Morgunblaðið - 21.12.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 1975
19
EINS OG MÉR SÝNIST
eftir GÍSLA J. ÁSTÞÓRSSON
Eflaust eru auglýsingar ekki
samdar með þa8 fyrir augum
aS þeir sem lesa eSa heyra reki
upp tröllslega gusu af Isköld-
um hœSnishlátri eSa hlægi
jafnvel vitfirringslega, en
Iskyggilega nálægt þvl komast
þær stundum samt, einkum
oftir aS ýmsir hugmyndarlkir
menn byrjuSu aS semja þær
fyrir sjónvarpiS. Mér er meSal
annars I huga auglýsingin um
slgarettukveikjarann sem
skaut upp kollinum um daginn,
en sú gersemi hefur þaS meSal
annars sér til ágætis (aS þulur
inn fullvissaSi okkur um freyS-
andi af andakt) aS „loginn
tendrast hávaSalaust".
Mér dettur stundum I hug
hvort manneskjumar sem gefa
okkur svona fyrirheit séu
kannski geymdar I bómull ofan
I flauelsfóSruSum Ibenholt-
kassa áriS um kring og aSeins
teknar uppúr honum stund og
stund til þess aS vera háfleygar
fyrir þóknun. Ég tmynda mér
aS þá sé bundiS fyrir augun á
þeim og troSiS upp I eyrun á
þeim til þess þær saurgist ekki
af þvl sem þær sjá og heyra.
Einungis sllkir sakteysingjar
gætu látiS sér detta I hug aS
skarkalinn I slgarettukveikjur-
um væri Itklega þaS sem viB
vildum gefa mest fyrir aS vera
laus viS I svipinn hér undir
dýrtlSarfarginu.
Mér hefSi þótt gaman aS
hafa einhvern af þessum
hugsuSum viS hliSina á mér
núna um daginn þegar ég
þurfti vestur I saltfiskinn hjá
BæjarútgerSinni þar sem ég
átti dálltiS erindi viS Matthlas
GuSmundsson sem er verk-
stjórinn þeirra þama. Ég fann
hann I bragganum þar sem þeir
voru aS salta slld þann daginn,
eftir aS vera búinn aS paufast I
Andríki á
jólaföstu
gegnum aS minnstakosti tvö
gaphús önnur, þar sem stlg-
vélaSir kallar meS fiskfnykinn
upp af lúkunum reyndu aS vera
mér hjálplegir og kvenmaSur
sem var aS baksa þar uppi á
einni fiskstæSunni meS upp-
brettar ermar eins og seildi mig
meS eldsnöggu augnaráSi, sem
var þó eftir á aS hyggja ekki
beinlinis fjandsamlegt; þaS var
fremur eins og hún vildi segja
viS samverkakonu slna sem
var aS atast þama útundir
vegg I skotheldri úlpu: „HvaSa
kauSi er nú þetta, Stlna? Og
ósköp sem hann er eitthvaS
einstæSingslegur, garmurinn."
Mér hefSi þótt gaman aS
hlfa kveikjaramanninn minn
meS sinn silkimjúka talanda
upp á fiskstaflann til hvateygu
konunnar og biSja hann aS
andvarpa boSskap sinum útyfir
mannskapinn: „Dömur mlnar
og herrar, leggiS frá ykkur tól-
in um stund og tylliS ykkur upp
I saltbinginn þarna. Þvi sjá! ég
boSa ySur mikinn fögnuS. Hve
oft hafiS þiS ekki staSiS hér og
dásamaS tilveruna þegar ægi-
gnýr organdi sigarettu-
kveikjara hefur duniS á fisk-
svuntum ykkar eins og beljandi
fellibylur? Jæja, þeir dagar em
liSnir og þrautir ykkar eru loks-
ins á enda Dömur minar og
herrar! Hinn hljóSlausi siga-
rettukveikjari!"
SiSan geri ég ráS fyrir aS viS
hefSum veriS hylltir; ja, ef ekki
þaS, þá aS minnstakosti
hausaSir.
Ég er þvi miSur alls ekki viss
um aS svona langsóttar upp-
hrópanir I eilifSarslagnum um
sálarkorn neytandans hitti
alltaf I mark hér heima. ViS
verSum lika aS taka svolitiS
tillit til þess umhverfis sem viS
erum aS baksa i, og mundi þá
svolitiS minna gaspur og svo-
litiS lægri tónn ekki gera alveg
eins mikiS gagn? ÞaS sem fell-
ur i kramiS i milljónaskaranum
getur orkaS eins og flflalæti á
fámenna hópinn.
ViS megum heldur ekki
gleyma þvi aS jafnvel á
sjónvarpsöld er allur þorri
manna öllu betur upplýstur hjá
okkur en gerist meS hinum
svonefndu stórþjóSum: viS höf-
um skarpari sjón enn I dag og
næmari heyrn þó aS undarlegt
megi virSast heldur en fólkiS
sem er kviksett i steingljúfrum
skýjakljúfanna, hinum járn-
bentu fuglabjörgum tuttugustu
aldarinnar. Þetta hljómar
kannski sjálfsbirgingslega en
þetta veit samt sérhver fslend
ingur sem hefur fariS meira en
skottúr út fyrir landsteina og
veriS allsgáSur þó ekki væri
nema annanhvorn dag. For-
vitni okkar nær ennþá lengra
en útaS næsta götuhomi,
myndasagan er ekki ennþá
búin aS útrýma ritaSa orSinu.
Sönglanda- og smjaSurstill-
inn i allmörgum af þeim
sjónvarpsauglýsingum sem viS
megum þola er enda innflutt
fyrirbæri. Sumar dynja á okkur
hráar beint frá útlandinu fyrir
utan Islenska textann, en I
öSrum eru landar okkar meS
æSi misjöfnum árangri aS
baksa viS aS apa eftir vaSlinum
i bandariskum sjónvarpsglymj-
anda til dæmis, þar sem þulur-
inn smjattar á lýsingarorSum
textans eins og væri hann meS
gúlinn fullan af púSursykri og
fagnar ómerkilegum svitaeySi
meS ankannalegu nafni eins og
hann væri aS boSa okkur
endurkonu Frelsarans.
Sum okkar viS ritvélarnar
höfum séS þá i öllu sinu veldi,
þessa háfleygu flugkappa
hinnar hljóSfráu auglýsinga-
vélar: undirritaSur raunar oftar
en einu sinni. Þeir eru þá
venjulega meS þjóSfrægan
brandarakall á aSra hönd meS
hestburS af niSursoSnum
hlátrum en undir skærasta Ijós-
kastaranum bugSast fagur-
tennt kvikmyndastjarna meS
rammfölsk brjóst og hirSir þús-
und dollara fyrir hvert bros
sem hún eySir á áhorfendur.
„Ladies and gentlemen;
Dömur minar og herrar! Undra-
lyfiS er fundiS! Fimm dropar af
Spinký-Spæs út i morgunkaffiS
og þér muniS hvorki ropa, freta
né verSa bumbult þaS sem eftir
er sólarhringsins!"
Og þá tekur viS svosem
hundraS manna blandaSur kór
undir ofsastjórn Leonards
Bemstein og beljar Jingle Bells
útyfir veröldina viS spánnýjan
texta:
„Spinký-Spæs! Spinký-
Spæs! Gerir okkur næs!"
Eflaust eru viSbrögS manna
viS svona djöflalátum jafn mis-
jöfn og mannslundin, og þaS er
liklega vissara aS ég hnýti þvl
aftan viS þessar vangaveltur
minar strax aS ég er svosem
ekki aS setja mig I dómarasæti
þannig séS, heldur er ég aS
lýsa þvi mér til hugarhægSar
hvemig mér verSur stundum
sjálfum viS, segjum til dæmis
þegar einn af þessum auglýs-
ingalesurum sem hafa lagt sér
til sérstakan auglýsingafram-
burS (og þeir gerast bráSum of
margir) ber orS eins og „úrval"
svo tilgerSarlega fram aS þaS
er eins og þaS væri skrifaS
meS þremur errum ef ekki fjór-
um. ÞaS getur lika meira en
veriS (þvi miSur þó) aS ein-
hvem góSan veSurdag verSum
viS orSin svo samdauna þessu
öllu aS viS áræSum naumast
aS senda út i búS eftir bréfi af
rúllupylsu án þess aS athuga
fyrst hvaS Pólifónkórinn hafi
sagt um þessa pylsutegund á
siSustu hljómleikum sinum.
Vonandi þarf ég ekki aS taka
þaS fram aS ég hef auSvitaS
séS heilmargar sjónvarpsaug-
lýsingar sem gerSu mig ekki
æran; og svo skyldu menn þar
aS auki hafa þaS hugfast (og
þaS á viS alla gagnrýni) aS þaS
sem einum finnst forkastan-
legt finnst öSrum aldeilis stór-
kostlegt.
Samt ér ég svo illa innrættur
Framhald á bls. 25
stæðisflokksins og Morgunblaðs-
ins hefur farið saman í meginmál-
iim, en stundum hafa leiðir þó
skilið eins og verða vill. I sam-
starfi við Geir Hallgrímsson held-
ur Morgunblaðið sínu m.a. vegna
virðingar hans fyrir skoðunum
annarra, enda er það frjálst blað
og sjálfstætt og lýtur ekki flokks-
aga. Það er brjóstvörn frjálsra
skoðanaskipta í landinu og sjálf-
stæðrar blaðamennsku, þó að and-
stæðingar þess klifi á öðru. En án
þessa sjálfstæðis getur ekkert
blað sinnt skyldunum við samtfð
sína. Sú er ekki sfzt skoðun út-
gáfustjórnar Árvakurs. Svo mikil
og djúpstæð er trú Morgunblaðs-
ins á lýðræði að það telur sig, ekki
síður en aðra, hafa leyfi til að
skjátlast — en þó því aðeins að
markmiðið sé ávallt: að hafa það
heldur er sannara reynist. Það er
a.m.k. stefnumið blaðsins, þó að
það geti að sjálfsögðu haft rangt
fyrir sér eins ög aðrir. Enginn er
alvitur, sagði John Stuart Mill, en
þau orð vitnaði Bjarni Benedikts-
son oft i, þegar hann ræddi við
vini sfna og samstarfsmenn, en
Geir Hallgrfmsson var 'einn
þeirra, sem næstir honum stóðu.
Hér að framan var minnzt á
sjálfstæði tslands og arfleifð.
Ekki verður á móti því mælt, að
Bretar hafa með árásinni á ís-
lenzkt varðskip fyrir innan fjög-
urra milna óvefengjanlega land-
helgi Islands gert óþolandi árás á
íslenzkt yfirráðasvæði. Af þeim
sökum var rétt og skylt að skjóta
málinu til öryggisráðsins. Það
sýnir ekki sízt, hversu Bretar eiga
vondan málstað að verja, að í um-
ræðum í brezka þinginu 12. des-
ember s.l. um fiskveiðideiluna og
átökin innan íslenzku landhelg-
innar ítrekaði Hattersley samn-
ingsvilja Breta, „en ýmsir þing-
menn tóku til máls og hörmuðu
atburðinn, þótt ekki væri alltaf út
frá sömu forsendum", eins og seg-
ir í fréttum sem hingað bárust af
umræðunum. Það sem mesta at-
hygli vekurerþósústaðreynd, að
nokkrir þingmenn risu upp og
gagnrýndu stefnu brezku stjórn-
arinnar, enda er tvískinnungur
Breta öllum augljós, m.a. vegna
þess að í raun og veru berjast þeir
fyrir 200 mflna efnahagslögsögu
sjálfum sér til handa og er mikill
áróður fyrir því ekki sízt meðal
forystumanna í brezkum sjávarút-
vegi.
John Prescott, þingmaður
Verkamannaflokksins f Hull,
sagði m.a. í umræðum þessum:
„Við hörmum allir þessa þróun
mála, sem er hættuleg lffi og lim-
um manna.“ Hann taldi þá ráð-
stöfun að setja slcip f slfka
aðstöðu, líkjast „dauðadansi“ og
bætti við eftirfarandi: „Við viður-
kennum ekki að dauði eins manns
sé jafnvirði 30 þúsund tonna af
fiski. Viljið þér kannast við að
málstaður Islendinga sé réttmæt-
ur, þar sem við munum viður-
kenna hann á hafréttarráðstefn-
unni eftir hálft ár?“ Þessu gat
Hattersley að sjálfsögðu ekki
svarað og reyndi að afsaka brezku
stjórnina með því að slík ummæli
gætu jafngilt því, að með þeim
væri verið að senda brezka sjó-
menn „heim í atvinnuleysið“.
Lágt er orðið risið á Neðri mál-
stofunni brezku, þegar ráðherra
ver sig með slfkri rökleysu. Eða
hvað kemur íslendingum við
atvinnuleysi f Bretlandi? Ekki er
það af þeirra völdum? Bretar geta
sjálfum sér um kennt og þá ekki
sízt þeim forystumönnum í brezk-
um stjórnmálum, sem hefur ekki
enn tekizt, því miður, að vinna
bug á þessu geigvænlega atvipnu-
leysi. En hvaða sanngirni er í því
að stofna öryggi og framtíð Is-
lands, fámennrar þjóðar, í hættu
vegna slfkra erfiðleika heima
fyrir í Bretlandi? Þurrka upp
fiskimið Islendinga og gera
landið óbyggilegt með þeim
hætti.
Donald Stewart, þingmaður
flokks skozkra þjóðernissinna,
tók undir það, að allar horfur
væru á því, að 200 mílna efna-
hagslögsa'ga yrði ríkjandi innan
tíðar og því væri það „óumræði-
lega ósanngjarnt og óviturlegt að
bregðast hart við á þessu stigi
málsins", eins og þingmaðurinn
komst réttilega að orði. En
Hattersley svaraði þvf að sjálf-
sögðu til, að það væru aðrir en
brezka nkisstjórnin sem hefði
brugðizt hart við, enda þótt brezk
skip hafi framið árásir og of-
beldisverk innan fjögurra mílna
landhelgi, sem viðurkennd er að
alþjóðalögum. En það var einmitt
þessi árás, sem varð þess vald-
andi, að Islendingar sáu sér ekki
annað fært en snúa sér til
öryggisráðsins, enda getur engin
þjóð, hvorki stór né litil, sætt sig
við, að sjálfstæði hennar sé ógnað
með þessum hætti — eða eins og
Ingvi Ingvarsson, fastafulltrúi
okkar hjá Sameinuðu þjóðunum,
komst að orði, þegar hann flutti
mál tslands fyrir Öryggisráðinu
s.l. þriðjudag: „Það er staðreynd
að atburðurinn átti sér stað langt
innan íslenzkrar landhelgi, sem
aðeins er fjórar sjómílur; þetta er
skerðing á fullveldi okkar, auk
þess sem mjög hættulegar aðstæð-
ur skapast, ef slfkt ofbeldi fær að
viðgangast." Þá benti sendiherr-
ann einnig á, að dráttarbátarnir
brezku, sem árásina gerðu, „eru á
íslandsmiðum sem hluti af brezk-
um sjóher, sem er á þessum
miðum f þeim eina tilgangi að
koma í veg fyrir, að íslenzka
landhelgisgæzlan geti framfylgt
íslenzkum lögum...“
Það var viturlegt að skjóta mál-
inu til Öryggisráðsins og kæra
framferði Breta. Með þeim hætti
var bezt að beina athygli heimsins
að fáránlegum tilburðum brezkra
landhelgisbrjóta á Islandsmiðum.
Morgunblaðið hefur áður fagnað
því, að íslenzka ríkisstjórnin
skyldi kæra Breta á þessum vett-
vangi, því að hvar ættu smáþjóðir
að eiga skjól fyrir ágangi stór-
velda, ef ekki einmitt á þessu
áhrifamesta málþingi Sameinuðu
þjóðanna?
NATO enn
Þá var það ekki síður við hæfi
að taka málið upp á utanrfkis-
ráðherrafundi Atlantshafsbanda-
Iagsins. Sendiherra íslands hjá
NATO, Tómas Tómasson, hefur
bent á, að það sé fáránlegt að tala
um, að brezku verndarskipin svo-
kölluðu séu hluti af NATO-flota,
þau komi honum ekkert við. Þau
eru aðeins tákn ráðvilltra stjórn-
málamanna í Whitehall. En
Atlantshafsbandalagið hefur áður
sýnt Islendingum skilning undir
sömu kringumstæðum. Og Einar
Agústsson, utanrfkisráðherra,
sagði m.a. eftir heimkomuna af
NATO-fundinum, að sér virtist
andrúmsloftið þar hagstætt Is-
lendingum; ráðherrann minntist
á góðan hug Luns, framkvæmtia-
stjóra bandalagsins, f garð Islend
inga og fagnaði sérstaklega
einarðri liðveizlu utanríkisráð-
herra Kanada og Noregs, sem
voru tslendingum mjög vinsam-
legir f ræðum sínum, en áður
hafði utanríkisráðherra Vestur-
Þýzkalands reynt að siða Breta til.
Einar Agústsson sagði ennfrem-
ur: „Ég hef fengið tækifæri til að
skýra okkar afstöðu. Ég hef hitt
nokkra blaðamenn og þeir virðast
vera mjög skilningsríkir á okkar
málstað og það tel ég sé góðs viti.
Þá fengum við fiskveiðideiluna
inn f fundargerð ráðherrafundar-
ins. Við höfum fengið mjög gott
tækifæri til þess að kynna mál-
stað okkar hér f Briissel og ég
held það hafi tekizt vel.“ Ráðherr-
ann kvaðst ennfremur hafa það á
tilfinningunni að Bretar væru
einangraðir í Atlantshafsbanda-
laginu, eins og hann komst að
orði.
Þessi ferð Einars Ágústssonar
sýnir vel, hve fáránlegt það er að
hafa ekki nú eins náið samstarf
og áður við sterkustu bandamenn
okkar, en þeir eru að sjálfsögðu í
Atlantshafsbandalaginu. Stund-
um heyrast þær raddir að við eig-
um að ganga úr bandalaginu til að
refsa Bretum, en það er alröng
afstaða með tilliti til fyrri reynslu
og sögulegra staðreynda. NATO
er sterkasta vfgi okkar út á við.
Þar heyrist rödd Islands ekki
sfður en Bretlands — og kannski
miklu fremur. I siðasta þorska-
stríði átti Luns, framkvæmda-
stjóri hvað mestan þátt í að
höggva á hnútinn, eins og tíundað
var hér f Reykjavíkurbréfi fyrir
skemmstu.
Við þurfum að fara að öllu með
gát og leggja höfuðáherzlu á að
einangra Breta, ekki einungis f
Atlantshafsbandalaginu, heldur
einnig í öryggisráðinu og á Alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóðanna;
sýna öllum heimi hvernig þeir
ógna fullveldi Islands með árás-
um á íslenzk varðskip, jafnvel
innan tveggja sjómílna, á sama
tíma og þeir berjast fyrir 200
mílna efnahagslögsögu sjálfum
sér til handa.
Ferð Einars Ágústssonar, utan-
ríkisráðherra, á fund utanríkis-
ráðherra Atlantshafsbandalags-
ins hefur verið jákvæð og á
væntanlega eftir að bera góðan
ávöxt. Það er allra mál, að ráð-
herrann hafi haldið mjög vel á
málstað Islands, kynnt hann ræki-
lega og af einurð og ákveðni, hóf-
semi og með diplómatfskri still-
ingu, sem hefur haft mikil áhrif,
bæði á stjórnmálamenn og ekki
sízt fjölmiðla, ef dæma má af ýms-
um þeim fréttum, sem hingað
hafa borizt. Ráðherrann á sér-
stakar þakkir skilið fyrir fram-
göngu sína í Brussel, hún var
honum og íslandi til sóma. Um
tíma var ekki annað að sjá en
jafnvel skurðgoðið Kissinger,
félli í skuggann. Það þarf mikið
til! En þeim er ekki fisjað saman,
þegar þeir leggjast á eitt, Helgi
Hallvarðsson, skipherra, og Einar
Ágústsson-
Verjum fullveldið
af alefli