Morgunblaðið - 03.02.1976, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. FEBRUAR 1976
12
Olafur Jóhannesson, dómsmálaráðherra:
Hrein geðþóttaákvörðun
— ef Klúbburinn hefði ekki verið opnaður
ÓLAFUR JÓHANNESSON DÓMS-
MÁLARÁÐHERRA svaraði í löngu og
ftarlegu máli, í neðri deild Alþingis f
gær, f ramkomnum athugasemdum
og fyrirspurnum SIGHVATS BJÖRG-
VINSSONAR ALÞINGISMANNS (sjá
ræðu Sighvats á bls. 10 í Mbl. í dag),
varðandi meint afskipti dómsmála
ráðuneytisins af rannsókn svonefnds
„Klúbbmáls". Ráðherrann mælti
ræðu sfna af munni fram, þ.e. flutti
hana ekki eftir fyrirfram sömdum
texta á handriti, svo hún birtist hér
efnislega
„RÓGSKRIF", MISAL
VARLEGAR ASAKANIR
Þingheimur hefur nú lifað hátíðlega
stund, einkanlega þegar siðustu orðin
voru sögð og mælt í þeim tón, sem
verið væri að lesa húslestur, að réttsýni
og samviska þessa hæstvirts en vesa-
lings þmgmanns hefði leitt hann hér
upp í pontuna, til þess að endurtaka og
flytja inn í sali Alþ rógskrif Vísis. í
þessum rógskrifum eru bornar mjög
alvarlegar ásakanir á dómsmrherra. og
dómsmráðuneyti Þær eru að minu
mati mjög mismunandi alvarlegar
Annars vegar er ásökun um það, að
dómsmálaráðuneyti hafi fellt niður lok-
un veigingahússins Klúbbsins Hins
vegar er ásökun um það, að dómsmrh
hafi hylmað yfir og komið i veg fyrir
rannsókn á mannshvarfi Jafnvel látið
liggja að þvi milli lína, að dómsmrh
hafi með því verið að reyna að hylma
yfir morð og morð e.t.v. væri upplýst.
Það er kannski táknrænt, hvað hv
ræðumaður eyddi miklu lengra máli i
fyrri sökina, sem er mun minni háttar,
en þó virðingarvert kannski að hann
færi hjá sér, að fara mörgum orðum
um hitt viðkvæma málið, róta í því og
veltaNsér upp úr svaðinu í sambandi við
þann óhróður, sem borinn hefur verið
fram í sambandi við það mál Ég mun
nú síðar e.t.v. víkja að því, hvort það
hefur bara verið samviskusemi og rétt-
sýni, sem hafi valdið þessari píslar-
göngu þessa hv þingmanns upp í
þennan ræðustól á þessu sinni en ég
ætla fyrst að víkja að minni sökinni
sem hv. þm. eyddi lengstu máli í.
Hann talaði reyndar hér nokkuð lengi
skv leyfi forseta, utan dagsskrár, svo
það má vel vera, að ég tali hér líka
nokkuð lengi.
AÐ GEFA SÉR
BETRI TÍMA
Hv þm sagði, að hann hefði viljað
spyrja margra spurninga Hann myndi -
hafa viljað spyrja og svo framvegis
ef tími hefði verið til Hefði nú
ekki verið skynsamlegra fyrir hv
þm að gefa sér ofurlítið meiri tíma
og undirbúa ræðuna ofurlítið
betur og koma fram með spurning-
arnar Þá hefði verið hægt að
svara þeim um leið, en ég get
upplýst þennan hv.þm. strax um það,
að þetta svokallaða ..Klúbbmál", sem
hann gerði hér að umtalsefni liggur hjá
embætti ríkissaksóknara og hefur þvi
miður legið þar allt of lengi, en það er
rfkissaksóknari, sem fer með ákæru-
valdið en ekki dómsmrherra. Ég hygg
að mest af þeim tíma, sem þetta mál
hefur verið í höndum ríkissaksóknara
þá hafi það verið í höndum »/araríkis-
saksóknara, Hallvarðs Einvarðssonar,
sem hv.þm. gerði sér far um að nefna
oft í sinni ræðu hér áðan. Það, sem
mun hafa verið talið standa á, í sam-
bandi við þetta mál er það, að það
hefur staðið á bókhaldsrannsókn og fá
mann til þess að framkvæma hana Nú
mun að vísu hafa verið úr því bætt og
maður fenginn sem bókhaldsrannsókn-
ari Þess vegna getur hv.þm. alveg
verið rólegur í því efni, að þetta mál
hefur ekki verið hjá dómsmálaráð-
herra, heldur í höndum ríkissaksókn-
ara. En þá er nú að legga út í það
verkefni, sem ég er voðalega hræddur
um að mér verði ofraun og það er að
kenna hv.þm. Sighv Bj ofurlítil undir-
stöðuatriði í lögfræði Og þá skulum
við koma strax að því ákvæði, sem hér
er um að tefla, 2. málsgr. 14 gr.
áfengislaganna Hún hljóðar svo, með
leyfi hæstv forseta.
ÁFENGIS
LÖGGJÖFIN
..Áfengissölubúðir skulu lokaðar á
helgidögum þjóðkirkjunnar og frá há-
degi á laugardögum, aðfangadögum
stórhátíða Einnig þá daga er almennar
kosningar til alþ og sveitastjórnar fara
fram, svo og sumardaginn fyrsta, 1
maí, 1 7. júní, 1 mánudag I ágúst".
Þetta var nú fyrsta málsgr Hana
hefði ekki þurft að lesa frekar en ýmis-
legt, sem hv þm las upp úr grg , sem
dómsmrh hefur birt, og öllum er
kunnugt um, en í 2 málsgr segir:
„Lögreglustjórum er heimilt að loka
áfengisútsölu eða banna vinveitingar á
veitingastöðum, sem leyfi hafa til
áfengisveitinga fyrirvaralaust um lengri
eða skemmri tíma þegar sérstaklega
stendur á Áfengis- og tóbaksverslun
ríkisins eða veitingamaður sem í hlut
á getur skotið ákvörðun lögreglustjóra
til dómsmrh Ekki frestar málskot fram-
kvæmd lokunarinnar "
Þetta hefur óbreytt staðið í áfengis-
löggjöfinni alla tið frá 1935, er hún
var fyrst sett Og það er komið inn í
áfengislögin þetta ákvæði, um heimild
lögreglustjóra til að loka vínveitinga-
stað eða áfengisútsölu, skv brtt sem
flutt var á Alþ þá Ég efast ekki um, að
hv. þm hefur kynnt sér þetta máf til
rótar, þar sem hann hafði að því er
virtist gert sér svo mikið far um að
rannsaka það Flm þessarar till. voru
þm Héðmn Valdimarsson og Stefán
Jóhann Stefánsson og í framsöguræðu
um þessa brtt segir Héðinn Valdimars-
son, með leyfi hæstv forseta orðrétt
svo
„Annar liður þessarar 7. brtt. B-liður
er um að lögreglustjórum skuli vera
heimilt að loka útsölu- eða veitingastað
vína fyrirvaralaust um einn eða fleiri
daga þegar þeim virðist ástæða til.
Þetta álítum við nauðsynlegt til þess,
að hægt sé að draga úr hættu á, að
drykkjuskapur gangi svo úr hófi fram
að óspektum gæti valdið vissa daga
eins og kosningadaga. Þetta hefur ver-
ið framkvæmt, en okkur virðist rétt að
setja í lög heimild til þess." Það liggur
sem sé Ijóst fyrir, að það sem vakti fyrir
flm þessa ákvæðis í upphafi var
öryggissjónarmið, en stóðu ekki á
neinn hátt í sambandi við hugsanlegar
réttarrannsóknir. Þetta ákvæði hefur
síðan verið endurtekið í lögum og ekki
breytt og ég fullyrði, að það hafi ekki
verið tilgangur þeirra sem að endur-
skoðun þeirrar löggjafar stóðu að
breyta í neinu þeim tilgangi, sem á bak
við þetta ákvæði bjó Og það hefur svo
verið endurtekið í reglugerðum með
mismunandi orðalagi, en þó þannig,
að það gefur allt til kynna þá sömu
skoðun á þessu efni, t.d. í reglugerð-
inni frá 1954, sem mun vera núgild-
andi reglugerð, þar segir svo í 6. gr.:
„Lögreglustjórum er heimilt að loka
áfengisútsölu eða banna vinveitingar á
veitingastöðum, sem leyfi hafa til
áfengisveitinga, fyrirvaralaust um lang-
an eða skamman tima, þegar sérstak-
lega stendur á Skal lögreglustjóri til-
kynna dómsmrn slíka ákvörðun svo
fljótt sem ástæður leyfa Áfengisverzl-
un ríkisins eða veitingamaður, sem i
hlut á, getur skotið ákvörðun lögreglu-
stjóra til dómsmrh " o.s.frv.
RÉTTARÖRYGGISÚRRÆÐI
— EKKI RÉTTARRANN-
SÓKNARÚRRÆÐI
Það liggur þess vegna Ijóst fyrir að
þetta ákvæði, heimildin til lögreglu-
stjóra til þess að loka veitingastað er
sett í því skyni að tryggja það, að
misnotkun í sambandi við áfengis-
veitingarnar eigi sér ekki stoð,
þannig að óreglu valdi, en
ekki í sambandi við réttarrann-
sóknir Hún er réttaröryggisúrræði, en
ekki réttarrannsókarúrræði Ákvæði
um réttarrannsóknarúrræði, þau úr-
ræði, sem rannsóknarmenn og rann-
sóknardómarar mega beita, eru í allt
öðrum lögum en áfengislögunum.
Þau ákvæði eru í lögum um með-
ferð opinberra mála Þau ákvæði
eiga jafnt við um mál, sem að ein-
hverju leyti standa í sambandi við
áfengisverzlun eða þann, sem leyfis-
hafi veitingastaðar eins og aðra, og
eins við um brot, sem framin eru
I sambandi við þau mál eins og önnur
brot Og til þessara rannsóknarúrræða
má grípa undir tilteknum ákveðnum
skilyrðum og það er réttaröryggis
vegna búið um þau með tilteknum
hætti þannig að sá, sem fyrir sökum er
hafður á þar líka vissan rétt og getur
komið að vissum vörnum í því sam-
bandi
Olafur Jóhannesson dómsmálaráð
herra
Ég vil að sjálfsögðu ekki segja neitt
misjafnt um þá ágætu embættismenn,
sem hv. þm. vitnaði hér í. En ég leyfi
mér að halda því fram, að þeir hafi
misskilið þetta lagaákvæði Lögreglu-
stjóri má ekki og á ekki að beita þessari
heimild að geðþótta sínum Hann má
því aðeins beita þessu ákvæði, að það
séu fyrir hendi málefnislegar ástæður
til þess, og hann á að beita því samkv
málefnislegum ástæðum og þeim úr-
skurði hans og ákvörðun um það efni
má skjóta til dómsmrh Og það er
dómsmrh., sem fer með lokaorðið í því
efni Og dómsmrh. er ekki frjálst að
láta það vera að taka nokkra ákvörðun í
slíku máli, þegar því er til hans skotið
Málinu er áfrýjað til hans og honum er
skylt að leggja sinn úrskurð á það eins
og endranær, þegar um er að ræða
málefni, sem skotið er til æðra stjórn-
valds Það er ekkert undir geðþótta
dómsmrh. komið, hvort hann lætur
vera að skipta sér af þessu máli eða
ekki Hann verður að leggja úrskurð á
það, og hann verður að leggja einnig
úrskurð á það eftir málefnislegum
ástæðum.
MERGURINN
MÁLSINS OG
HÖFUÐATRIÐI
Ríkissaksóknari hefur ekkert um
þetta að segja Þetta vald er algerlega í
hendi dómsmálaráðherra Til hans er
ákvörðun lögreglustjóra áfrýjað, og
það er eitt einfaldasta atriði, sem menn
læra í lögfræði, það er hin svokallaða
valdþurrð, að eitt stjórnvald getur ekki
gengið inn á svið annars stjórnvalds,
komið í þess stað, farið að framkvæma
athafnir, sem er í þess verkahring eða
dómstólar geta heldur ekki gengið inn
á það svið, sem er óumdeilanlega lagt
undir framkvæmdavaldshafa og fram-
kvæmdavaldshafar auðvitað ekki inn á
svið dómstóla í þessu ákvæði laga er
valdinu skipað undir dómsmrh og
þess vegna hefur ríkissaksóknari ekkert
um það að segja. Það þarf ekki að eyða
að því orðum, hvort jafngrandvar og
heiðarlegur embættismaður, og marg-
reyndur, og Valdimar heitinn Stefáns-
son rikissaksóknari, hafi farið að skrifa
bréf til dómsmrh og gefa honum leið-
beiningar um það, hvort sem
dómsmrh. hefur heitið Ólafur Jó-
hannesson eða Jóharm Hafstein eða
annað, hvernig hann ætti að úrskurða í
máli, sem óumdeilanlega heyrir undir
hann, hvað þá að fara að gefa honum
fyrirmæli um það, hvernig hann ætti
að úrskurða í málinu. Nei. Enda eru
það skrök ein, að það hafi Valdimar
Stefánsson gert. Hann sendi aðeins
það skjal, sem Hallvarður Einvarðsson
hafði skrifað, skrifað handa ríkissak-
sóknara í sambandi við rannsókn þessa
máls Það er þess vegna alveg óum-
deilanlegt, að dómsmrh. hafði heimild
til þess að kveða upp úrskurð í þessu
máli og hafði heimild til, ef hann taldi
málefnislegar ástæður standa til þess,
að fella úrskurð lögreglustjóra úr gildi
Og mergurinn málsins er auðvitað sá,
að það liggur fyrir í minnisblaði skrif-
stofustjóra dómsmrn , að hann talaði
við þann mann, fulltrúa hjá sakadómi,
sem með rannsóknina fór, að hann
lýsti því yfir, að frekari lokun þessa
áfengisstaðar hefði enga þýðingu
fyrir rannsókn málsins. Þetta getur
hv. þm lesið í grg. dómsmrn Hann
hefur kannski lesið það hér áðan upp,
ég man það ekki. En það sakar ekki þó
að hann lesi það aftur. Þetta er auðvit-
að höfuðatriðið, að lokun var, úr þvi
sem komið var, gersamlega
þýðingarlaus fyrir rannsókn málsins.
Af hverju átti þá að halda lokun áfram?
Átti að fara að beita lokun áfengis-
staðarins i eins konar hefndarskyni,
hafa það sem einhverja hefndarráðstöf-
un ef einhverjum lögreglumönnum
væri í nöp við þennan veitingastað,
t.d af þvi að það hefði verið róstusamt
þar eða eitthvað slikt Þannig má ekki
beita þessu ákvæði. Þannig mega yfir-
völd ekki beita sínu valdi.
Það er fortíðin, sem þekkist frá
Nasista-Þýzkalandi og fleiri einræðis-
ríkjum, að þannig megi yfirvöld
og dómstólar fara með sitt vald
Kannski dreymir einhverja menn um
það, að þeir tímar renni upp á íslandi,
að þannig megi fara að. Engu er líkara
af sumum skrifum sumra blaða en svo
sé. Dyggilega vinna þeir í þá átt að
grafa undan rótum lýðræðisins í þessu
landi Mergurinn málsins/ kjarni máls-
ins, er sem sagt þessi, að lokun, sem
hafði staðið í 4 sólarhringa, hennar var
alls ekki lengur þörf vegna rannsóknar
málsins. Á hverju átti þá að byggja? Ef
hennar var þörf vegna rannsóknar
málsins, þá átti að byggja hana á
ákvæðum í réttarfarslögum og taka
ákvörðun um það samkv því. Það
kemur fram i þessari grg dómsmrn ,
að til þess treysti sá dómari, sem með
málið fór, sér ekki, taldi ekki ástæðu
til Það kemur einnig fram í því plaggi
Hallvarðs Einvarðssonar, sem hv þm.
las hér upp áðan. Er það réttaröryggi
meðmælanlegt, sem vill láta loka eða
halda áfram að loka að geðþótta,
kannski lögregluyfirvalda, ef heimild til
þess er ekki í réttarfarslögum. Ég segi
nei. Það er ekki réttaröryggi, sem við
sækjumst eftir.
LOGREGLUSTJÓRI
AFNAM LOKUN
Hitt er svo kannski aukaatriði, sem
skökvað hefur að vísu verið upp í
þessum rógsskrifum Vísis, að ég hef
nú aldrei fellt niður þessa lokun veit-
ingahússins Klúbbsins. Það var nefni-
lega ekki beðið eftir mínum úrskurði
þar um. (Ja, það skiptjr ekki nokkru
máli, þó að hv þm hristi höfuðið Þeir
heyra kannski, sem næstir eru,
hringla i einhverju, en það kemur ekki
nokkurn hlut við mig).
Þessi hæstvirti þingmaður ætlar að
gera svo lítið úr frábærum og heiðar-
legum embættismanni c>g margreynd-
um, lögreglustjóranum i Reykjavík, að
hann hafi ekki viljað standa við sína
sannfærmgu, af því, að hann hafi verið
búinn að heyra það hjá starfsmanni
dómsmrn., að starfsmenn ráðuneytis-
ins litu svo á, að þetta ætti að falla úr
gildi Þetta er ákaflega ómakleg ásökun
í garð Sigurjóns Sigurðssonar lög-
reglustjóra. Hann felldi sjálfur niður
lokunina og^ auðvitað samkv sinni
eigin sannfæringu þá Sjálfsagt þegar
hann var búinn að athuga málið betur.
Að halda öðru fram er að gera lítið úr
þessum hæfa embættismanni, að hann
fari bara eftir bendingu frá dómsmrn.
og láti sína sannfæringu lönd og leið ef
hann telur sína lagatúlkun vera rétta
Ég held, að þetta nægi nú í raun og
veru um þetta mál, sem ekki er nú
stórkostlegt, því að þær sakargiftir,
sem þarna var um að ræða, bókhalds-
óreiða og skattsvik voru þess háttar, að
þau stóðu ekki í sambandi við meðferð
áfengis I húsinu út af fyrir sig Það var
búið að taka öll, bókhaldsgögn, og það
gat ekki torveldað rannsókn málsins að
þessu leyti á neinn hátt, þó að húsið
væri opið. Það hefði að mínum dómi
verið bara út í bláinn að halda því
lokuðu lengur, hrein geðþóttaákvörð-
un, sem ekki gat stuðst við málefnisleg
sjónarmið.
SKRÖK
Ég hef rakið það áður, að bréf Valdi-
mars heitins Stefánssonar er aðeins
þetta Hér með sendi ég hinu háa
dómsmrn til athugunar afrit af skýrslu
og umsögn Hallvarðs Einarssonar aðal-
fulltrúa, er hann hefur lagt fyrir mig
um mál það, er þar um ræðir." Ekki eitt
aukatekið orð meira, enda átti það ekki
við En því var skrökvað upp 1 þessum
rógskrifum Vísis, að Valdimar heitinn
Stefánsson hefði sent dómsmrh. bréf,
þar sem hann hefði átalið þetta En hv.
þm. las nokkuð úr skýrslu og umsögn
Hallvarðs Einvarðssonar aðalfulltrúa
sem er ágætis embættismaður, en er
ekki óskeikull fremur en aðrir menn
Og það er nú oft svo, að um lagaskiln-
ing og lagatúlkun ríkja mismunandi
skoðanir hjá lögfræðingum. Mér dettur
ekki í hug annað en hann hafi sett
þetta á blað eftir sinni beztu sannfær-
ingu og sínu sjónarmiði þá En ég
held, að hann hafi rangt fyrir sér í
þeirri lagatúlkun, sem hann heldur þar
fram. Ég ætla með leyfi hæstv forseta
að lesa ofurlítið úr þessu skjali.
„Ákvað lögreglustjóri þá að leggja
þegar bann við frekari áfengisveiting-
um í þessu veitingahúsi, unz annað
yrði ákveðið, og mun hann í því efni
hafa stuðzt við ákvæði 2. mgr. 14. gr
áfengislaga nr 82/1969 Sú ákvörð-
un lögreglustjóra var að áliti saksókn-
ara sjálfsögð og eðlileg, eins og á stóð.
Var það bæði á ýmsan hátt ótvírætt í
þágu rannsóknar málsins auk þess,
sem áframhaldandi starfræksla þessa
veitingahúss eins og málum þá var
komið var alls endis óviðeigandi frá
sjónarmiði almennrar réttarvörslu."
Það er heldur ekki saksóknari, sem
sviptir veitingahús leyfi. Ef það er talið
óviðeigandi, að það haldi leyfi og full-
nægir ekki lengur skilyrðum, þá er það
dómsmrh , sem það gerir og hefur gert
í slíkum tilfellum, þannig að þessi orð
eru nokkuð ofsögð hjá skjalaritaranum
Var tvímælalaust nærtækast að beita
fyrrgreindri heimild lögreglustjóra
samkv 2. mgr. 14 gr. áfengislaganna
enda hæpið, að unnt hefði verið að
grípa jafnskjótt til annarrar réttarheim-
ildar til slíkra sviptinga, eins og málum
var háttað í upphafi rannsókna." Já,
það var það. Það var hæpið, en nær-
tækast þetta. Eðlilegt var að tekið
væri fyrir frekari áfengisveitingar I
þessu veitingahúsi, meðan rannsókn
málsins stæði yfir eða a.m.k. á meðan
hin eiginlega sakadómsrannsókn, svo
sem yfirheyrslur, stæðu yfir. Efni kynni
hins vegar að hafa getað orðið til
endurskoðunar þessu banni á síðari
stigi rannsóknarinnar, t.d. óvíst, að
biða hefði þurft lokasvikarannsóknar
skattrannsóknastjóra eða loka-
bókhaldsrannsókna. Það eru sannar-
lega nóg vínveitingahús i Reykjavik og
ekki hefði mér verið nokkur eftirsjá í
því í sjálfu sér, þó að eitt hefði horfið
úr sögunni og það stæði lokað enn í
dag. En bókhaldsrannsókninni er nú
enn ekki lokið Telur nú hv þm að það
hefði verið skynsamleg ráðstöfun að
halda því lokuðu allan tímann? Nei, ég
held nú, að aðalfulltrúi saksóknara
hafi gengið þarna fulllangt. Það hefði
verið frekar viðeigandi af hans hálfu að
benda á, að það ætti að beita þeim