hvað sem
deilum um fiskveiðitakmörk líð-
ur, þá hafa þessir alvarlegu at-
burðir átt sér stað innan elztu og
óvéfengjanlegra landhelgis-
marka. Hér er um atburði að
ræða, sem ríkisstjórnin hlýtur að
taka til athugunar þegar og nán-
ari skýrslur hafa borizt og gera
sínar gagnráðstafanir.
Ég ræði þessi mál ekki Iengur
að sinni. Við máttum að vísu
reikna með, að til alvarlegra at-
burða myndi draga — en alls ekki
í óvéfengjanlegri landhelgi, svo
að segja uppi í landsteinum.
Eftir atvikum gátu varðskips-
menn ekki brugðizt við með öðr-
um hætti en þeir gerðu, eins og
atburðarás hefur verið lýst, og við
hljótum að senda varðskipsmönn-
um kveðjur þings og þjóðar f
þeirri von, að þeir hafi komizt
heilir úr hildarleiknum.
Benedikt Gröndal, formaður
Alþýðuflokksins, þakkaði dóms-
málaráðherra hve fljótt hann
hefði skýrt Alþingi frá málavöxt-
um, eftir þeim takmörkuðu
upplýsingum, er fyrir lægju.
Hann lýsti furðu sinni yfir þeim
yfirgangsaðgerðum, sem islenzkir
löggæzlumenn hefðu nú verið
beittir innan landhelgi, ekki fisk-
veiðilögsögu, heldur óvefengjan-
legrar landhelgi Islands. Þessi
dólgsháttur væri með þeim ólík-
indum, að fáir hefðu trúað fyrir
fram. — Hann tók undir kveðjur
og þakkir til varðskipsmanna.
Fyrir hönd Alþýðuflokksins lýsti
hann þvf yfir, að hann myndi
standa að baki Alþingi og ríkis-
stjórn í óhjákvæmilegum gagnað-
gerðum, sem svo ríkt tilefni væri
nú til.
Jóhann Hafstein (S) þakkaði
dómsmálaráðherra skjótar og
eftir atvikum ítarlegar upplýs-
ingar, sem hann hefði gefið
Alþingi. Hann sagðist skilja þá
afstöðu ráðherra að vilja ekki
ræða málið frekar en hann hefði
gert fyrr en endanleg skýrsla um
málsatvik væri komin í hendur
hæstv. ríkisstjórnar. Hann sagði
að hugur þingmanna og þjóðar
væri nú hjá varðskipsmönnum og
aðstandendum þeirra.
Lúðvík Jósepsson (k) tók undir
Jihinn Olafur
Hafstein Jóbannesson
Benedikt Lflðvfk
Gröndal Jósepsson
Mikhús Torfi
Ólafsson
(íardar
Sigurðsson
þakklæti til dómsmálaráðherra
fyrir skjótar upplýsingar og
kveðjur til varðskipsmanna.
Hann sagði að þessir alvarlegu
ofbeldisaðgerðir Breta væru með
þeim hætti, að nú þegar yrði að
kalla utanríkismálanefnd þings-
ins saman til fundar. Slíta bæri
tafarlaust stjórnmálasambandi
við Breta, kalla heim sendiherra
Islands í Lundúnum og senda
brezka sendiherrann hér heim til
föðurhúsa. Utanríkisráðherra Is-
lands gæti heldur ekki setið fund
Atlantshafsbandalagsins án þess
að mótmæla þessum atburðum
með þeim hætti, sem viðkomend-
ur bezt skyldu. Þessir atburðir
innan Iandhelgi okkar jafngiltu
beinni árás á landið. Við gætum
varla unað lengur innan varnar-
bandalags, þar sem eitt aðildar-
ríkið beitti annnað hliðstæðu
beinnar innrásar.
Magnús Torfi Olafsson, form.
SFV, talaði á sama veg og aðrir
þingmenn i garð dómsmálaráð-
herra og varðskipsmanna. Hann
sagði hug alþjóðar dvelja nú hjá
löggæzlumönnum okkar á hafinu.
Hann beindi því til dómsmála-
ráðherra, hvort ekki væri tfmi til
kominn, að daglegri stjórnun og
eftirliti með þvi, sem gerðist á
varnarsvæðum okkar á hafinu,
yrði komið í það form, að betur
svaraði alvöru mála, og viðkom-
andi ráðuneyti og stjórnvöld
brygðust skjótar við um kynningu
og fréttaskýringar á alþjóðavett-
vangi. Slíkir atburðir hljóta að
skilja eftir sig pólitískar afleið-
ingar. Viðbrögð okkar hljóta að
verða skjót og markviss, eins al-
varlegt og málið er orðið.
Garðar Sigurðsson (k) sagði
þrjú stór brezk skip hafa ráðizt
með ofbeldi á íslenzkan löggæzlu-
bát innan 3ja mílna landhelgi.
Það jafngilti beinni árás á landið
sjálft. Slíkur atburður gæti ekki
gerzt nema fyrir þá sök, að ís-
lenzku varðbátarnir væru nær
vopnlausir, með gamlar byssur og
úreltar kúlur. Þeir þyrftu að hafa
þann búnað að geta svarað slíkri
árás af fullum krafti.
Hér duga heldur engin dipló-
matísk mótmæli, Tafarlaus
stjórnmálaslit við Breta Væri eina
viðeigandi svarið. Það er jafn-
framt fásinna að vera lengur aðili
að NATO, eftir árás brezku Nato-
þjóðarinnar. — Skiljanlegt væri
að vísu, að svokallað varnarlið
hefði ekki skipt sér af átökum
fjær landi. En árás innan
óvefengjanlegrar landhelgi, þ.e.
þriggja milna, hefði átt að kalla á
viðbrögð af þess hálfu, ef nokkur
alvara væri á bak við þá staðhæf-
ingu, að það væri hér til varnar
okkur, ekki síður en annarra
bandalagsþjóða. Stjórnmálaslit
við Breta og úrsögn úr Nató eru
þau viðbrögð, sem þessir atburðir
kalla á.
Rétt þykir að geta þess að for-
sætisráðherra, Geir Hallgrímsson,
var fjarverandi, er fyrirspurn,
svar og umræður fóru fram, ein-
mitt vegna þeirra atburða, sem
hér um ræðir.