Morgunblaðið - 12.02.1977, Síða 14

Morgunblaðið - 12.02.1977, Síða 14
14 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 1977 ___Ævar R. Kvaran: Hin nýja Jerúsalem Emanuel Swedenborg: Hin Nýja Jerúsalem og Hennar Himneska kenning. Þýðandi: Sveinn Ólafsson. Útg: Bókaútgáfan Þjóðsaga Rvk. 1976. Emanuel Swedenborg (1688—1772) var ekki meðal maður í neinu, sem hann tók sér fyrir hendur. Hann var doktor i heimspeki, stærð- fræðingur, eðlisfræðingur, stjörnufræðingur, steina- fræðingur, líffærafræðjngur, liffræðingur og sérfræðingur i málmvinnslu. Auk þess var hann uppfinningamaður og hafði hugboð um margar nú- tímauppgötvanir. 1 einu rita sinna, sem heitir Principia, kom hann fram með kenningar um stjörnuþoku, sextíu og tveim árum áður en La Place og tuttugu og einu ári áður en Kant birtu skoðanir sínar. Næg- ir það eitt raunar til þess að tryggja honum tignarsæti í ríki visinda og heimspeki. Og þó er ekki enn allt upp talið. Þessi merkilegi maður var einnig ófreskur. Árið 1759 var hann staddur í Gautaborg og sá þá fyrir sér stórbruna, sem á sama tíma gerðist í Stokkhólmi í 450 km fjarlægð. Hann lýsti bruna þessum í einstökum atriðum, hverju húsi sem brann fyrir sig, og sendi borgarstjóra Gautaborgar þegar skýrslu um atburðinn: þótti þetta, eins' og nærri má geta, alikynlegt. En þó óx undrum manna enn meir, þegar i ljós kom við rannsókn síðar, að lýsing hans var algjör- lega i hverju atriði sannleikan- um samkvæmt. Sjálfur Kant rannsakaði mál þetta sérstak- lega, þvi hann átti erfitt með að trúa þessu og ferðaðist i þvi skyni til Svíþjóðar, þar sem hann kynnti sér öll gögn máls- ins. En þetta var svo kyrfilega staðfest af ótal vitnum, að hann taldi það fullsannað. I nýjustu útgáfu brezku al- fræðaorðabókarinnar er Svian- um Emanuel Swedenborg ekki veitt minna rúm en sjálfum Einstein. Enda var Sweden- borg, sökum ótrúlegrar þekk- ingar, oft nefndur „Aristoteles Norðurlanda“. En Swedenborg fór ekki að- eins sálförum milli borga til þess að horfa á stórbruna, þeg- ar líkami hans var staddur viðs- fjarri, heldur taldi hann sig fjórum sinnum hafa ferðazt inn í hinn andlega heim og skrifaði langar og ítarlegar lýsingar á lífinu eftir dauðann i rit sitt Leyndardómar himna og fleiri bækur, sem eru heillandi lest- ur. Ein þessara bóka er hér kom- in á íslenzku í þýðingu Sveins Ólafssonar og stendur þar á titilsíðu HIN NYJA JERÚSALEM OG HIMNESK KENNING HENNAR sam- kvæmt þvi sem opinberað hef- ur verið frá himnum. En þessi bók kom fyrst út í Lundúnum árið 1758. Fylgir hér með for- máli sá, sem séra E.A. Stutton gerði með hinni brezku hátíðar- útgáfu þessarar bókar, sem kom út 29. janúar 1938, og er hann mjög þarfur þeim íslenzk- um lesendum sem lítið vita um Swedenborg. 1 upphafi ritverks síns Arcana Coelestia skrifar Swedenborg: „Fyrir guðlega náð hefur mér veitzt nú um nokkurra ára bil að vera stöðugiega og óslitið i samfélagi við anda og engla, þar sem ég heyri þá tala og ræddi við þá á móti. Á þennan hátt hefur mér leyfzt að sjá og heyra undursamlega hluti, er eiga sér stað i öðru lífi, og sem ekki hafa fyrr komizt til vitund- ar eða gengið inn i hugsanir nokkurs lifandi manns vor á meðal. Ég hef verið fræddur þar um efni er varða hinar ýmsu tegundir anda, ástand sálarinnar eftir dauðann, hel, eða hið sorglega ástand hinna trúlausu, himnana, eóa hið ólýs- anlega hamingjuástand hinna trúuðu, og þó sérstaklega varð- andi trúarlærdómana, sem ját- aðir eru og viðurkenndir um gjörvöll ríki himnanna í heild sinni.“ (Þýðing Sv. Ól.) Kenningar Swedenborgs eru víða mjög heillandi og fagrar, eins og þessi bók ber vitni. Til þess að átta okkur á því skulum við til dæmis spyrja hann um það, hvernig þetta himnariki, sem honum verður svo tíðrætt um, sé. (í svörum hans er stuðzt við fleiri rit en það sem hér er sérstaklega til umræðu). Jú, það er stöðugt ástand kærleika i verki. Kærleiksríkt lif nær út yfir gröf og dauða. Enda er dauðinn einungis framhald lífsins. Hann táknar hvorki umbreytingu né endalok núverandi tilveru. Og Sweden- borg lætur sér ekki nægja þess- ar fullyrðingar, heldur lýsir lif- inu eftir dauðann i einstökum atriðum: „Það liða aðeins nokkrir dag- ar eftir dauða líkamans þangað til maðurinn fer inn I annan heim,“ segir hann. Þegar mað- urinn deyr líkamsdauða er hann leiddur inn í visst ástand, sem er mitt á milli svefns og vöku, en í þessu ástandi finnst honum hann samt vera glaðvak- andi. Öll skilningarvit hans eru eins næm og þegar hann var vakandi I líkama sínum. Og þegar andinn fer að venjast umhverfi sínu smátt og smátt og gera sér grein fyrir dauða sínum, þá bregður mörgum i brún, þvi sá heimur sem hann er staddur í er svo svipaður þeim sem hann yfirgaf, að margir neita að trúa þvi yfir- leitt, að þeir séu i rauninni dánir. Þannig kemst hinn ný- komni andi að því að hann hef- ur líkama, svipaðan þeim, sem hann yfirgaf; hann hittir fyrir sams konar fólk og-hann vand- ist á jörðinni, og hann sér i kringum sig svipaða hluti og atburði og hann var vanur. Hann nýtur með öðrum orðum raunverulegrar, áþreifanlegrar tilveru. Nú, er þetta þá öldungis eins og lífið hérna megin? Nei, á þvi er einn reginmunur. Skilningarvit manns eru miklu næmari, miklu meira lifandi. Bn maðurinn tekur ekki ein- ungis með sér skilningarvit sín, heldur einnig skoðanir sínar, fordóma, venjur og öll þau sálarlegu áhrif, sem uppeldi hans og lifsreynsla i fyrra lífi leiddi af sér. Þannig hafa ýms- ar göfugar sálir þráð til dæmis að eiga viðræður við vitrustu menn allra alda og fá nú ósk sína uppfyllta. Öðrum guð- hræddum sálum hefur á jörð- unni verið komið til að trúa því, að á himnum sé sífelldur sam- fagnaður og allur tíminn fari í bænastundir og tilbeiðslu. Þessum öndum er leyft að ganga í musteri og framkvæma þar helgiathafnir sínar, eins lengi og þeim þóknast. Komast þeir fyrst I hrifningarástand, en þegar langur bænatími er liðinn tekur að draga úr ákaf- anum — suma tekur aó syfja, aðrir taka að geyspa eða hrópa um það að losna, og allir verða þannig að lokum uppgefnir á óhófi þessarar tilbeiðslu. Að lokum læra andarnir hvert er hið sanna eðli himna. En það liggur i þeim unaði, að gera eitthvað, sem er öðrum og sjálfum manni til góðs. Með öðrum orðum, að tilbiðja Guð liggur ekki i sifelldum sálma- söng. Það liggur í því að láta ávexti kærleikans njóta sin — þ.e. að vinna af dyggð, einlægni og iðni að því starfi sem hentar manni bezt, þvi að i þessu ligg- ur guðsástin, og því að elska náunga sinn. Það þarf vart að taka það fram að þessi mildi maður fann öllum góðum mönnum stað I himnariki, hvort sem þeir voru kristnir eða ekki. Um þetta seg- ir hann: „Það finnst ekki stafur um það í Ritningunni, að gera eigi mun á persónum eða þjóð- um, þareð englarnir láta sig engu skipta persónuleika Abrahams, ísaks og Jakobs, og sjá engan mun á Gyðingum og öðrum þjóðum, annan en mis- munandi kosti einstakling- anna.“ Swedenborg segir einnig, að öll börn séu send til himna, hvort sem þau séu skirð eða ekki, ogþar sé þeim hjúkrað og þau alin upp af englum. I þessu óskalandi hjartans er kærleikurinn takmarkalaus, segir Swedeneorg. Enda er hér engin tilfinning tima, heldur einungis breytingar á ástandi. Árstíðaskiptin á þessum guð- dómlega stað fara eftir tilfinn- ingu hjartans. Sé maður glaður i hjarta er vor og dögun; sé maður hryggur er vetur og nótt. Þá er ekki heldur um að ræða fjarlægðir eða rúm í venjuleg- um skilningi. „Þegar maður færist frá einum stað til annars er hann fljótari í ferðum ef hann óskar að fara þangað, en seinni ef hann er tregur til þess,“ segir Swedenborg. Kær- leikurinn er sá öxull sem allt snýst um í þessari paradís Swedenborgs. Aldur og elli eru úr sögunni. Þeir sem dáið hafa þreyttir og útslitnir en lifað í kærleika til náunga sins standa aftur í fullum blóma æsku og fegurðar, sem engin orð fá lýst. Já, þetta eru aðeins örfá sýn- ishorn úr lýsingu þessa undar- lega manns á stað sem hann segist sjálfur hafa heimsótt, og getur hver haldið um það sem honum gott þykir. Slikt frjálslyndi I trúmálum var blátt áfram andleg sprengja á átjándu öld, enda lokuðu flestir hug sinum og hjarta fyr- ir þessum skoðunum. Trúar- brögð sem leyfðu slíkt umburðarlyndi, að jafnvel Búddhatrúarmönnum, Múhameðstrúarmönnum og Gyðingum var hleypt inn í himnaríki, voru rikjandi trúar- skoðunum blátt áfram stór- hættuleg. En Swedenborg bjó yfir óttaleysi þess, sem telur sig þjón sannleikans. Hann dreifði afritum af verkum sínum um meginlandið og óskaði eftir um- sögnum um þau. „En ekki ein einasta rödd svaraði,“ eins og hann komst að orði. Var þetta þá allt unnið fyrir gýg? Nei. Það voru menn uppi á þessu tímabili, sem töldu fulla ástæðu til þess að kynna sér þessar að ýmsu leyti byltingarkenndu skoðanir. Emerson, Hawthorne, Carlyle, Thoreau, Colericge, De Quinsey, Materlinck og Göthe voru menn, sem ekki létu segja sér, hvaó þeir mættu lesa. Og með hjálp þessara mikilmenna gat Swedenborg eytt ævagöml- um fordómum margra manna og fyllt heiminn sólskini nýrrar hugsunar. Sökum þess, hve merkilegur Framhald á bls. 29 Ingólfur Bjarnason: Höfn vid Dyrhólaey ÞAÐ liggur í augum uppi að íbú- um suðurlandsundirlendisins hefur verið það mikill þyrnir í augum, hvað suðurströnd íslands hefur verið afskipt, hvað hafnar- aðstöðu snertir, miðað við aðra landshluta. Sem betur fer hefur nú verið brotið í blað, þar sem Árnessýsla hefur nú fengið sina ágætu höfn í Þorlákshöfn. Næsta stórverkefni, þegar lokið verður brúargerð við ölfusárós, ætti að vera hafnargeró fyrir Rangárvallasýslu og Vestur- Skaftafellssýslu, og það vill svo vel til að höfn við Dyrhólaey getur fullnægt þörfum beggja þessara sýslna. Sem barn kynntist ég áhuga föður mins, Bjarna Jenssonar, héraðslæknis í Síðuhéraði, fyrir þessu máli og ætla að gamni minu að taka upp smá grein, úr bókinni „Faðir minn læknirinn". En þar skrifa ég meðal annars: „Hafn- leysið á suðurströnd landsins var föður minum mikill Þyrnir í augum, og vildi hann mikið á sig leggja, ef það mætti verða til þess að höfn yrði gerð við Dyrhólaey, sem hann taldi besta staðinn fyrir slikt mannvirki. Var áhugi hans svo mikill, að hann skrifaðist á við ýmsa menn um málið, þar á meðal erlenda auðmenn, sem hann vissi, að vildu láta gott af sér ieiða. I þessum tilgangi skrifaði hann til dæmis auðjöfrinum Andrew Carnegie, en það bar ekki árangur. Ég held, að Carnegie hafi fundist óskin svo stór, að hann gæti ekki sinnt henni, þótt honum fyndist málið I sjálfu sér mjög athyglisvert." Eins og vænta má, eru ekki allir á einu máli um staðarval fyrir hafnargerð og ekki einhuga um tillögur til hafnargerðar, þó Dyrhólaey yrði fyrir valinu. Hins- vegar eru menn sammála um, að hafnargerð á þessu svæði sé nauð syn, og styðja það með líkum rök- um. Eftir því sem ég best veit, hafa komið fram tillögur um þrjá staði: 1. Höfnvið Þykkvabæ. 2. Höfn við Skaftárósvita. 3. Höfn við Dyrhólaey. Það getur verið ágætt að hafa valkosti, en þar sem ég er ekki nógu kunnugur i Þykkvabænum og nágrenni, verð ég að styðjast við umsögn I Morgunblaðinu 14. júli 1973: „1 rauninni er alveg Sigurður Herlufsen: Fluor og heilsuvemd Venjulegt brunnvatn inniheld- ur að meðaltali 0.08 ppm (milljón- asta hluta úr litra) af kalsiumfluorid. Fluoráhangendur telja æskilegt hlutfall 1.2 ppm, en mismunur á þessu tvennu er 150- faldur, ekki svo litið rask á hlut- föllum. Svo er á það að líta að blöndun er gerð með natrium- fluorid sem er miklu hættulegra efni og margfaldar þá áhættu sem slíku er samfara. Fluorjóni er minnsti neikvæði jóni sem til er, en hefur þó jafn mikil áhrif og klórjóni sem er margfalt stærri. Hættan af fluor- jóna er að sama skapi meiri þar sem hann kemst nær frum- kjarnanum með sin óeðlilegu niðurrifandi áhrif. Það er talað um að almenningur eigi ekki að hafa afskipti af þessu máli, lærðir menn skuli hafa alla forsjá. Margar hliðar eru á því máli sem öðrum. Fleira er vit en það sem viðurkennt er hverju sinni. Fyrir nokkrum áratugum voru það nokkrir sérvitringar (m.a. náttúrulækningamenn) sem héldu því fram að trefjaefni væru nauðsynleg sem hluti fæðunnar. Ekki þarf að taka fram að hinir leiðandi menn heilbrigðisstéttar- innar gáfu trefjaefnum engan gaum. Nú gerist sá ánægjulegi atburð- ur að ungur læknir kemur fram á sjónarsviðið og leggur réttilega áherzlu á hinn veigamikla þátt sem efni þessi skipta fyrir heilsu- farið. Þetta er lítið dæmi um að það sem opinber heilsugæzla ekki vissi fyrir áratugum var þó rikj- andi sannleikur nokkurra manna og sem þeir breyttu eftir og nutu góðs af. Sannleikurinn er sá að heil- brigðismál hafa verið á villigöt- um, því miður. Áherzla er svo til eingöngu lögð á að meðhöndla og bæta heilsu þeirra sem leggjast sjúkir og misboðið hafa likama sinum árum saman. Það þarf að snúa við í þessum efnum og nota hluta af orku heilbrigðismála- kerfisins til upplýsingastarfsemi og fyrirbyggjandi aðgerða. Fram- tak hins unga læknis er ef til vill vísbending um það sem koma skal, og er það innilegt fagnaðar- efni ef svo reynist. Þar með erum við komin að kjarna þessa máls sem snýr að tannheilsunni. Orsök tann- skemmda eins og annarra heil- brigðisskemmda, eru fyrst og fremst neyzluvenjur. Að leiða málið frá þessari þungamiðju og setja traust sitt á fluoreitrið, er i sjálfu sér uppgjöf fyrir grundvall- arvandanum. Til að njóta þeirra lífsgæða sem

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.