Morgunblaðið - 27.05.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. MAÍ 1977
17
Kleppsspítalinn í dag.
lahús.
rekin sérstök verksmiðja, Bergiðjan,
þar sem 8— 1 0 starfsmenn geta unnið
í einu. Framleiðir verksmiðjan bygg-
ingareiningar, sem umsjónarmaður
spítalans, Baldur Skarphéðinsson, hef-
ur fundið upp og veitt Klepps-
spítalnum einkaleyfi á. Jóhannes Sig-
urðsson veitir verksmiðjunni forstöðu,
en það voru Kiwanismenn sem lögðu
til fjármagn til tækjakaupa svo að verk-
smiðjan gæti tekið til starfa. Jóhannes
Sigurðsson sagði að verkhæfni starfs-
manna væri metin og þeim greitt kaup
fyrir samkvæmt því, en fundir eru
reglulega einu sinni í viku til að fjalla
um málefni þeirra sem í verksmiðjunni
starfa.
ans. Tómas Helgason, Jóhannes Berg-
i, stendur hér vi8 sýnishorn af fram-
Þriðjungur áætlaðra sjúkra
leitar til geðlæknis
ÞARF AÐ BREYTA FORMIÞJONUSTUNNAR?
Lárus Helgason læknir hefur
varið við Háskóla tslands
doktorsritgerð sína um geð-
læknisþjónustu á íslandi og þá
sem hennar leita. Titillinn læt-
ur ekki mikið yfir sér, en þetta
er þó verkefni, sem hvergi hef-
ur annars staðar verið unnið. I
engu öðru landi hefur slik
könnun náð til heillar þjóðar.
Að því leyti hefur þetta verk-
efni sérstöðu.
En hvaða hagnýtu gagni
þjónar slikt verk? Það veitir
m.a. traustan grundvöll fyrir
raunhæfar fyrirbyggjandi að-
gerðir i geðlækningum, auk
þess sem það er mikilvægt til að
meta þá þjónustu sem fyrir
hendi er, kosti hennar og vönt-
un, með tilliti til þess að bæta
úr, eins og fram kemur i eftir-
farandi viðtali, sem fréttamað-
ur Mbl. átti við Lárus um
doktorsverkefnið. Þar slóLárus
m.a. fram þeirri hugmynd, að í
rauninni ætti að setja á stofn
sérstakt yfirlæknisembætti, til
að vinna á kerfisbundinn hátt
að fyrirbyggjandi aðgerðum á
þessu sviði og gegn öðrum sjúk-
dómum, er byggi á þekkingu og
rannsóknum, á sama hátt og
hér var á sínum tíma skipaður
berklayfirlæknir til að ráðast
gegn berklaveikinni, þegar
mikið lá við.
Þetta undirstöðuverk, sem
Lárus Helgason hefur hér unn-
ið, tók i rauninni allan hans
tíma og hugsun i fjögur ár. Og
þegar gengið er á hann með
nærgöngular spurningar um til-
efni þess, kemur i ljós að
kveikjan að því varð eiginlega
til á gamlárskvöld 1972. Þá
voru liðin niu ár frá þvi að
hann kom heim og tók til starfa
hér á geðsjúkrahúsi og síðan á
eigin læknastofu í Domus
Medica. En þetta gamlárskvöld
fór hann með fjölskyldu sinni
að áramótabrennunni á
Klambratúni. Gamlárskvöld er
stemmningskvöld, þegar menn
líta gjarnan í kringum sig og
meta sinn hag. Um leið leiddi
hann hugann að starfinu, sem
hann hafði unnið sleitulaust,
oft myrkranna á milli. Hann
var búinn að veita 4000 sjúkl-
ingum meðferð. Og þetta kvöld
tók að leita á hann sú spurning,
hvort hann hefði i rauninni
unnið fyrir þessum lifsins gæð-
um. Og í framhaldi af þvi hvað
hefði orðið um allt þetta fólk,
sem til hans hafði leitað. Hann
vildi vita hvert hann hefði náð
með allri þessari vinnu og þeim
aðferðum, sem hann hafði
beitt.
Þegar Lárus sat svo skömmu
siðar með starfsbræðrum sín-
um og þetta bar á góma, þá
buðu þeir honum aðstoð sína.
Próf. Tómas Helgason sýndi
verkefninu sérstakan áhuga frá
byrjun og aðstoð hans taldi Lár-
us ómetanlega, því eins og hann
sagði, er próf. Tómas með
fremstu mönnum á þessu sviði.
Hann hafði m.a. lokið við merk-
ar tíðnirannsóknir árið 1964.
Eftir þessa uppörvun hófst Lár-
us handa á árinu 1973, í fyrstu
með starfinu á stofunni, sem
stöðugt vék meira fyrir þessu
viðfangsefni. Á árinu 1974 hóf
hann svo störf á Kleppsspítala.
— Þar er unnið að margþætt-
um vísindastörfum og allar að-
stæður eins góðar og hægt er að
fá hérlendis. Og það var mikil
hjálp að koma úr einangrun-
inni inn í slíkan hóp, segir
hann. Menn ræða saman, bera
saman bækur sínar og hlifa
hver öðrum, þegar á liggur
vegna verkefnanna. Þá fóru
málin að skýrast. Og i árslok
1975 var verkið búið að fá á sig
mynd.
2388 nýir
sjúklingar
á 2 árum
En hvernig var þá staðið að
verkinu? — Rannsókn á starfi
geðlækna er hægt að gera á
tvennan hátt, útskýrir Lárus.
Kanna fjölda þeirra sjúklinga
sem koma nýir til læknis eða
fjölda þeirra sjúklinga, sem
hafa verið undir læknishendi
ákveðið timabil. Siðan er hægt
að reikna út liklegan fjölda
þeirra, sem þurfa að leita geð-
læknis. 1 framhaldi af þvi
vakna spurningar um það hve
margir komi til læknis, hverjir
það séu, hve lengi þeir hafi
dregið að leita læknis, og hve
langan tíma meðferðin hefur
tekið, svo og árangur.
— Ég valdi tvö ár, 1966 og
1967, sem ég ætlaði að taka
fyrir, því næstu fjögur ár á
undan höfðu verið nægilega
aðrar aðstæður. Kvartanir
þeirra beinast því til annarra
aðila, sem þeir telja að geti
frekar orðið að liði í erfiðleik-
3—4 ár þar
til leitað er
til læknis
Það kemur fram í ritgerð Lár-
usar, að stærsti hópurinn, sem
leitar til læknis í erfiðleikum
sínum, er fólk með framhalds-
menntun. Það virðist frekar
færa sér i nyt það form með-
ferðar, sem flestir geðlæknar
vinna með, en þar á ég við
samtalsaðferðina, segir Lárus.
Margs konar form aðstoðar er
að fá, svo sem hjá félagsmála-
stofnun og liknarstofnunum,
svo nokkuð sé nefnt. Ef til vill
má segja að allir aðilar vinni að
sama marki með ólikum aðferð-
um. Það er mikilvægast að vel-
Viðtal við Lárus Helgason, yfirlœkni, sem
varði doktorsritgerð við Háskóla íslands
um geðlœknisþjónustu á Islandi og þá,
sem hennar leita
margir geðlæknar hér til þess
að fólk komst að hjá þeim, hélt
Lárus áfram útskýringum sín-
um. — Með samvinnu við alla
geðlækna, hvort sem þeir störf-
uðu á sjúkrahúsum eða einka-
stofum, aflaði ég upplýsinga
um sjúklinga, sem á þessum
árum leituðu til þeirra i fyrsta
sinni og gekk úr skugga um að
þeir hefðu ekki áður leitað
læknis. Þetta reyndust 2388
sjúklingar alls. Ég hafði sjálfur
haft 1100 þeirra i meðferð, en
upplýsingar um hina fékk ég
hjá læknum, sem stunduðu þá.
Þessir sjúklingar voru rannsak-
aðir á venjubundinn hátt,
flokkaðir eftir aldri, kyni,
búsetu, þjóðfélagsstöðu, hjú-
skaparstöðu og sjúkdómsgrein-
ingu. Til þess að fá fram hversu
veikir einstaklingarnir i þess-
um hópi voru, þegar þeir komu
til læknis, athugaði ég ýmsa
þætti í ferli þeirra næstu 10
árin á undan og einnig næstu 7
ár á eftir, eða fram til ársloka
1973.
Talið barst að þeim þáttum,
sem leitað var eftir við þessa
könnun svo sem að áhrifum
fjarlægðar frá geðlækni. Lárus
sagði, að á móti hverjum einum
utan af landi, hefðu komið 3—4
af Reykjavikursvæðinu. — Sú
spurning vaknaði hvort fólkið á
þéttbýlissvæðinu hefði þá væg-
ari einkenni, þegar það kæmi í
fyrsta skipti til læknis, og að
fólkið utan af landi væri þá
veikara, þegar það léti verða af
þvi að koma, útskýrði Lárus.
Við þvi mátti búast. En fyrir
utan alkóhólistana, þá virtist
dreifingin nokkuð jöfn. Hlut-
fallið milli mildari og erfiðari
sjúkdómstilfella var svipuð
meðal sjúklinga úr dreifbýli og
þéttbýli.
En af hverju leitar fólk utan
af landi þá minna eða síður til
geðlækna, ef það er ekki af því
að það er minna veikt? Vafa-
laust á kostnaðurinn við það
sinn þátt í þvi og einnig við-
horfin, svaraði Lárus. Þjónust-
an er ef til vill ekki nýtt vegna
þess að þetta fólk á ekki von á
að hún komi að gagni i þessum
tilvikum. Bændur beina t.d.
gjarnan kvörtunum sinum að
búskaparbaslinu, þó þeir séu
kannski almennt haldnir leiða,
sem mundi lýsa sér í öðru við
ferð einstaklinganna sé sem
bezt borgið.
Önnur spurning, sem athug-
un var beint að, var hversu
lengi fólkið dró að leita læknis.
— Sá tími reyndist óhugnan-
lega langur, sagði Lárus. Bæði
tíminn frá því að fyrst varð vart
einkenna og einnig frá því að
það fór að hafa samfelld ein-
kenni, sem ekki létu sig. Að
meðaltali eru það 3—4 ár.
— Þrjú eða fjögur ár er
skelfilega langur tími, hélt Lár-
us áfram. Þvi ljóst er að þetta
fólk er hrjáð. Það líður mikið,
ekki aðeins heilsufarslega,
heldur líka félagslega. Vinnu-
getan skerðist og um leið fé-
lagsgetan. Fleiri þættir koma
þarna inn í, svo sem tíðari hjú-
skaparrof. Þar er þó erfitt að
meta hvað er afleiðing og hvað
orsök. Einnig eru flutningar
milli staða mun algengari með-
al þessara einstaklinga en al-
mennt gerist, allt að 15% tíðari.
Einnig eykst dvöl á almennum
sjúkrahúsum verulega.
Bætt líðan
hjá 70%
á fimm árum
í rannsókn Lárusar Helga-
sonar vekur það athygli, að fólk
Hinn nýbakaði doktor, Lárus
Ilelgason, yfirlæknir, í skrif-
stofu sinni í Kleppsspitalanum.
Ljósm. Kristinn.
i hjónabandi leitar meira til
geðlæknis hér á landi en ein-
hleypir andstætt því sem er al-
mennt erlendis, þar sem ein-
hleypir leita meira til geðlækn-
is. Oft er talið að þeir, sem búa i
hjúskap, hafi þar traustari bak-
hjarl og stuðning. En hér virð-
ist hjónaband ekki verja fólk í
jafn ríkum mæli fyrir andleg-
um veikindum. En Lárus bend-
ir jafnframt á það, að hjúskap-
urinn gegni ef til vill ekki sama
verndandi hlutverkinu og áður
og kynni það að hafa áhrif á
þennan samanburð.
Þá víkjum við talinu að
árangrinum, sem orðið hefur
hjá þvi fólki, er könnunin bein-
ist að. — Árangurinn má meta
á ýmsan hátt, segir Lárus. —
En ef miðað er við starfsgetu,
meðferð og almenna líðan, þá
kemur i ljós, að á árinu 1962
voru 82% við góða heilsu, en
1967 aðeins 15%. 1970 voru
þeir komnir upp í 52% og 1973
upp i 70%, en þá lauk rann-
sókninni. Eftir að þeir fyrstu
komu til læknis, fór líðan
þeirra semsagt batnandi. Og
reikna má með að ástandið
hefði enn batnað, hefði verið
fylgzt með. þessu fólki áfram
eftir 1973. ’
— Þetta er semsagt niður-
staðan, áréttaði Lárus. Af þeini
1200 nýjum sjúklingum, sem
leitað höfðu læknis á þessum
tilteknu árum, eru 300 óbættir i
lok rannsóknarinnar og með
laka heilsu. Þetta safnast svo
upp, þegar nýir bætast við. A
hinn bóginn hefur engin sann-
anleg aukning orðið á nýjum
sjúklingum síðan dr. Helgi
Tómasson gerði könnun á tölu-
legum fjölda geðsjúklinga á
aldrinum 15—70 ára á árunum
1928 til 1936. Ef borið er saman
hve margir leituðu þá til geð-
læknis og nú, þá virðist tiltölu-
lega lítil breyting hafa orðið
þar á.
— Af því má draga þá álykt-
un, að ef form meðferðarinnar
helzt stöðugt, þá er hægt að
metta eftirspurnina, hélt Lárus
áfram. En ef fleiri eiga að njóta
þjónustunnar, þarf að breyta
skipulaginu. Við getum t.d.
hugsað okkur, að ef farið yrði
út á land, þá mundi aðsókn
aukast þar o.s.frv. Kannski ger-
um við ekki nóg til að koma til
móts við stóra hópa og ættum
að gera það á annan hátt.
Lárus segir að erlendir starfs-
bræður hafi furðað sig á þvi að
80% af þessum sjúklingum,
sem hann kannaði, höfðu aldrei
lagzt inn i sjúkrahús. Venju-
lega leggst um helmingur eða
meir i sjúkrahús. Þetta byggist
á því, segir hann, að stöðugur
skortur hefur verið á rúmum
fyrir geðsjúka hér. Batinn er
aftur á móti svipaður hér og
annars staðar. En Lárus bendir
á, að það segi ekkert um þján-
ingar sjúklinganna og þeirra
aðstandenda. Og einnig að allur
samanburður við erlenda sjúkl-
inga sé erfiður, þvi engin þjóð
hafi ennþá treyst sér til að gera
slika könnun sem nái til allra.
Hvaó veróur
um % sjúkra?
Af samanburði við rannsókn
próf. Tómasar má telja að þriðj-
ungur af áætluðum veikum á
íslandi leita til geðlæknis. En
hvað verður þá um % þeirra
sem veikir eru? spurjum við.
Lárus segir að það sé ekki ljóst.
Ætla megi að i þeim hópi séu
verulega veikir einstaklingar.
Liklegt sé að þessum hópi sé
þjónað af heimilislæknum. Og
það bendi til þess að sumir hóp-
ar séu þvi mótfallnir að leita
Framhald á bls. 21