Morgunblaðið - 09.12.1976, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. DESEMBER 1976
13
dar G. Hagalín „Ekki fæddur í gær"...HELGI SKÚLI KJARTANSSON skrifar um bók Bjöms Þorsteinssonar um þorskastríðin
fyndin er frásögnin af ferð
þeirra Hagalins og Brynjólfs
Eirfkssonar með áfengi á fund
Kristjáns læknis. Siðasta spöl-
inn fór Brynjólfur með Hagalln
á bakinu, en þetta var um kvöld
í blindbyl og engir hættu sér út
nema hetjur. Brynjólfur var
öllu vanur, „einasti staurinn,
sem stóðst stórviðri Austur-
lands", barnslega einlægur og
hjartahlýr eftir frásögn Haga-
lins að dæma. Þó að Hagalin sé,
slður en svo óánægður með
sjálfan sig, enda ekki ástæða
til, I ævisögum sínum, er
sjálfhæðni töluvert ríkur þátt-
ur I Ekki fæddur I gær. Hann
gerir grln að sjálfum sér, hátt-
um og útliti/Einn besti kafli
bókarinnar, Góður dagur, er
þess konar lesning sem yljar
lesandanum. Þar er sagt frá því
þegar Hagalín fer riðandi upp á
Hérað til fundar við unnustu-
slna, Kristlnu, og verður fyrir
freistingu á leiðinni sem aðeins
hinir siðferðilega sterku geta
staðist. Hagalin hefur sjaldan
tekist betur að lýsa kátbroslegu
atviki en i þessum kafla og er
þá mikið sagt, en ekki skal
spillt ánægju væntanlegra
lesanda bókarinnar með endur-
sögn þessarar sögulegu ferðar.
Frá kom þeirra Hvannár-
mæðga, Kristínar og móður.
hennar til Seyðisfjarðar, er llka
fjörlega sagt. Hvað segir til
dæmis ekki setning eins og
þessi: „En seint gekk Kristln til
sængur þau þrjú kvöld, sem
hún dvaldist að þessu sinni á
Seyðisfirði". Fallegt sólarlag og
grónar anganlautir biðu hjóna-
efnanna. Sú rómantík sem ein-
kenndi Stóð ég úti I tunglsljósi
er líka að finna I Ekki fæddur I
gær. En Hagalin er stuttorðari
og hnitmiðaðri að þessu sinni.
Treginn fylgir lika þessari bók,
einkum þegar vikið er að
móðurinni og syninum. Bókinni
Framhald á bls. 27
Björn Þorsteinsson
Björn Þorsteinsson:
TÍU ÞORSKASTRÍÐ 1415 —
1976
Reykjavík (Sögufélag) 1976
Björn Þorsteinsson fœrist hér
í fang verkefni, sem er nokkuð
sérstætt í íslenzkri sagnaritun:
að rekja, hvernig sókn útlend-
inga á íslandsmið hefur orðið
deiluefni og átaka —, allt frá
1 5. öld til liðandi árs. Mikið af
efni bókarinnar er reist á rann-
sókn höfundar allt frá grunni,
og annað tengir hann rás sög-
unnar, innlendrar og erlendrar,
skilmerkilegar en fyrr hefur ver-
ið gert. Björn sýnir fram á, að
umsvif erlendra fiskimanna • á
íslandsmiðum eru miklu meiri
örlagavaldur í íslandssögu lið-
inna alda en menn hafa al-
mennt gert sér grein fyrir, og
skipta jafnvel talsverðu máli
fyriralmenna Evrópusögu.
Björn hefur áður, I doktorsriti
sínu, rakið íslandssiglingar
Englendinga á 15. öld og átök
þeirra við Dani og Þjóðverja,
sem þar af flutu. Það efni er
hér endursagt í stuttu máli og
glöggu, og mun marga undra,
hve rík ítök Englendingar
fengu á íslandi, en Danakon-
ungur hélt landinu með því
móti einu að beita Englendinga
siglingabanni um Eyrarsund.
Þá tekur við sá kafli sögunn-
ar, sem mest rými fær, nær
hálfa bókina, en það eru átökin
um íslandsmið á dögum Hinr-
iks VIII. Englandskonungs,
sem oftar en einu sinni var
boðið ísland til eignar eða um-
ráða, en hafði þá ekki ráðrúm
til að þiggja og hlaut að lokum
að afsala þegnum sínum rétti
til verzlunar og útgerðar á ís-
landi. Höfundur rekur þá
mörgu þræði Evrópustjórnmál-
anna, sem hér fléttast saman:
málefni Hansaborganna þýzku
og afskipti þeirra af Danmörku,
siðaskiptadeilurnar, hjúskapar-
mál og utanríkisstefnu Hinriks
VIII., stríð um ríkiserfðir í Dan-
mörku; einnig efnahagslíf land-
anna, sem í hlut eiga. íslands-
saga þessara áratuga sést í
nýju Ijósi, þegar hið evrópska
baksvið er þannig dregið fram.
Nú fer höfundur fljótar yfir
sögu, allt þar til togarar koma
til skjalanna, enda eru ekki háð
þorskastrið á því skeiði, en
nokkuð er þó að segja af haf-
réttarmálum og landhelgis-
gæzlu. Hér kemur líka til um-
ræðu skútuútgerð Frakka og
málaleitan þeirra 1855 að fá
bækistöð til fiskverkunar í
Dýrafirði. Björn bendir :, að
það sé stærra mál en talið hafi
verið, og dregur hann fram
mjög athyglisverða afstöðu
Jóns Sigurðssonar til þess.
Með tilkomu togaranna
dregur enn til tíðinda á íslands-
miðum. Björn hefur margt að
segja frá landhelgisgæzlu Dana
við ísland, sumt eftir heimild-
um, sem ekki hafa verið notað-
ar áður. Hann trúir því ekki, að
Danir hafi samið við Breta um
þriggja mílna landhelgi við ís-
land árið 1901 til þess að
greiða fyrir svínakjötssölu,
heldur hafi Bretar þá verið bún-
ir að sýna með hótunum og
herskipasendingum, að víðari
landhelgi yrði ekki raunhæf.
Bðkmenntlr
eftir HELGA SKÚLA
KJARTANSSON
V
Túlkun Björns á þessum við-
burðum er verulegt nýmæli og
virðist sannfærandi.
Loks segir frá landhelgis-
gæzlu íslendinga sjálfra og frá
stækkun landhelginnar frá
1950, sem Bretar mættu með
þvingunaraðgerðum i hvert
sinn. í þeirri frásögn er fátt
óvænt (nema helzt saga tog-
víraklippanna), en greinargott
yfirlit i stuttu máli.
Þorskastríðasaga Björns Þor-
steinssonar er verulegt framlag
til þjóðsögunnar, og hún er
einnig læsileg bók og á köflum
bráðskemmtileg, einkum þar
sem segir af Hinriki VIII., kon-
um hans og öðrum samtíma-
mönnum. Að vísu eru kaflar
bókarinnar nokkuð ósamstæðir
að blæ, sumir ágripskenndir-'
saman borið við hina breiðu
frásögn af 1 6. öldinni, og mjög
misjafnt, hve rækileg rannsókn
liggur til grundvallar. Höfuð-
kostur bókarinnar er sá, hve
víða yfirsýn höfundur hefur yfir
efni sitt og hve sýnt honum er
um að gera flókið samspil at-
vika og aðstæðna lifandi fyrir
sjónum lesandans. Sá hæfileiki
nýtist bezt i fyrri helmingi
bókarinnar. Síðari hlutinn er
ójafnari, túlkun sumra hluta
frumleg og skörulega rökstudd,
en kallar á miklu nákvæmari
heimildakönnun en hægt er að
krefjast í yfirlitsriti sem þessu.
Þorskastríð í
sögulegu samhengi

........................
hennar
Hafði Madelein eitrað matinn,
eða hafði spennan sem ríkti á
óðalinu eftir árásirnar aukið á
grunsemdir Falcons? Theresa
Charles fer hér á kostum, þessi
bók hennar er ein sú mest spenn-
andi sem við höfum gefið út.
Gartland
Fómfús
ásl
Ste»Sgsj»
Örlögin börðu vissulega að dyr-
um, þegar Shefford læknir flutti
sjúklinginn dularfulla heim á
heimili sitt. Og það voru margar
spurningar sem leituðu á huga
Önnu Shefford: Hvers vegna
hafði Sir John einmitt valið hana?
Hvers vegna vildi hann einmitt
kvænast henni,fátækri, utnkomu-
lausri læknisdóttur, forsjá þriggja
yngri systkina?
Rauðu ástarsögumar
Hirfíft Sötk-iÍKitVí
VIÐ BLEIKAN
AKUR
Hugljúf og fögur, en um fram allt
spennandi ástarsaga bóndans
unga, hans Andrésar, barátta
milli heitrar og æsandi ástar hinn-
ar tælandi Margrétar og dýpri en
svalari ástar Hildar,hinnarlyndis-
föstu og ljúfu heimasætu stór-
býlisins. - Heillandi sænsk herra-
garðssaga.
kLsk-makik >oiiu
SYST/R M\RÍ\
Nunnan unga var hin eina, sem
möguleika hafði á að bjarga Hfi
særða flugmannsins, sem svo
óvænt hafnaði í vörzlu systranna.
En slíkt var dauðasök, því ungi
flugmaðurinn var úr óvinahern-
•um og þjóðverjarnir voru strangir.
Óvenjuleg og æsispennandi
ástarsaga.
SIGCE STARK
Engir karímenn.
takk
Sex ungar stúlkur, sem eiga það
sameiginlegt að hafa orðið fyrir
vonbrigðum í ástamálum og eru
fullar haturs I garð karlmanna
almennt, taka eyðibýli á leigu og
stofna Karlhataraklúbbinn. ...En
þær fengu fljótlega ástæðu til að
sjá eftir að hafa tekið þessa
ákvörðun....