Morgunblaðið - 04.03.1976, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. MARZ 1976
á
V
%
1

l
ÞÓTT brezka stjórnin
hafi sent fulltrúa til
Rhódesíu til að koma af
stað viðræðum milli
stjórnar hvíta minnihlut-
ans og meirihluta blökku-
manna bendir fátt til ______________________________
þess að komizt verði hjá blóðbaði í landinu.
Hættan hefur aukizt við atburðina i Angóla. Þar eru
allt að 15.000 kúbanskir hermenn orðnir atvinnulausir
og tilkynnt hefur verið í Havana að þeir verði ekki
kallaðir heim í bráð. Bæði í Rhódesíu og nágranna-
löndunum bíða skærulióar blökkumanna aðeins eftir
skipun um að hefja loka-
baráttuna gegn stjórn
Ian Smiths.
200.000 hvítir íbúar
Rhódesíu óttast að at-
burðirnir í Angóla endur-
taki sig og land þeirra
verði vettvangur tog-
streitu Rússa og Banda-
ríkjamanna. Þeir gera
Blóðbaðið nálgast
Rhódesíu
ekki ráö fyrir stuðningi
frá Suður-Afríku þar sem
John Vorster forsæt-
ráöherra hefur hvað eftir
annað hvatt Ian Smith til
Konur í Rhódesíu þjálfaðar f hermennsku vegna ótta um yfirvofandi blóðbað.
samninga við blökkumenn. Smith hefur lýst því yfir að
hann geti í mesta lagi fallizt á að meirihlutastjórn
blökkumanna taki við völdunum eftir 30 ára að-
lögunartíma.
1 Suður-Afríku er óttazt að blökkumenn þar kunni
að gera uppreisn og búizt er við að Kúbumenn sæki
inn í Suðvestur-Afríku (Namibíu). Rússar hafa þegar
lýst því yfir að þeir muni styðja frelsishreyfingu
blökkumanna í Suðvestur-Afríku, SWAPO, og svipað-
ar yfirlýsingar hafaverið gefnar í Havana.
Suóur-Afríkumenn ráða yfir 200.000 manna land-
her búnum fullkomnustu hergögnum auk flota og
flughers. Andspænis þeim standa um 15.000 kúbanskir
hermenn í Angóla, 80.000 hermenn MPLA, 5.800
manna her Zambíu, 14.600 manna her Tanzaníu og um
60.000 manna her Mozambique. Þar við bætast
hundruð þúsunda blökkumanna sem gætu orðið
skæruliðar.
I her Rhódesíu eru aðeins 7.500 menn en hægt er að
kalla út 15.000 til viðbótar. Andspænis þessum fá-
menna her eru rúmlega 5 milljónir blökkumanna.
Sveinn Tryggvason:
Bændasamtökin verði gerð
að einni
ÁRBÓK landbúnaðarins 1974 er
nýkomin út og meðal efnis i henni er
grein eftir Svein Tryggvason, fram-
kvæmdastjóra Framleiðsluráðs land
búnaðarins, um skipulag búnaðar-
samtakanna. í grein sinni hvetur
Sveinn til þess að bændasamtökin
verði gerð að einni óskiptri heild.
Morgunblaðið hefur fengið leyfi
höfundar til að birta greinina og fer
hún hér á eftir i heild:
Þegar Búnaðarfélag íslands var
stofnað, 5 júlí 1899, skyldi það vera
heildarsamtök bænda landsins um at-
vinnuveg þeirra, landbúnaðinn, og
ekkert þeim samtökum óviðkomandi,
er hann varðaði Þessi skilnmgur á
hlutverki B í var almennur og rótgró-
inn fyrstu áratugi aldarinnar. Undan-
tekningu frá þessu verður þó að telja
skógræktina, enda hefur skógræktin
aldrei verið talin til búskapar á íslandi
Ríkið tók líka skógræktarmálin í sínar
hendur með lögum um skógrækt árið
1 907 og hefur svo verið ætíð síðan
Annars hefur flest það, sem unnið
hefur verið fyrir landbúnaðmn h‘ér á
landi á fyrstu tugum aldarinnar, verið
gert fyrir forgöngu og atbema þessara
búnaðarsamtaka þó að ýmislegt hafi að
þeirri forgöngu verið stundum fundið
og málin síðar tekm úr hendi þeirra Þó
ber eitt að nefna, sem ekki var stofnað
til fyrir forgöngu B í., en varð síðar því
til eflingar, en það er Ræktunarfélag
Norðurlands, sem upprunalega var
stofnað til af nokkrum áhugamönnum
um ræktunarmál, fyrst og fremst skóg-
rækt Hóf félagið starf sitt með því að
koma upp litlunr trjálundum heima við
bæina Síðar varð þó tilraunastarfsemi
i jarðrækt aðalverkefni þess, emkum
eftir að Ólafur Jónsson tók við fram-
kvæmdastjórn þess árið 1924, enda
hafði það þá nokkru áður gengið til
skipulagsbundinnar samvinnu við B í
sem búnaðarsamband Norðurlands
Á árunum 1 928— 1 930 verða eins-
óskiptri
konar þáttaskil í söqu Búnaðarfélags
íslands Ný verkefni er landbúnaðinn
varða, eru því ekki lengur falin, heldur
tekur íslenska ríkið þau i sínar hendur,
eða verkefnin eru falin nýjum samtök-
um, sem óháð eru B í Þarna ber þrjú
verkefni langsamlega hæst Stofnun
mjólkurbúa, stofnun Búnaðarbanka
íslands og verslun með tilbúinn áburð
B í hafði þó átt hlutdeild í að koma
þessu öllu áleiðis
Fyrstu mjólkurvinnslubúin, smjör-
búin eða rjómabúin, eins og þau voru
ýmist kölluð voru reist i samvinnu við
búnaðarsamtökin og með siðferðileg-
um og félagslegum stuðningi þeirra.
Sömu sögu er að segjá um fyrstu
mjólkurvinnslustöð Borgfirðinga að
Beigalda Hins vegar stóð að skipu-
lagningu mjólkursölu og fyrstu
mjólkurstöðinni víð Lindargötu í
Reykjavík, samvinnuf5tög bænda í
hinu forna Kjalarnesþingi, Mjólkur-
félag Reykjavíkur Svipaða sögu er að
segja um upphaf skipulegrar mjólkur-
sölu og mjólkurvinnslu á Akureyri, að
þar hafði Kaupfélag Eyfirðinga for-
ustuna, en stofnun Mjólkurbús
Ölfusinga og Mjólkurbús Flóamanna
lét B í. sig mjög miklu skipta og
gerðist framkvæmdastjóri B.í , Sig-
urður Sigurðsson, hinn mesti áróðurs-
maður og grjótpáll i því máli En þegar
mjólkursölunni og mjólkurvinnslunni
var komið i skipulagsbundið form
1934—1936, myndaðist um þessi
mál samvinnufélagsskapur, sem ekki
var í neinum skipulagsbundnum
tengslum við B í
Búnaðarfélag íslands hafði for-
göngu um það á árunum
1923—1925 að koma lánamálum
landbúnaðarins í viðunandi horf
Komst það svo langt, að 1 924 skipaði
félagið þriggja manna nefnd til að
athuga þessi mál og leggja fram tillög-
ur til úrlausna, og lofaði þá ríkisstjórn-
m aðstoð sinni við nefndarstörfin
Nefndin lagði fram frumvarp um
heild
Ræktunarsjóð íslands, er samþykkt var
sem lög á Alþingi 1 925 Gat sá sjóður
þá bætt úr brýnustu lánaþörf land-
búnaðarins til ræktunar og húsagerðar,
eins og peningamálum þá var komið
En sjóðurinn var lagður undir stjórn
Stjórnarráðs íslands, er þótti heldur
íhaldssamt um lánveitinqar úr sjóðn-
um. Síðan tóku svo stjórnmálamenn-
irnir við þessum málum, og var stofn-
aður Byggingar- og landnámssjóður
1928 og loks Búnaðarbanki íslands,
með lögum frá 1 929 Hann var algjör-
lega rikisstofnun og var búnaðarsam-
tökunum engin hlutdeild ætluð í stjórn
hans eða aðferðum „við að styðja land-
búnaðinn og greiða fyrir fjármálavið-
skiptum þeirra. er stunda landbúnaðar-
framleiðslu,” en það var „tilgangur
bankans” að því er tilgreint var í 1
grein laganna um hann.
Búnaðarfélag íslands og Ræktunar-
félag Norðurlands gerðu fyrstu jarð-
ræktartilraunirnar sem gerðar voru hér
á landi Búnaðarfélagið hafði einnig
forgöngu um það að farið væri að nota
tilbúinn áburð í nokkuð stórum stíl. En
1929 tók íslenska ríkið í sínar hendur
forgöngu um það, að stofnuð var
einkasala á tilbúnum áburði og fól
síðan S.Í.S. rekstur einkasölú.
Búnaðarfélagið lagði, að vísu, til af
starfsliði sínu fyrsta forstöðumann
þeirrar einkasölu, en að öðru leyti var
hún Búnaðarfélagi íslands óvið-
komandi
Telja má að ekkert af þessu hafi verið
bein skerðing á verkefnum B í eða
bændasamtakanna Þetta voru ný verk-
efni varðandi landbúnaðinn og var
ekkert þeirra lagt í hendur bændasam-
takanna eins og þau voru á vegi stödd
þegar til þeirra var stofnað Um
mjólkurframleiðsluna, mjólkurvinnsl-
una og mjólkursöluna var eðlilegt að
stofna til nýrra bændasamtaka, en hitt
var um leið eðlilegt, eins og líka kom
fram síðar, að þau nýju samtök hefðu
skipulagsbundið samstarf við alls-
herjarsamtök bænda. Um Búnaðar-
bankann var sjálfsagt að búnaðarsam-
tökin hefðu við hann eitthvert lögbund-
ið samband, jafnvel þó að hann væri
ríkisstofnun og um áburðarsöluna
hefði verið sjálfsagt að tryggja
búnaðarsamtökunum íhlutunarrétt, en
eðlilegast hefði verið að þau hefðu haft
söluna i sínum höndum.
í framhaldi af þessu, að bændasam-
tökunum var ekki falin ný verkefni
varðandi landbúnaðinn á árunum milli
styrjaldanna, kom svo það, eftir síðari
heimsstyrjöldina, að verkefni voru
beinlínis tekin af samtökunum
Hið fyrsta er af Búnaðarfélagi
íslands var tekið við lok siðari heims-
styrjaldarinnar var íhlutun um verð-
lagningu landbúnaðarafurða innan-
Sveinn Tryggvason
lands Þennan rétt hafði B í reyndar
aldrei tekið sér á formlegan hátt, né
heldur hafði þvi verið fenginn hann
Hinsvegar þótti sjálfsagt að það ætti
þann rétt, sem fulltrúi allra bænda
landsins Því var það, að siðsumars
1 944 var kvatt saman aukabúnaðar-
þing til þess að ræða verðlagningu
landbúnaðarafurða þá um haustið Þá
var þannig ástatt, að samkvæmt ný-
lega settum lögum skyldu bændur
hafa sambærilegar tekjur við aðrar
vinnandi stéttir og samkvæmt út-
reikningi Hagstofu íslands þurfti verð
landbúnaðarafurðanna að hækka um
9,4% til þess að tekjur þeirra héldust i
sama horfi og haustið áður, móts við
tekjur annarra stétta. Á þessu auka-
þingi B í gengust fulltrúarnir undir það
að þessarar afurðaverðshækkunar yrði
ekki krafist, í trausti þess, að slíkt
myndi stöðva þá dýrtíð, er þá fór óðum
vaxandi Það var ekki látið nægja að
bændur yrðu fyrir þeim tekjumissi, er
þeir höfðu af misskildum þegnskap
samþykkt, heldur var líka tekinn af
samtökum þeirra allur íhlutunarréttur
um verðlagningu afurðanna og var það
vald sett i hendur nefndar er stjórn-
völdin höfðu sjálfdæmi um að velja
menn í og skipa. Þá reis hluti bænda-
stéttarinnar upp bæði gegn samtök-
um sfnum, er þeir töldu að hefðu samið
heimildarlaust af stétt sinni tekjur, er
henni bar með réttu, og stjórnar-
völdunum, er sýnt hefðu bændastétt-
inni óvirðingu og niðst á trausti hennar
til þjóðfélags sins. Þessari „uppreisn"
lauk með því að stofnað var Stéttar-
samband bænda til þess að annast
hagsmunamál bændastéttarinnar Að
vfsu eru félagsmennirnir hinir sömu,
en verkefnunum og forystu skipt án
nokkurra skipulegra tengsla Hér var
raunverulega til þess stofnað að hafa
tvo tígulkónga i sömu spilum og var
varla unnt að bjóða upp á áhrifameira
ráð til innbyrðis ófriðar og sundrungar
í búnaðarsamtökunum. Það er ein-
göngu að þakka hollustu þeirra
manna, er veitt hafa þessum tviskiptu
samtökum forstöðu, við bændastétt
landsins, að þetta hefur ekki komið að
verulegri sök fram til þessa. Hinsvegar
ber að fagna þeim sigri að bændasam-
tökin fengu með þessu samningsrétt
um verðlagningu landbúnaðarafurð-
anna og ákvörðunarrétt um sölumeð-
ferð þeirra að mestu leyti Má af þeim
sigri ráða það, að bændur landsins
geta heimt í sínar hendur meiri yfirráð
um mál sin, en þeir hafa fengið og
tekið, ef þeir aðeins sýna nóga ein-
beitni í vilja sínum
Næst gerðist það að áhrifavaldið yfir
endurnýjun landbúnaðarins var af Bún-
aðarfélagi íslands, og þar með bænda-
samtökunum, tekið og lagt undir nýja
ríkisstofnun, Landnám rikisins, óháða
B í og bændasamtökunum. Búnaðar-
félag íslands, aðallega þó tveir starfs-
menn þess, Steingrimur Steinþórsson
og Pálmi Einarsson, hafði við stríðslok-
in 1 944 undirbúið löggjöf um eflingu
landbúnaðarins að striðinu loknu,
eflingu lánastofnana landbúnaðarins,
Ræktunarsjóðs dfcj Byggingarsjóðs,
aðstoð við stofnun nýbýla og tilraunir
með stofnun byggðahverfa í sveitum