Morgunblaðið - 04.03.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. MARZ 1976
Ríkisstjórnin beiti sér fyrir stofnun
hlutafélags til að reisa og reka til-
Saltverksmiðja á Reykjanesi:
raunaverksmiðiu
Á FUNOI efri deildar Alþingis í
gær mælli Gunnar Thoroddsen
idnaöarráðherra fyrir stjórnar-
frumvarpi um saltverksmióju á
Revkjanesi. Megin atriði frum-
varpsins eru:
Q Frumvarpið gerir ráð fyrir að
ríkisstjórnin beiti sér fyrir stofn-
un hlutafélags, sem hafi það
markmið að kanna aðstæður til að
reisa og reka saltverksmiðju á
Revkjanesi og jafnframt að reisa
tilraunaverksmiðju f því skyni.
Til samvinnu um stofnun og
starfrækslu hlutafélagsins skal
ríkisstjórninni heimilt að kveðja
til innlenda aðila, sem áhuga hafa
ámálinu en ekki erlenda.
• lllutafélaginu skal slitið,
þegar fyrir liggja niðurstöður af
undirbúnings- og tilraunastarfi
félagsins, nema Alþingi heimili
framhald á starfsemi þess í öðr-
um tilgangi. Að því skal stefnt að
framselja árangurinn af starfi
félagsins í hendur aðila eða
aðilum, sem takist á hendur að
fullbyggja verksmiðjuna og
annast rekstur hennar til fram-
búðar en hlutafélagið skal fá
endurgoldin tilkostnað sinn.
0 Gert er ráð fyrir að verk-
smiðjan framleiði fyrst ogfremst
salt þ.e.a.s. fisksalt og fínsalt,
ennfremur kalí til ábyrðar
kalsíum cloride og brome til
notkunar í iðnaði o.fl. Með fram-
leiðslu á þessum efnum hér á
landi sparast mikill gjaldevrir.
0 Áætlaður kostnaður við fram-
kvæmdir félagsins, þ.e. byggingu
og rekstur tilraunaverksmiðju, er
137,5 milljónir krónasem dreifist
á árin 1976, 1977, og 1978.
Minnstur hlutinn, eða 3,2
milljónir falla á árið 1976 og eru
þegar til fjárveitingar til staðar
fil þeirra framkvæmda. Annar
kostnaður við starf félagsins er
áa-tlaður um 22,4 milljónir og er
heildarkostnaður vegna undir-
búnings félagsins því áætlaður
um 160 milljónir króna. Ríkis-
stjórninni er heimilt að leggja
fram allt aö 60 milljónir króna
sem hlutafé og veita ríkisábyrgð
fvrir láni eða lánum vegna hluta-
félagsins allt að 100 milljónum
króna.
Hér fer á eftir ræða sú, er
Gunnar Thoroddsen flutti, þegar
hann mælti fyrir frumvarpi um
saltverksmiðju á Reykjanesi á
Alþingi í gær:
,,Það frv. sem hér liggur nú
fyrir til umr. er um salt-
verksmiðju á Reykjanesi. Í 1. gr.
þess er gert ráó fyrir að ríkisstj.
skulí beita sér fyrir stofnun
hlutafélags, er hafi það markmið,
að kanna aðstæður til að reisa og
reka saltverksmiðju á Reykjanesi
og annast undirbúning þess, að
slíku fyrirtæki verði komið á fót.
Rannsóknir til undirbúnings
saltverksmiðju eða sjóefnaverk-
smiðju á Reykjanesi hafa staðið
yfir alllengi. Það mun hafa verið
fyrir réttum 10 árum, að Rann-
sóknaráð ríkisins hóf könnun á
þessu málí, en áður höfðu nokkr-
ar byrjunarathuganir verið
gerðar á vegum raforkumálaskrif-
stofunnar. Fyrsta athugunin, sem
Kannsóknaráð ríkisins lét gera
var almennt yfirlit um möguleika
tii að framleiða salt og vinna
tinnur efni úr sjó og skeljasandi.
A árinu 1968 hófust boranir og
jaröfræðilegar rannsóknir á
Reykjanesi. Það var boruö um
1800 metra djúp hola og hún gaf
það yiiðan árangur, að það var
metiö að hinar jarðfræðiiegu for-
sendur saitverksmiðju væru fyrir
hend og væru traustar. Jafn-
framt þessum jarðfræðiiegu at-
hugunum voru gerðar tæknilegar
tiiraúnir og áætlanir um stofn-
kostnað og rekstur fyrirtækja,
sem gætu hagnýtt sér þessi verð-
mæti og framleitt ýmiss konar
efni úr þeim. En það heitir
sjóefnavinnsla hefur verið notað
um þessa möguleika og er þá átt
við fjölþætta vinnslu úr sjó og.
heitum söltum hveralegi frá jarð-
hitasvæðinu.
Frá upphafi hefur Baldur
Lindal efnaverkfræðingur verið
helsti frumkvöðuli þessa máls og
hefur unnið að þvi máli að stað-
aldri. Þegar athuganir Rann-
sóknaráðs ríkisins höfðu staðið yf-
ir nokkur ár, þá gerðist það haust-
ið 1972, að ráðið skilaði skýrsiu til
ríkisstj. með áætlun um stofn-
kostnað og rekstur og benti þetta
til þess að starfsemi verk-
smiðjunnar gæti orðið arðbær.
Iðnaðarráðuneyti fól þá Verk-
fræðistofu og Hagrannsóknar-
deild Framkvæmdastofnunar, að
gera könnun á rekstrargrundvelli
saltverksmiðjunnar og umsagnir
lágu fyrír í febrúar 1974. Var þá
gefin út yfirlitsskýrsla um málið.
Þessar umsagnir voru jákvæðar
og talið að fyrirtækið ætti að geta
skilað góðum arði.
Þá fór málið til iðnþróunar-
nefndar til athugunar og lagði
hún fram till. um meðferð máls-
ins og áætlun um kostnað við und-
irbuningsframkvæmdir. Vorið
1974 fól svo iðnrn. viðræðun. um
orkufrekan iðnað að gera till. um,
hvernig staðið skyldi að frekari
undirbúningsframkvæmdum.
Það er gert ráð fyrir, að afurðir
verksmiðjunnar verði fyrst og
fremst salt, þ.e.as. fisksalt og fín-
salt, ennfremur kalí til áburðar
kalsíum cloride og brome til
notkunar í iðnaði en einnig er
gert ráð fyrir að til muni falla
verulegt magn af öðrum efnum
svo sem kísil, gyfsi, koldiocsid,
sem útgangsefni en líklegt að sum
eða öll þessi efni gætu skilað
hagnaði ef þau væru hagnýtt á
réttan hátt. Það er talið nauðsyn-
legt að gerðar séu frekari rann-
sóknir áður — og tilraunir áður
en endanleg ákvörðun verður
tekin um býggingu sjóefnaverk-
smiðjunnar og stóriðjun. hefur
gert till. um, að á Reykjanesi
verði reist tílraunaverksmiðja í
þessu skyni. A s.l. ári sendi stór-
iðjunefnd iðnaðarráðuneytinu
till. um þetta efni og frv., sem
síðan hefur verið til nánari athug-
unar og liggur nú hér fyrir.
Aðalefni þessa frv. er það sem
ég gat um hér í upphafi að
ríkisstj. skuli beita sér fyrir stofn-
un hlutafélags, sem hafi það
markmið að kanna aðstæður til að
reisa og reka saltverksmiðju og
annast undirbúning þess, að slíku
fyrirtæki verði komið á fót. Hér
er því gert ráð fyrir undirbúnings
eða könnunarfélagi og eru það
fyrst og fremst frekari tilraunir
og bygging tilraunaverksmiðju,
sem það á að hafa með höndum.
I 2. gr. frv. segir um samvinnu
um stofnun hlutafélags: Skuli
rikisstj. heimilt að kveðja inn-
lenda aðila sem áhuga hafa á
málinu. Á fyrri stigum var um
það rætt að heimilt væri einnig að
kveðja til erlenda aðila, en við
nánari athugun var horfið frá því
á þessu stigi máls, að kveðja til
erlenda aðila og er þvi skv. frum-
varpinu eingöngu heimilt, að inn-
lendir aðilar verði þátttakendur í
þessu hlutafélagi.
Þá er i 3. gr. sagt að hluta-
félaginu sé heimilt, að fram-
kvæma eða láta framkvæma
hvers konar athuganir og að-
gerðir til undirbúnings að bygg-
ingu og rekstri saltverksmiðju.
Það skuli að því stefnt að unnt
verði að framselja árangurinn af
starfsemi félagsins í hendur
aðilum, sem takist á hendur að
fullbyggja saltverksmiðju og
annast rekstur hennar til- fram-
búðar. En þá skuli stefna að því
að þetta könnunarhlutafélag fái
tilkostnað sinn að fullu endur-
goldinn frá þeim, sem taka svo við
starfseminni til frambúðar.
Þá er gert ráð fyrir því einníg í
3. gr. að þessu könnunarhluta-
félagi skuli slitið, þegar hlutverki
þess samkv. 1. gr. er lokið og að
Gunnar Thoroddsen.
óheimilt sé að selja árangurinn af
starfsemi hlutafélagsins til
annarra en íslenzkra aðilja nema
samþykkis Alþingis komi til. Þá
er í 4. gr. ýmsar heimildir ríkisstj.
til handa í þessu skyni. í fyrsta
lagi að leggja fram allt að 60 millj.
kr. sem hlutafé í þessu væntan-
lega félagi. í þessu sambandi vil
ég taka fram, að það er gert ráð
fyrir því, að hlutaféð verði sem
næst þessari upphæð. Hins vegar
er ætlunin sú að öðrum aðilum
heldur en ríkissjóði verði gefinn
kostur á að vera þátttakandi í
þessu könnunarfélagi og aðilar til
þess hvattir. Hins vegar ef til þess
kæmi að ekki væri áhugi eða
möguleikar hjá öðrum aðilum að
verða hluthafar í þessu félagi að
neinu ráði, þá mundi þetta geta
hjá ríkinu lent að verulegu leyti
og því er þessi upphæð þannig
ákveðin. En við undirbúning og
stofnun félagsins verður að því
stefnt að fá aðra aðila inn í þetta
hlutafélag.
Þá er gert ráð fyrir því að
heimilt sé að leggja til féiagsins
mannvirki og undirbúningsrann-
sóknir sem unniö hefur verið að á
kostnað ríkissjóðs og skuli þetta
metið við kostnaðarverði og telja
til hlutafjárframlags ríkissjóðs.
Þá er veitt heimild fyrir ríkis-
ábyrgð fyrir láni allt að 100 millj.
kr. tíl starfsemi könnunar-
félagsins í 4. lió 4. gr. er félaginu,
ríkisst. veitt heimild til þess að
veita könnunarfélaginu heimildir
til hagnýtingar á jarðhitaréttind-
um og vinnsluréttindum á
Reykjanesi í eigu ríkisins i þágu
athugana og aðgerða samkv. 3. gr.
og loks heimilað að fella niður
aðflutningsgjöld og söluskatt af
byggingarefni, búnaði og vélum
til þessara framkvæmda.
I 6. gr. er svo tekið fram, að að
því leyti sem ríkissjóður verður
hluthafi í þessu könnunarfélagi,
þá skuli iðnaðarráðherra, og fjár-
málaráðherra tilnefna fulltrúa á
hlutafélagsfundi. Aðalfundur
félagsins kýs sér síöan stjórn og
skuli iðnrh. skipa formann
stjórnarinnar.
1 7. gr. er svo ákvæði um
mengunarvarnir og varúðarráð-
stafanir. Þar segir að hluta-
félaginu beri að gera varúðarráð-
stafanir, sem við verður komið til
þess að varna tjóni á umhverfinu
við framkvæmdir á þess vegum og
skal starfsgrundvöllur saltverk-
smiðjunnar miðaður við að fyrir-
tækið fullnægi því skilyrði Þá er
það tekið fram í 2. mgr. 7. gr. að
framkvæmdir undirbúnings-
félagsins og hönnun sjálfrar salt-
verksmiðjunnar, bygging og
rekstur skuli vera i samræmi við
núgildandi og síðari lög og reglu-
gerðir varðandi mengunarvarnir,
öryggi, heilbrigði og hreinlæti á
vinnustað og staðla þá sem settir
eru samkvæmt þeim. Um þessi
mál hefur verið haft við undir-
búning málsins fullt samráð við
heilbmrn.
Þetta mál hefur verið nokkuð
til athugunar hjá náttúruverndar-
ráði, en til frekari áréttingar rit-
aði iðnrn. nú um það leyti eða rétt
áður en frv. var lagt fram bréf til
náttúruverndarráðs, þar sem
óskað er eftir nýrri athugun ráðs-
ins og skriflegri greinargerð um
afstöðu þess til þessa máls.
Varðandi kostnaðinn við þessar
framkvæmdir, sem hér er gert ráð
fyrir þá hefur kostnaðaráætlun
sú, sem fylgdi till. viðræðu-
nefndarinnar um orkufrekan
iðnað frá í fyrra verið endurskoð-
uð nú í febrúarmánuði og er þá
gert ráð fyrir að kostnaður við
framkvæmdir félagsins verði
137.5 millj. kr., sem dreifist á árin
1976, 1977 og 1978. Hér er fyrst og
fremst um að ræða byggingu til-
raunaverksmiðju og smíði véla og
tækja í slíka verksmiðju. Af
þessari upphæð er minnstur
hluti, sem fellur á árið 1976 eða
um 3.2 millj. kr., en sú upphæð er
fyrir hendi samkvæmt fjárlögum
1975, en það fé hefur verið geymt
til þessara hluta og svo i
fjárlögum fyrir árið 1976 eru
þessar tvær fjárhæðir eða fjár-
veitingar samtals 3.3 millj. kr.
Ég vænti þess, að þetta merka
mál fái góðar undirtektir á
Alþingi. Þetta hefur verið, eins og
komið hefur fram í þessu yfirliti
og í greinargerð frumvarpsins,
lengi til athugunar, og það er
skoðun þeirra, sem kunnugastir
eru, að hér sé um merkilegt iðn-
aðar- og iðjufyrirtæki að ræða,
sem bæði geti orðið þjóðarbúinu í
heild til hags vegna gjaldeyris-
tekna og aukinnar atvinnu i landi.
Það standa vonir til þess, að hér
geti orðið um þjóðþrifafyrirtæki
að ræða.“
Að lokinni framsögu ræðu
Gunnars Thoroddsen urðu
nokkrar umræður um efni frum-
varpsins og lýstu þeir þingmenn,
sem til máls tóku ánægju sinni
yfir því að frumvarp þetta skyldi
fram komið.
Oddur Ólafsson (S), tók fyrstur
til máls og minnti á fjárhagslega
þýðingu þessa máls fyrir þjóðina.
Þarna væri um að ræða nýtingu á
innlendri orku, hráefnið væri inn-
lent og framleiðslan nýttist á inn-
lendum markaði og sparaði þann-
ig gjaldeyri fyrir þjóðarbúið. Odd-
ur sagði þá þróun hafa orðið í
atvinnumálum Suðurnesjabúa að
hlutur þeirra í fiskveiðum hefði
minnkað vegna aukningar á öðr-
um stöðum á landinu og vegna
AUHflGI
minnkandi fiskgengdar á miðum
við Suðurnes. Brýna nauðsyn
bæri því til að gera átak í atvinnu-
málum þessa landshluta og lýsti
þingmaðurinn ánægju sinni yfir
þvi að frumvarp þetta skyldi nú
komið fram á Alþingi.
Stefán Jónsson (K) þakkaði ráð
herra fyrir hans framgang í þessu
máli og minnti á að þarna væri
fyrirhugað að nýta innlenda orku
og tilraunir þær, sem fram hefðu
farið, væru til þess fallnar að
vekja bjartsýni um árangur.
Þarna væri ekki bara um að ræða
nýjung, sem kæmi Suðurnesjabú-
um einum til góða heldur öllum
landsmönnum og með frumvarpi
þessu væri tekið fyrir að erlendir
aðilar næðu tökum á þessari verk-
smiðju.
Steingrímur Hermannsson (F)
sagði að sjaldan eða aldrei hefðu
jafn víðtækar rannsóknir og til-
raunir verið framkvændar áður
en Islendingar legðu út í slíka
framkvæmd, sem gert væri ráð
fyrir í frumvarpi þessu. Rann-
sóknir þessar lofuðu góðu og
þarna væri til staðar næg orka,
sem hægt væri að hemja.
Jón Armann Héðinsson (A)
varpaði fram þeirri spurningu
hvort ekki væri rétt að breyta
heiti frumvarpsins í tilraunasalt-
verksmiðju á Reykjanesi og
spurði einnig hvað rikið ætti mik-
ið land á þeim stað, sem fyrirhug-
að væri að reisa verksmiðjuna og
hvernig væri háttað eignarhaldi á
hitaréttindum á þessu svæði.
Albert Guðmundsson (S) fagn-
aði frumvarpinu og sagði að hér
væri um að ræða stórt framfara-
mál fyrir alla þjóðina. Albert
ræddi þessu næst þátt einstak-
linga i stofnun og rekstri þessa
hlutafélags og sagði vafasamt að
búast mætti við mikilli þátttöku
einstaklings ef fyrirfram væri
ákveðið að fé þeirra mætti ekki
skila arði. Það væri ekki gæfulegt
að þeir, sem stofnuðu þetta hluta-
félag ættu kannski að fá hlutafé
sitt endurgoldið. Albert sagði það
sina skoðun að ríkið hefði átt að
ljúka öllum tilraunum sjálft og
ákveða síðan hvort einstaklingum
yrði gefinn kostur á að halda
framkvæmdum áfram eða ríkið
gerði það.
Stefán Jónsson (K) tók aftur til
máls og gerði að umtalsefni orð
Alberts Guðmundssonar um eign-
arhald á verksmiðjunni og tók
Stefán það fram að samkvæmt
skoðun hans ætti verksmiðjan að
verða eign þjóðarinnar i heild en
ekki fárra einstaklinga.
Gunnar Thoroddsen iðnaðar-
ráðherra svaraði spurningum
þeim sem Jón Ármann Héðinsson
hafði beint til hans og sagði að
heiti frumvarpsins yrði skoðað i
nefnd en hvað snerti eignarhald á
landinu á Reykjanesi og hitarétt-
indum, þá væri nú unnið að grein-
argerð um þau mál i iðnaðarráðu-
neytinu og yrði greinargerð sú
lögð fyrir þá nefnd, sem fjalla
riiyndi um frumvarpið.
Jón Ármann Héðinsson tók aft-
ur til máls og ræddi nokkuð um
eignarhald á jarðhitaréttindum í
landinu.
Að síðustu kvaddi Albert Gud-
mundsson (S) sér aftur hljóðs og
sagðist telja að erfitt reyndist að
fá einstaklinga til þátttöku í
þessu hlutafélagi og minnti á
hvernig hluthafar í Áburðarverk-
smiðjunni voru neyddir til þess
með dómi að láta af hendi hluta-
bréf sín.
Að lokinni fyrstu umræðu var
málinu vísað til iðnaðarnefndar
og annarrar umræðu.