Morgunblaðið - 03.02.1976, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. FEBRUAR 1976
Forseti minntist í ávarpi sínu
á hið erfiða og viðkvæma starf,
sem Jón Sveinbjörnsson gegndi
sem konungsritari, einkum er
sambandsslitin nálguðust. Um
það skrifar sonur hans Erling
m.a. í grein í Mbl. 1953: „Faðir
minn var islenzkur af hjarta og
sál, en bundinn var hann Dan-
mörku böndum, sem erfitt var
að slíta. Hann lauk þar námi,
kvæntist danskri konu og heim-
ili þeirra var á danskri grund.
I GÆR 2. febrúar, hefði Jón
Sveinbjörnsson, konungsritari,
— eini tslendingurinn, sem
þann titil hefur borið — orðið
100 ára, hefði hann lifað. Af þvf
tilefni var í gærmorgun komið
fyrir í Stjórnarráðshúsinu við
Lækjartorg brjóstmynd af Jóni
Sveinbjörnssyni, sem Erling
sonur hans fyrrv. ráðuneytis-
stjóri í Danmörku hefur eftir-
látið Islendingum og ríkis-
stjórnin látið steypa í málm.
Einnig hefur Erling nú sent
hingað korða þann, sem til-
heyrði einkennisbúningi kon-
ungsritara, en þann búning var
áður búið að afhenda Þjóð-
minjasafni. Einnig var áður
komið i Þjóðminjasafn frá Erl-
ingi úr búi Jóns Sveinbjörns-
sonar sigarettuveski, sem Kan-
adamenn höfðu gefið Svein-
birni Sveinbjörnssyni tón-
skáldi, föðurbróður hans. — Og
síðast en ekki síst gerðabók
Jóns sem konungsritara, sem
er nú f Þjóðskjalasafni. Skráði
Jón þar i dagbók frásögn af því,
sem viðkom Islandi á öllum rík-
isráðsfundum konungs frá 1918
til 1944 eða allan þann tíma
sem ísland var fullvalda ríki í
konungssambandi við Dan-
mörku. Og er það vafalaust
ómetanleg heimild um merki-
legan kafla i Isiandssögunni.
Forseti Islands, Kristján Eld-
járn flutti ávarp við athöfnina í
Stjórnarráðshúsinu i gærmorg-
un, að viðstöddum Geir Hall-
grímssyni, . forsætisráðherra,
Pétri Thorsteinssyni, ráðuneyt-
isstjóra, Ludvig Storr, ræðis-
manni Dana, og fleiri embættis-
mönnum, og systurbörnum
Jóns, Guðrúnu og Birgi Einars-
son og konu hans.
Minntist forseti Jóns og
starfa hans i þágu Islands.
Þó ekki hefði borið mikið
á Jóni Sveinbjörnssyni hér
heima, sagði forseti, hefði
hann gegnt mjög vanda-
sömu starfi og oltið á miklu
að með það færi háttvfs og
fær maður. Hefði reynt mik-
ið á það, ekki sízt sfðustu árin,
þegar sambandið var að slitna
milli tslands og Danmerkur.
Kvaðst forseti vilja láta I ljós
virðingu sína fyrir Jóni Svein-
björnssyni sem embættismanni
og manni og þakkaði Erlingi
syni hans, sem hefði sent Þjóð-
minjasafninu embættisskrúða
föður síns og fleiri gripi. Þá gat
forseti þess i ávarpi sínu, að
Gerðabók Jóns Sveinbjörnssonar, sem komin er f Þjóðskjalasafn. I
hana skrifaði konungsritari allt sem viðkom Islandsmálum á rfkis-
ráðsfundum hjá konungi frá 1918 til 1944, er fsland varð lýðveldi.
Astæðan til þess, að konungs-
ritarastaðan var sérstaklega
erfið er augljós. Danir litu öðr-
um augum á sambandið milli
Danmerkur og Islands en Is-
lendingar. Islendingar litu á
sambandssamninginn aðeins
sem spor að þvi takmarki, sem
þeir höfðu sett sér — fullum
aðskilnaði landanna — en Dan-
ir vonuðu að þeir samningar,
sem náðust árið 1918, gætu
haldizt — að nú hefðu þeir gef-
ið eftir eins og hægt væri og nú
Korðinn, sem konungsritari bar með einkennisbúningi sfnum og nú
er kominn heim. A honum er skjaldarmerki tslands með kórónu
konungs, komið þar fyrir eftir 1918.
ekkert til að kynna Island og
þótt til væri íslenzkt-danskt fé-
lag, þar sem meðlimirnir komu
saman til að sitja yfir kaffibolla
eða hlusta á fyrirlestur, þá var
það ekki nóg. Ef til vill fannst
mönnum innst inni, að ekki tjó-
aði að tala um orðinn hlut, skeð
væri skeð.
I þannig andrúmslofti var
ekki alltaf auðvelt að vera kon-
ungsritari. Ég held að faðir
minn hafi vonað að sambandið
milli Islands og Danmerkur
gæti haldizt, en efazt meira og
meira um það, eftir því sem
hann sá hvernig útlitið versn-
aði stöðugt. Eins og kunnugt er,
var lokaþátturinn leikinn i sið-
ustu heimsstyrjöld, er Islend-
ingar tóku skarið af og skáru á
böndin. Skoðanir manna voru
mjög skiptar um það, hvort Is-
lendingar hefðu gert rétt, en nú
kom tækifærið, sem lengi hafði
verið beðið eftir, upp í hend-
urnar á þeim. Faðir minn vissi
frá byrjun, hvernig endirinn
mundi verða. Hann áleit, að að-
skilnaðurinn væri óumflýjan-
legur og Danir ættu þess vegna
að létta undir með tslendingum
eins og hægt væri.
Faðir minn var mjög áhuga-
samur um allt, er viðkom Is-
landi. Hann tók þátt I öllum
félagssamtökum, sem höfðu á
stefnuskrá sinni eitthvað er
snerti Island eða tslendinga.
Hann var svo þjóðrækinn, að
hann fann fegurð í hvaða mynd
sem var, væri hún máluð af
Islendingi. Hann hafði einnig
mikinn áhuga á handritamál-
inu og hann vonaði að Danir
myndu fyrr eða síðar gefa Is-
lendingum handritin.“
Jón Sveinbjörnsson andaðist
í Kaupmannahöfn 12. marz
1953.
100 ár frá fœðingu
Jóns konungsritara
Sveinbiörnssonar
brjóstmyndin af Jóni Svein-
björnssyni væri gerð af Axel
Schierbeck, syni Schierbecks
landlæknis, sem var mágur
Jóns bróðir Ebbu Margrétar
konu hans. Hefðu þeir, sem
myndu eftir Jóni sagt, að hún
væri mjög lík honum.
Með korðanum, sem nú verð-
ur afhentur Þjóðminjasafni og
látinn fylgja einkennisbúningi
konungsritara, hefur Erling
Sveinbjörnsson skrifað skýr-
ingar. Segir hann þar, að korð-
inn hafi verið í eigu föður sins,
og beri skjaldarmerki tslands,
eins og það var eftir 1918, þ.e.
með kórónunni. Hafi ekki verið
til annar slíkur, nema sá sem
tilheyrði búningi Sveins
Björnssonar sendiherra. Korð-
inn hafði áður verið í eigu föð-
ur Jóns, Lárusar E. Svein-
björnssonar háyfirdómara, og
Jón fengið hann sendan frá
fjölskyldunni þegar Lárus dó
1910. Var hann þá i leðurhylk-
inu, sem nú fylgir. En Lárus
hafði átt annan korða, sem enn
er í eigu Erlings.
Jón Sveinbjörnsson var, sem
kunnugt er, sonur Lárusar
Sveinbjörnssonar háyfirdóm-
ara og Margrétar Sigriðar Guð-
mundsdóttur Thorgrimssen.
Hann var fæddur og uppalinn í
Reykjavík, en að afloknu stúd-
entsprófi 1895 var hann i
Stjórnarráði Islands eftir að
það var stofnað 1904—1906, en
ól siðan mestan aldur sinn i
Danmörku. Þar var hann i fjár-
málaráðuneytinu og i íslenzku
stjórnarskrifstofunni. Hann
hafði á hendi margvíslegan
rekstur fyrir hönd Islendinga í
málefnum, sem snerta báðar
þjóðirnar, og var, eins og áður
er sagt, konungsritari og jafn-
framt ríkisráðsritari frá 1. des.
1918 til þess er lýðveldi var
stofnað á Islandi 1944. Hann
var sjálfkjörinn i orðunefnd
1921 og orðuritari til þess er
orðunni var breytt 1944, ritari
millilandanefndarinnar 1907,
trúnaðarmaður konungs
1906—1918, kammerjunker
1914 og hlaut margvísleg heið-
ursmerki. Auk þess var hann
formaður Islendingafélagsins í
Kaupmannahöfn í mörg ár.
Þjóðréttarsamband Islands og
Danmerkur eftir Einar Arnórs-
son þýddi hann á dönsku.
gætu Islendingar ekki krafizt
meira.
Danir og tslendingar skildu
hvorir aðra aldrei fullkomlega.
Dönum fundust Islendingar
vera kröfuharðir og tslending-
um fundust Danir vera skiln-
ingslausir. Það var misskilning-
ur á báða bóga. Danir gerðu
merkilega fátt til þess að sam-
bandið gæti haldizt. Ahugi
Dana á Islandi var aldrei mik-
ill. Skólarnir gerðu lítið sem
Forseti Islands, Kristján Eldjárn, flytur ávarp er brjóstmynd Jóns Sveinbjörnssonar konungsriiara
var komið fyrir f Stjórnarráðshúsinu. A myndinni má greina Birgi Einarsson, frænda Jóns, Ludvig
Storr ræðismann, Hörð Bjarnason og Geir Hallgrfmsson forsætisráðherra.