Morgunblaðið - 30.09.1976, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1976

Útgefandi
Framkvæmdastjórí
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulitrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgrei8sla
Auglýsingar
hf Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjórn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. slmi 10100
Aðalstræti 6, simi 22480
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
Neitendasamtök gegna
víða um heim veigamiklu
hlutverki, sem miðar að hvoru
tveggja, að tryggja hinum al-
menna borgara valfrelsi i kaup-
um nauðþurfta og annars þess,
sem í dag telst til eðlilegrar
eftirspurnar heimila og einstak-
linga, og á því verði, sem við-
ráðanlegt er. Um allan hinn
lýðfrjálsa heim hafa almanna-
viðhorf af þessu tagi leitt til
frjálsra viðskiptahátta, sem í
senn hafa leitt til vöruúrvals og
sölusamkeppni, sem þjónað
hafa hagsmunum heytenda.
íslendingar, sem komnir eru
yfir miðjan aldur, búa að
reynslu, er felur í sér lærdóms-
ríkan samanburð á þessu sviði.
Annars vegar alllangt hafta-
tímabil, þar sem hvers konar
innflutningur var háður leyfum
pólitískra nefnda og kaup á
nauðþurftum vóru bundin
skömmtunarseðlum, sem neyt-
endur þágu úr hendi hins opin-
bera Þetta fyrirkomulag þótti
ekki þjóna hagsmunum al-
menníngs, hvorki um vöruúrval
né vöruverð, en bauð hins veg-
ar upp á margs konar misnotk-
un í úthlutun innflutningsleyfa,
smygl og svartan markað, sem
hér blómstraði um langt árabil.
Um og upp úr 1 960 tók frjáls-
hyggja að móta íslenzka við-
skiptahætti á ný, bæði í milli-
ríkjaverzlun og vörudreifingu á
islenzkum markaði, þó allar
götur hafí viss haftatilhneiging
sagt til sín í fari íslenzkrar
stjórnsýslu. Hætt er þó víð að
muna hina fyrri tíma skömmt-
unarbiðraða og svarts markað-
ar, sem vildu hverfa aftur til
fyrri verzlunarhátta. Yngra fólk,
sem ekki lifði þessi ár verzlun-
arhafta, á ekki jafn auðvelt
með að gera raunhæfan sam-
anburð á þessum tveimur val-
kostum
Engu að síður skjóta enn í
dag upp kolli dæmisögur hins
daglega lífs, sem orðið geta
vegvísar í þessu efni. Hér skal
lítíllega fjallað um tvær þeirra,
sem allir kunna skil á, annað-
hvort af eigin reynslu eða af-
spurn. Hin fyrri tengist svoköll-
uðum ferðamannagjaldeyri,
sem hefur verið skammtaður úr
hnefa, enda þótt hann sé að-
eins óverulegt brot af heildar-
gjaldeyriseyðslu þjóðarinnar.
Þessi skömmtun hefur þó ekki
leitt til minni gjaldeyriseyðslu
ferðamanna, nema síður sé. Sá
fjöldi landsmanna, sem árlega
fer utan, veit gjörla, að þorri
ferðamanna hefur drjúga
erlenda mynt undir höndum.
Sá erlendi gjaldeyrir, sem til
fellur hér innanlands, og myndi
við eðlilega afgreiðslu ferða-
gjaldeyris skila sér inn í banka-
kerfið, eing og íög standa til,
virðist að hluta til falur á svört-
um markaði og yfirverði miðað
við skráð gengi. Þessi skömmt-
un virðist því ekki hafa náð
tilætluðum árangri, sem áreið-
anlega var að stefnt í góðri trú,
en hins vegar hafa ýtt undir
svartan markað með erlendan
gjaldeyri, fram hjá gjaldeyris-
bönkunum
Hitt dæmið sem rétt er að
hyggja að varðar litsjónvarps-
tæki. Þau svart-hvítu sjón-
varpstæki, sem nú eru í notkun
í landinu, eru að stórum hluta
komin á þann aldur, sem svar-
ar eðlilegum endingartíma
þeirra. Verulegur hluti heimila í
landinu stendur frammi fyrir
þeirri staðreynd að þurfa að
endurnýja sjónvarpstæki sín nú
eða á næstu árum. Þar sem
sjónvarpið sendir þegar að
hluta til og væntanlega áður en
langir tímar líða að mestu leyti
efni sitt út í litum, er eðlilegt að
almennt sé horft til litsjón-
varpstækja, þegar þessi endur-
nýjun ber að dyrum. Þá blasir
við sú staðreynd að innflutn-
ingshöft há því, að hægt sé að
mæta eftirspurn eftir þessari
vöru. Og hvað gerist? Höftin og
eftirspurnin freista til ólöglegs
innflutnings, sem dæmin
sanna, en ríkissjóður og sjón-
varpið missa af eðlilegum tekj-
um af tækjunum. Hér er að
vísu um gróf lögbrot að ræða,
sem taka verður hart á, en
engu að síður er rétt að meta
orsök og afleiðingu við framtið-
arskipan á þessu sviði.
Samkvæmt áætlun tveggja
innflytjenda sjónvarpstækja
gera þeir ráð tyrir að hér seld-
ust 1000 og í hæsta lagi 2000
litsjónvarpstæki á ári, miðað
við eðlilegan innflutning. Sé
reiknað með 1000 tækja ár-
legri sölu, meðan markaðurinn
þeir séu fáir, í hópi þeirra er
Ferðagjaldeyrir og
litsjónvörp
er að mettast, áætla þeir and-
virði þeirra í gjaldeyri
50—100 milljónir króna. Síð-
an bætist við 75% tollur, sem
rennur til sjónvarpsins, vöru-
gjald og söluskattur, sem renn-
ur til rikissjóðs, og er litlu minni
fjárhæð en rennur til sjónvarps-
ins, og annar innlendur kostn-
aður. Þeir telja að æskilegra
hefði verið að metta markaðinn
smám saman, með frjálsum
innflutningi, í stað þess að
safna saman eftirspurninni, ef
svo má að orði komast, sem
leiðir til þess að stíflan brestur
síðar meir, þegar slakað yrði á
innflutningshöftunum. Þá yrði
um miklu meiri gjaldeyris-
eyðslu að ræða á skömmum
tíma en vera þyrfti og æskilegt
væri. Eftirspurn nú mætti hins
vegar halda í skefjum um sinn
með þeim hætti að sjónvarpið
yki ekki á næstunni útsendingu
efnis í lit umfram það sem nú
er, en það mun vera á milli 20
og 30% útsends efnis, aðal-
lega fengið erlendis frá.
Ðau dæmi, sem hér hafa
verið nefnd, segja máske ekki
alla söguna, en nægilega stór-
an hluta af henni til þess að
menn hugleiði i alvöru þá
hættu, sem stafar af óeðlilegri
skerðingu frjálsra viðskipta-
hátta. Að því ættu neytenda-
samtök ekki sízt að hyggja, því
augljóst er hverjir eru almanna-
hagsmunir i þessu efni. En
Morgunblaðið vil! bæta því við
í lokin, að það veit ekki til þess,
að forystumenn sjálfstæðis-
flokksins hafi hafi fengið það
veganesti frá landsfundi sin-
um, né að það sé á stefnuskrá
flokksins að eiga aðild að
stefnu stjórnvalda, sem skerðir
innflutning eða kallar á svartan
markað.
Barna- og
unglingabækur
eftir JENNU
JENSDÓTTUR
Að lýsa úr
sínu homi
Örn Snorrason: Sagan af
Dúdúdú. 0 Otgefandi: Bókaút-
gáfa Þórhalls Bjarnarsonar. 0
Teikningar: Halldór Pétursson.
Örn Snorrason hefur sent frá
sér nógu margar bækur til þess
að lesendum ætti að vera Ijóst
að þar fer höfundur sem er
mjög næmur á islenskt mál og
fer um það mjúkum höndum.
Sagan af Dúdúdú, sem kom út á
siðastliðnu ári, er nýjasta bók
höfundar.
Þetta er nýstárleg bók, bæði
að efni og framsetningu. Og
mér þykir líklegt að sá sem
hefur vanið sig á að lesa bækur
á hundavaði, átti sig ekki á
henni, leggi hana frá sér án
þess að ljúka við hana og af-
greiði hana þar með.
Frá minu sjónarmiði er Sag-
an af Dúdúdú mjög athyglis-
verð bók. Hún er skrifuð á
vönduðu máli, svo vönduðu að
hverjum og einum er af þeim
sökum hollt að lesa hana. Hún
er skrifuð I léttum, gamansöm-
um tón, en þó þykja mér sterkir
undirtónar alvörunnar megin-
þráður hennar. Að uppistöðu er
hún lík ævintýrum og þjóðsög-
um, með ívafi úr raunveruleik-
anum og existensíalisma finnst
mér oft bregða fyrir. Aðalsögu-
persónan er dvergurinn Dúdú-
dú.
Þótt ég dragi hér fram nokkr-
ar myndir úr sögunni, þykir
mér rétt að benda á að eftir
geta orðið aðrar eigi ómerkari.
Athyglivert þykir mér þegar
Dúdúðú kemur aftur heim frá
því að leita sér að konu og móð-
ir hans spyr:
— Fórstu aldrei alla leið?
Svar hans — Nei mamma, ég
sneri við.
— Hvers vegna? spyr móðir-
in. — Ég var kominn langt upp
I fjallshlfð og orðinn þreyttur,
og þá datt mér allt I einu í hug
að það væri líklega alveg eins
létt að fara niður og ef til vill
enn þá léttara, heldur en að
halda áfram upp.
Þegar Dúdúdú ber dyra að
Dvergabyggð 27 hjá Bí kon-
ungi, og forstjórinn spyr: —
Hver er gesturinn? — Dúdúdú
heiti ég og er af dvergaðli kom-
inn ...
Allir kannast við þessa rfku
snobbtilhneigingu okkar fs-
lendinga á ókunnum stað. Mat-
argræðgi er lýst í bókinni á
næstum óhugnanlegan hátt.
Dverglffin eru ekki mikils
virði. Tökum dæmi: Hirðdverg-
urinn Korriró, sem Dúdúdú
sporðrennir að loknu kappáti
sínu við hann. Og konungur
saknar eigi, sökum þess að
Korriró kenndi dætrum hans
mengi og kunnu þær nú tæp-
lega að deila með tveim tölum.
Að lokinni ljóðakeppninni,
sem Dúdúdú þreytti við Hikki,
tryllist Dúdúdú, greip drykkj-
arhorn fullt mjaðar og tvfhenti
því f höfuð hirðdvergs þess er
við hlið honum sat með bros á
vör. Brotnaði hvort tveggja
horn og haus.'
— Leitt þykir mér að horn
skuli hafa brotnað, en bæta
skal ég þann skaða, segir Dúdú-
dú.
Höfundur dregur enga dul á
andúð sfna á nútímaljóðagerð.
Framsetning höfundar á kafl-
anum um ljóðin þykir mér
bráðskemmtileg, þótt eigi sé ég
honum sammála í því efni.
Ár og laxveiði eiga eflaust
mikinn hug höfundar. Hvort
tveggja notar hann á skemmti-
legan hátt til að koma Dú og
dyrgju hans í nýtt umhverfi,
gersamlega ókunn öllum nema
syninum Dúdúdú.
Lax- og silungsveiðar, mat-
reiðslan úr samvisku dverg-
anna og hvar höfundur lætur
þá finna hina hreinu samvisku.
— Hvernig finnst hvort sam-
viska er góð eður ei?
— Það sést, segir Dú, ef horft
er f augu þess er a —
, 0 Jenna Jensdóttir rlthöf-
| undur mun skrifa um barna-
I og unglingabækur hér (
I Morgunblaðið, en hún er
I sem vitað er einn þekktasti
I barnabókahöfundur lands-
| ins auk annarra ritstarfa
I sem hún er kunn fyrir. Eins
| og kunnugt er hefur séra
I Sigurður Haukur Guðjóns-
| son skrifað um barna- og
I unglingabækur undanfarin
I ár hér í blaðið, en hann er á
' förum til útlanda þar sem
I hann mun dveljast I leyfi
' fram á næsta ár. Séra Sig-
I urður mun skrifa greinar í
' Morgunblaðið að utan. —
I Jenna Jensdóttir hefur um
' árabil fengizt við kennslu-
I störf, fyrst við smábarna-
skóla Hreiðars Stefánssonar
I á Akureyri og þá við barna-
skólann á Akureyri og gagn-
I fræðaskólann þar, en sfðan
1963 við gagnfræðadeild
I Langholtsskóla hér f
Reykjavfk. Hún hefur skrif-
| að 26 barna- og unglinga-
bækur f félagi við mann
| sinn, Hreiðar Stefánsson, en
sendi f fyrra frá sér Ijóða-
| bók. Hún var I orlofi sfðast-
liðið ár og kynnti sér þá m.a.
I bókmenntir f Danmörku og
, Svfþjóð.
— Lít í augu mín, segir BI,
ekki mun ég sjálfur undan
skorast. Dú horfir fránum aug-
um og sér alla leið inn í sálina.
— Hann á enga samvisku,
hugsar hann, en segir: Nú man
ég að konungborna samvisku
skal ætíð undan skilja.
Hina hreinu samvisku finnur
Dú hjá förudvergum illa bún-
um yst við dyr. Ur henni er
matreitt fyrir dvergalýð allan.
Hinir þrír förudvergar verða
deildarstjórar að tign. Þá
bregður svo við að samviska
þeirra verður lífshættuleg til
fæðu fyrir hina dvergana, hún
er ekki lengur hrein.
Allt er þetta spaugilega sagt
hjá höfundi, jafnvel hungurótti
dverganna. En er ekki einmitt
þarna þungur undirtónn alvör-
unnar, bein lýsing á þeirri ver-
öld sem við þekkjum í dag. Þar
sem sýndarmenning, sam-
kvæmt eðli sfnu, leitar út.
Grunnskólinn og skólakerfið
fara ekki varhluta af glettileg-
um athugasemdum sem fram
ganga af munni dverganna, á
meinlausan, gamansaman hátt,
fljótt á litið. Er ekki ástæða til
að staldra við og verða skyggn á
ýmsar ábendingar frá þaul-
reyndum, frábærum skóla-
manni gegnum árin, þótt vió
virðum að vettugi dýrkeypta
reynslu frændþjóða okkar, og
látum hið þrúgaða menntakerfi
æla upp f jafnrétti og lýðræði í
þessum málum.
Að lokum: Ef þessi dulbúna
alvara f bók Arnar Snorrasonar
nær að þýða lítið eitt af því
frosti, er sest hefur að I þeim
mannlegu tilfinningum sem
samanstanda í menntakerfinu,
þá er hún fyrir fleira en ég hefi
nú upptalið merkileg bók, holl-
ur lestur ungum sem gömlum.
Myndir Halldórs Péturssonar
í bókinni eru unnar af hreinni
snilld, eins og hans er von og
vísa.
Frágangur bókarinnar er
ágætur.