Morgunblaðið - 12.05.1977, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MAÍ 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
R itstjórna rf u II trúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6, sfmi 10100.
ASalstræti 6, sfmi 22480
Morgunblaðið
og kristin trú
Inýútkomnu hefti Kirkjuritsins birtist grein eftir ritstjór-
ann sr. Guðmund Óla Ólafsson, þar sem hann gagnrýnis Morg-
unblaðið allharkalega fyrir það, sem hann teiur vera afstöðu þessi
til kristni og kirkju og kemst að þeirri niðurstöðu, að Morgunblaðið
„hafi tekið mjög svo eindreigna afstöðu með uppvakningasveitinni og
þar með gegn kristinni boðun og lútherskri þjóðkirkju á tslandi". Hér
notar sr. Guðmundur Óli Ólafsson býsna stór orð og eru þetta revndar
ekki einu stóryrðin f garð Morgunblaðsins og nokkurra einstaklinga,
sem skrifað hafa f blaðið. Hann talar m.a. þunglega til sr. Jóns Auðuns
og Guðmundar G. Hagalfn. Sr. Jón mun svara fyrir sig hér f blaðinu.
Þótt stóryrðin séu mörg má segja, að hið eina, sem máli skiptir sé sú
staðhæfing Skálholtsklerks, að Morgunblaðið hafi tekið afstöðu gegn
kristni og þjóðkirkju. (Jndir þeim stórvrðum mun Morgunblaðið ekki
sitja.
Starf og stefna Morgunblaðsins mótast af nokkrum grundvallar-
atriðum. Morgunblaðið telur það m.a. hlutverk sitt að standa vörð um
lýðræði á tslandi, mannréttindi og sjálfstæði fslenzku þjóðarinnar og
kristna trú. Þess vegna er Ijóst, að með orðum sr. Guðmundar Óla
Ólafssonar er vegið að grundvallarþáttum f starfi og stefnu Morgun-
blaðsins og dregið f efa, að blaðið standi trúan vörð um einn þeirra
meginþátta sem móta þjóðlff okkar. Þessum ásökunum vfsar Morgun-
blaðið á bug og telur, að þær séu fram bornar af Iftilli sanngirni, en
e.t.v. af rótgrónum misskilningi. Morgunblaðið hefur alla tfð og mun f
framtfðinni standa dyggan vörð um grundvallaratriði f kenningum
Krists. Morgunblaðið hefur alla tfð slegið skjaldborg um kirkjuna á
Islandi og boðskap hennar, byggðan á orðum Krists. Blaðið mun leitast
við að beita mætti sfnum til framdráttar kristinni trú, starfi þjóð-
kirkjunnar og öðru kristilegu starfi f landinu, ekki sfzt f skólum, enda
telur blaðið, að kristindómur og öflug kirkja séu forsenda hinna
tveggja annarra meginþátta f starfi og stefnu blaðsins, sem er barátta
fyrir borgaralegu lýðræði og sjálfstæði fslenzka lýðveldisins. Kristin
menning er ekki sfzt undirstaða þess.
Menn mega ekki rugla þessum grundvallarþáttum f afstöðu Morgun-
blaðsins saman við þá almennu starfsvenju blaðsins að opna sfður
sfnar fvrir mismunandi skoðunum. Sjálf afstaða blaðsins, eins og hún
kemur fram f forvstugreinum, er eitt, annað eru þær mismunandí
raddir, sem fram koma á sfðum blaðsins undir nafni tiltekinna
einstaklinga og ekki ber að rugla saman við afstöðu blaðsins sem slfks.
Innan þjóðkirkjunnar eru og hafa jafnan verið mismunandi skoðanir
á þvf, hvernig túlka beri kenningar Krists og ýmis grundvallaratriði,
sem varða Iff hans og störf. Morgunblaðið er opið fyrir þessum
mismunandi skoðunum og gcrir þeim jafn hátt undir höfði, hvort sem
um er að ræða skoðanir eða talsmenn meirihluta eða minnihluta innan
kirkjunnar. Vonandi er umburðarlvndið innan þjóðkirkjunnar gagn-
vart mismunandi skoðunum slfkt, að hún virði slfka starfshætti.
Páskaleiðari Morgunblaðsins hefur verið mikið til umræðu opinber-
lega meðal kirkjunnar manna og áhugamanna um trúmál. Hann hefur
bersýnilega oft verið misskilinn f grundvallaratriðum, ekki endilega
vegna þess, sem f honum stóð, heldur vegna hins, að tilhneigingar
hefur gætt til að rugla saman þeim sjónarmiðum, sem fram koma f
leiðaranum og þeirri almennu starfsvenju blaðsins að vera opið fvrir
mismunandi viðhorfum. Þess vegna hefur þessi umræddi páskaleiðari
e.t.v. verið lesinn með öðru hugarfari en efni stóðu til. Hann ber ekki
að skilja á þann veg, að þar sé f nokkru dregnar f efa grundvallarkenn-
ingar kristinnar trúar eða meginviðhorf um túlkun þeirra. Þær
Ifkingar, sem notaðar eru í þessum páskaleiðara eiga sér allar traustar
stoðir f guðspjöllunum og raunar orðum Krists sjálfs, hvað sem hver
segir. Þar var m.a. talað um sindur af afli guðs f hverjum manni, enda
talar Kristur sjálfur um að hann sé f föðurnum, faðirinn f honum „og
ég er f yður“, segir hann. Það hlýtur að merkja, að maðurinn eigi sér
guðdómleg fyrirheit, fyrst Kristur sjálfur segist vera f honum. Að snúa
út úr orðum Morgunblaðsins f þessu sambandi lýsir a.m.k. ekki mikilli
góðvild f garð blaðsins. Að sá órökstuddri tortrvggni lýsir ekki
kristilegu hugarfari. Svipaðar Ifkingar er oft að finna f sálmum
þjóðkirkjunnar, þar sem talað er um neista og guðlegan eld o.s.frv. og
vel mætti f þessu sambandi minna á orð Jónasar Hallgrfmssonar: að
fljúga á vængjum morgunroðans o.s.frv.
1 dæmisögu Krists um góða hirðinn sér maður fvrir sér margar
f járgötur að sauðabyrgi hans. Kristur rak ekki sauði sfna, hann gekk á
undan. Þeir runnu f fang hans eins og lækír til hafs. Menn skyldu fara
varlega f að snúa út úr Ifkingum. Sr. Bjarni minnti á, að svöluhreiður
er guðshús. Og hann sagðist oft fara niður að Tjörn og læra margt af
fuglunum, en halda sfðan endurnærður heim — og lesa Fjallræðuna.
Þessi meginatriði sér Morgunblaðið ástæðu til að taka fram og
undirstrika f tilefni af orðum sr. Guðmundar Óla Ólafssonar og öðrum
Tnisskilningi um mál þessi, sem fram hefur komið að undanförnu, þvf
að ástæðulaust er, að misskilningur valdi misklfð eða að kristnir
bræður berjist. Stór orð sr. Guðmundar Óla Ólafssonar telur Morgun-
blaðið stafa af sárindum, sem sprottin eru af misskilningi, og erfir
blaðið þau ekki.
Hitt er vafalaust og ástæða til að fagna þvf, að umræður af þessu tagi
geta aðeins orðið til þess að efla áhuga á kristni og kirkju og sýna, sem
betur fer, að innan hennar er gróska og Iff. Það skiptir meginmáli að
mati Morgunblaðsins. En þá ættu menn að gæta tungu sinnar.
Spurt hefur verið: hvað á blaðið við með rúmgóðri og vfðsýnni
þjóðkirkju? Við svörum með orðum Krists sjálfs: „Komið til mín
allir.“ Og hvernig eiga menn að koma til hans? Eins og börn segir hann
sjálfur. Kristur er vfðsýnastur allra, sagði sr. Bjarni. Það er einnig
skoðun Morgunblaðsins. Þegar sr. Bjarni jarðsöng Nfels Dungal, sem
hafði lengi barizt hatramlega gegn kirkju og kristni, minnti hann á, að
drottinn Iftur á hjörtun.
Morgunhlaðið er kristið blað og óskar fslenzku þjóðinni einskis
frekar en eiga Krist að leiðtoga. Og sízt af öllu hefur það efazt um
guðdóm Krists. Eru önnur fslenzk dagblöð reiðubúin að lýsa þvf yfir?
Kerfið gagn-
rýnt innan frá
Til eru valdamiklir
kommúnistar, þó ekki í Kreml,
sem telja sovézka kerfið gallað í
grundvallaratriðum og eru
reiðubúnir að láta hafa það
eftir sér á prenti.
Þeir eru þeirrar skoðunar að
„miðstýring og einræði“ kunni
að hafa átt rétt á sér á fyrstu
árum ráðstjórnarinnar, en hafi
orðið átylla til þess að fram-
lengja líf sovézku valdastéttar-
innar. Nokkrir þeirra sem
fyrstir gagnrýndu sovézka
kerfið sögðu, að það hefði
breytzt í „ríkiskapítalisma".
Nokkrir þeirra kommunista,
sem nú halda uppi gagnrýni,
kalla það „ríkissósialisma“.
„Vörn rfkissósfalisma-
kerfisins," segja þeir, er orðið
sérhagsmunamál sovézka for-
ystuliðsins og apparatsins," það
er að segja embættismanna
flokksins.
Tilvitnunin er úr viðtali við
Lombardo Radice, fulltrúa í
miðstjórn ítalska kommúnista-
flokksins, en keimlíkar skoð-
anir hafa komið fram á ýmsum
tímum hjá öðrum ítölskum,
frönskum og spænskum
kommúnistum. Nokkrir þeirra
hafa verið háttsettari en
Radice, aðrir ekki. Sumt i gagn-
rýni þeirra var afdráttarlaus-
ara en í gagnrýni Radice, annað
ekki. En viðtalið við Radice,
sem birtist i síðasta tölublaði
Encounters, er að þvi leyti ein-
stakt, að það var tekið í þeim
tilgangi að útvarpa því til
Austur-Evrópu frá útvarpsstöð-
inni Radio Free Europe, sem að
dómi Kremlverja þjónar þvi
markmiði að kollvarpa sovét-
kerfinu.
Raunar sagði Radice við
George Urban, sem tók viðtalið
við hann, að hann væri fylgj-
andi róttækum breytingum
bæði í Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu. Hann taldi að
slíkar umbætur væru fyrir
löngu orðnar tímabærar. Að
dómi Kremlverja mundu þær
jafngilda tilraun til að grafa
undan stjórn þeirra. Radice
staðhæfði að sovézkir leiðtogar
yrðu að gera sér grein fyrir því
að sósfalisma gæti ekki miðað í
framfaraátt nema tekin væri
áhætta. Hann gerir greinarmun
á sovézkum borgurum, sem
hann skoðar sem þátttakendur i
upplýstu, vísindalega inn-
blásnu og tæknilega háþróuðu
menningarsamfélagi, og for-
ystumönnum þeirra. í Kreml
sér hann aðeins „þráláta íhalds-
semi, kyrrstöðu sem eigi rætur
að rekja til hversdagslegra ein-
kenna eins og ótta við breyt-
ingar og ótta við hvers konar
óvissu".
Radice álítur, að þau lönd,
sem nú búa við kommúnista-
stjórn, séu fórnarlömb „kreppu
ójafns vaxtar", sem hafi leitt til
óhóflegrar og skjótrar þróunar
á sumum sviðum kerfisins, en
stöðnunar á öðrum sviðum.
„Þau hafa fengið geysistór
höfuð i andlegum, tæknilegum
og efnahagslegum skilningi, en
ekki að sama skapi stóran lík-
ama hvað snertir pólitíska gerð,
menningarlegt frelsi, mann-
réttindi og svo framvegis.“ En
slíkar alhæfingar, þótt þær
kunni að virðast áhrifaríkar
hafa ekki verið rökstuddar með
sundurliðaðri og gagnrýninni
könnun ítalska kommúnista-
flokksins á sovézka kerfinu.
Á því er reginmunur að gagn-
rýna sovézka kerfið með al-
mennum yfirlýsingum og að
taka afstöðu gegn því. Þannig
hefur ekki aðeins ítölskum
Eftir
Victor
Zorza
heldur einnig frönskum og
spænskum kommúnistum
tekizt að aflá sér almenns
stuðnings. En með því að taka
til við sundurliðaða skilgrein-
ingu á því sem aflaga fór, hvers
vegna það gerðist og hvernig
leiðrétta megi mistökin, væri
verið að taka fyrir einmitt þau
mál, sem þeir reyna að fela á
hverjum degi. Hvers konar al-
varleg könnun á því sem mis-
tókst í Rússlandi mundi óhjá-
kvæmilega vekja þá spurningu,
hvort svipuð mistök yrðu ekki
uppi á teningnum, ef kommún-
istar tækju sæti í samsteypu-
stjórnum í Vestur-Evrópu nú.
Berlinguer
Marchais
Viðtekin röksemd Evrópu-
kommúnista er á þá leið, að
efnahagslegar og pólitiskar að-
stæður í Vestur-Evrópu nú í
dag séu svo ólíkar þeim sem
væru til staðar í Rússlandi um
það leyti sem byltingin var
gerð, að engin hugsanleg hætta
geti verið á því að sovézk
,,mistök“ verði endurtekin. Við-
tekin röksemd andkommúnista
er á þá leið, að stalínismi hafi
ekki verið sögulegt slys heldur
efleiðing kerfisbundinna skoð-
ana, sem kommúnistar aðhyllist
enn í dag, afleiðing kerfis, sem
bæli niður gagnrýni, afleiðing
efnahagslegrar heimspeki, sem
leiði til pólitísks eftirlits á
öllum sviðum þjóðlífsins.
Radice viðurkennir þörfina á
víðtækri, sögulegri og félags-
fræðilegri skilgreiningu á
„stöðunni í leiknum í svipinn“.
Raunar hafa italskir kommún-
istar lofað því árum saman að
gera slika könnun og Radice
endurtekur loforðið, en flokk-
urinn þorir ekki að standa við
það. Þegar skorað var á hann í
þessum dálkum fyrir nokkrum
árum að standa við loforð sitt,
sagði starfsmaður flokksins að
það yrði gert þegar þar að
kæmi, að þetta væri alvarlegt
mál, sem útheimti djúpa
hugsun og víðtækan undirbún-
ing. Þörf slikrar könnunar var
fyrst viðurkennd fyrir rúmum
20 árum, skömmu eftir „leyni-
ræðu“ Krusjeffs 1956 um glæpi
Stalíns. En nú viðurkennir
Radice 1977, að „núverandi
skilningi okkar sé greinilega
áfátt“ og að „gera þurfi miklu
rneira".
Hann velur auðveldustu leið-
ina eins og svo margir aðrir
evrópskir kommúnistar með
því að hvetja Moskvumennina
til að leyfa pólitiskri andstöðu
að sjá dagsins ljós, en enginn
alvarlegur sérfræðingur í
sovézkum málefnum trúir þvi
að slík tilmæli fái hljómgrunn i
Kreml. Hann segir að leyfa ætti
Soizhenitsyn að fara aftur til
Sovétrikjanna og prédika boð-
skap sinn. Allar skoðanir verði
að njóta „algers frelsis". Sósial-
demókratar í Tékkóslóvakíu
ættu að fá að sækja fundi Al-
þjóðasambands jafnaðarmanna
á Vesturlöndum og pólskum
bændum ætti að vera frjálst að
sækja fundi „Græna alþjóða-
sambandsins'*. Þetta hefði enga
hættu í för með sér, að þvi er
hann heldur fram, því að eftir
60 ár sósialistastjórnar í Rúss-
landi og 30 ára sósíalistastjórn í
Austur-Evrópu vildi fólkið í
þessum löndum ekki „færa
klukkuna aftur“.
Kremlverjar vita betur.
Kremlverjar vita að stjórn
þeirra stafar mest hætta frá
umræðum og útbreiðslu póli-
tiskra hugmynda, sem mundu
ganga í berhögg við túlkun
þeirra á kreddu marxismans.
Aðeins marxistar geta véfengt
þessa kreddu með nokkrum
árangri, svipað því og aðeins
gagnrýnendur þeir sem lögðu
grunninn að siðbótahreyfing-
unni miklu gátu að nokkru
gagni véfengt kreddu kaþólsku
kirkjunnar innan frá. En
kredda Kremlverja, eins og
hún birtist í þvi hvernig
sovézka kerfið starfar, er ekki
véfengd með nokkurri alvar-
legri marxistiskri skilgreiningu
flokka Evrópu-kommúnista.
Þeir hafa látið undir höfuð
leggjast að gera þá sérfræði-
legu könnun, sem þeir hafa
lofað svo oft, þannig að minna
mark er takandi á öðrum lof-
orðuni þeirra.