Morgunblaðið - 03.06.1977, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. JUNÍ 1977
15
RÆÐA, sem Carter Bandarfkjaforseti flutti
fyrir skömmu við Notre-Dame-háskðla um
utanríkisstefnu stjórnar sinnar, hefur vakið
nokkra athygli og m.a. valdið nokkrum umræð-
um hér á landi. Af þvf tilefni sér Morgunblaðið
ástæðu til að birta ræðu þessa f heild og fér
hún hér á eftir .
I síðustu viku ræddi ég I Kali-
forníu um helztu verkefni, sem
blasa við þjóð vorri í innanlands-
málum.
Á næstu árum munum við kosta
kapps um, að þörfum þjóðarinnar
verði sinnt í rikari mæli. Að sýna
fram á — þrátt fyrir vantrú vorra
tima — að stjórn okkar geti bæði
verið styrk og mannúðleg.
1 dag ætla ég að ræða um þá
þræði, sem tengja aðgerðir okkar
erlendis við megineinkenni okkar
sem þjóðar.
Ég tel, að við getum haft utan-
rikisstefnu, sem sé lýðræðisleg,
sem sé byggð á grundvallar verð-
mætum og sem beiti afli og áhrif-
um í mannúðlegum tilgangi. Við
getum einnig haft utanríkis-
stefnu, sem bandariska þjóðin
bæði styður — og Skilur.
Ég hef rótgróið traust á okkar
eigin stjörnarfari. Þar sem við
vitum, að lýðræði er starfhæft,
getum við vísað á bug röksemdum
þeirra stjórnenda, sem neita þjóð-
um sínum um mannréttindi.
Það er sannfæring okkar, að
fordæmi lýðræðisins muni rikja,
og þvi munum við leitast við að
færa þetta fordæmi nær þeim,
sem við höfum orðið aðskila við
og sem ekki eru enn sannfærðir.
Það er sannfæring okkar, að
lýðræðislegir starfshættir séu
árangursríkastir, og þvi munum
við ekki freistast til að beita
ósæmilegum aðferðum heima —
eða erlendis.
Við erum öruggir um styrk okk-
ar, svo að við getum leitað eftir
því, að á báða bóga verði dregið
verulega úr kjarnorkuvopna
kapphlaupinu.
Við berum fullt traust til góðrar
dómgreindar okkar eigin þjóðar,
og því látum við hana vera með i
ráðum við mótun utanríkisstefnu.
Þannig getum við taiað máli 215
milljóna, en ekki aðeins örfárra.
Ilinir miklu nýju sigrar lýðræð-
isins í Indlandi, Portúgal, Grikk-
landi og á Spáni sýna, að traust
okkar er ekki að óverðskulduðu.
Eldur verður
betur slökktur
með vatni
Þar eð við treystum á okkar
eigin framtíð, erum við nú lausir
við hinn taumlausa ótta við
kommúnisma, sem áður fyrr kom
okkur til að faðma að okkur hvern
þann einræðisherra, sem bar
sama ugg og við.
t of mörg ár höfum við verið
reiðubúnir að aðhyllast óvönduð
sjónarmið og meðul andstæðinga
okkar og þá stundum fórnað okk-
ar verðmætum fyrir þeirra.
Við börðumst gegn eldi með
eldi án þess að hugsa út í það, að
eldur verður betur slökktur með
vatni.
Þessi aðferð brást. — — Og
Vietnam varð gleggsta dæmið um
andlega og siðferðilega fátækt.
En gegnum mistök höfum við
ratað aftur til okkar grundvallar
sjónarmiða og verðmæta, og við
höfum öðlazt traust að nýju.
Á mælikvarða sögunnar eru hin
tvö hundruð ór þjóðar vorrar
skammur tími. Og enn skemmra
er síðana við skipuðum öndvegi í
heiminum. Það er síðan 1945,
þegar Evrópa og hin gamla,
alþjóðlega skipan voru 1 rústum.
Fram að þeim tíma höfðu Banda-
ríkin að mestu verið utangarðs i
heimsmálunum. En slðan þá höf-
um við óhjákvæmilega verið i
miðdeplinum.
Við unnum að þvi með öðrum
að gera trausta sáttmála um trú
okkar og áform — Sameinuðu
þjóðirnar, Norður-Atlantshafs
bandalagið, Alþjóðabankann,
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og
aðrar stofnanir. Þetta alþjóðlega
kerfi hefur staðizt og starfað vel i
aldarfjórðung.
Stefna okkar á þessu tímabili
mótaðist af tveimur grundvallar-
atriðum. Utþenslu Sovétríkjanna
yrði að halda i skefjum, og brýn
nauðsyn væri á nánu bandalagi
meðal andkommúnistaríkja
beggja vegna Atlanzhafsins.
Þetta kerfi gat ekki varað enda-
laust óbreytt. Söguleg þröun hef-
ur veikt grundvöll þess. Sú hætta
á árekstum við Sovétrikin, sem
sameinaði aðilana, er ekki éins
mikil og áður — enda þótt sam-
keppnin hafi orðið víðtækari.
Striðið i Vietnam olli djúpstæð-
um, siðferðilegum glundroða, sem
gróf undan trausti umheimsins á
utanríkisstefnu okkar. Efnahags-
örðugleikar áttunda áratugsins
hafa veikt traust almennings á
getu hinna lýðræðislega iðnrikja
til að tryggja borgurum sínum
áframhaldansi hagsæld. Brostin
tiltrú jók enn á alvöru hinnar
leyndu svartsýni meðal sumra
forustumanna
Nýr heimur
Það er alkunn staðreynd, að
heimurinn er nú mitt í róttæk-
ustu og hröðustu ummyndun, sem
gerzt hcfur i allri sögu hans. A
minna en mannsaldri hefur dag-
legt líf flestra manna og það, sem
þeir sækjast eftir, tekið stakka-
skiptum. Nýlendustefna hefur
nær horfið. Ný þjóðerniskennd
hefur vaknað í nær hundrað
nújum ríkjum. Þekking hefur
orðið almennari. Kröfurnar eru
meiri. Eftir því sem fleiri þjóðir
hafa Iosnað undan hefðbundinni
áþján, hafa fleiri einsett sér að
öðlast þjóðfélagslegt réttlæti
Heimurinn er enn sundraður
vegna hugmyndafra>ðilegra
deilna, þar sem héraðsrígur ra>ð-
ur mestu, og honum ógnar sú
hætta, að við munum ekki jafna
deilur um kynþætti og auð nema
með ofbeldi eða án þess að draga
helztu herveldin inn í átökin. Við
getum ekki framar greint hin
hefðbundnu vandamál um stríð
og frið frá hinum nýju, sem varða
heim allan, um réttlæti, sanngirni
og mannréttindi.
Þetta er nýr heimur, en Banda-
rikin skyldu ekki óttast hann.
Þetta er nýr heimur — og við
skulum stuðla að því að móta
hann. Þetta er nýr heimur, sem
krefst nýrrar utanrikisstefnu
Bandaríkjanna, stefnu, sem
byggð er á óhagganlegum heiðar-
léika og bjartsýni á sögulegt hiut-
verk hennar.
Við getum ekki framar fylgt
stefnu, sem eingöngu er miðuð
við iönrikin sem undirstöðu jafn-
vægis i heiminum, heldur vcrðum
við að taka við af nýjum sannind-
um um heim, sem er að vakna til
stjórnmálalegrar vitundar.
Við getum ekki lengur ætlazt
til, að hinar 150 þjóðirnar fylgi
fyrirmælum hinna voldugu, held-
ur verðum við dyggilega að halda
áfram'viðleitni okkar til að vekja
áhuga, sannfæra og leiðbeina.
Stefna okkar verður að bera
þeirri trú okkar vitni, að heimur-
inn geti vænzt meira en aðeins
þess að halda lífi — og þeirri
sannfæringu okkar, að viröing og
frelsi séu manninum andleg lifs-
skilyrði.
Stcfna okkar verður að móta
alþjóðlegt kerfi, sem mun endast
lengur en leynilegir samningar
Fimm forsendur
alþjóðlegrar
viðreisnar
Slíkri stefnu verður ekki fylgt
með brögðum. Stefna okkar ve'rð-
ur að vera einlæg og hreinskilin.
Hún verður að fela i sér alþjóð-
lega viðreisn og byggjast á þess-
um fimm meginforsendum.
I fyrsta lagi verður stefna okk-
ar að mótast af þvi megin
ætlunarverki þjóðar vorrar að
vinna i þágu mannréttinda.
Annað. Stefna okkar á að vera
byggð á náinni samvinnu milli
hinna lýðræðislegu iðnrikja
heimsins — þvi að við eigum hlut-
deild í sömu verðmætum, og þar
sem við-getum i sameiningu veitt
öllum aukin skilyrði til að lifa
sómasamlegra lífi.
Á grundvelli sterkra varna
munum við einnig stefna að því
að bæta samskiptin við Sovétríkin
og Kina bæði á breiðari grund-
velli og þannig, að þau verði
meira gagnkvæm. Þótt við gerum
ekki jafnað hugmyndafræðilegan
ágreining, verðum við að ná sam-
komulagi, sem dregur úr
styrjaldarhættu.
Einnig verður stefna okkar að
ná til þróunarlandanna til að lina
þjáningar og minnka bilið milli
hinna riku og snauðu í heiminum.
Loks verðum við að hvetja allar
þjóðir að leysa jafn skelfileg al-
heimsvandamál og hættuna á
kjarnorkustríði, kynþáttahatur,
vígbúnaðarkapphlaup, um-
hverfismengun, hungur og sjúk-
dóma.
Síðan i janúar höfum við tekið
að skilgreina og hrinda í
framkvæmd utanrikisstefnu, sem
væri byggð á þessum forsendum
— og ég hef reynt að skýra þessar
forsendur fyrir bandarísku þjóð-
inni. Leyfið mér að endurskoða
það, sem við höfum verið að gera,
og ræða um það, sem við hyggj-
umst fyrir.
Mannréttindi
hornsteinn
utanrfkisstefnu
í fyrsta lagi höfum við lagt
áherzlu á það að nýju, að mann-
réttindi verði hornsteinn utan-
ríkisstefnu okkar. Að ætterni,
trú, litarháttum, uppruna og
menningararfi erum við Banda-
ríkjamenn fjölskrúðugasta þjóð,
sem heimurinn hefur þekkt.
Engin dularfull skyldleika- eða
ættjarðarbönd binda okkur sam-
an. Það, sem tengir okkur saman,
ef til vill meira en nokkuð annað,
er trúin á manniegt frelsi. Við
viljum, að heimurinn viti, að þjóð
okkar táknar meira en fjárhags-
lega velmegun.
Þetta merkir ekki, að við getum
fylgt utanríkisstefnu okkar með
háleitum, siðferðilegum lífsregl-
um. Við lifum í heimi, sem er
ófullkominn, og mun ávallt verða
ófullkominn — heimi, sem er
margbrotinn, og mun ávallt verða
margbrotinn.
Ég skil til fullnustu takmarkan-
ir siðferðipredikana. Ég ímynda
mér ekki, að breytingar muni
gerast auðveldlega eða fljótt. En
ég held, að það sé líka rangt að
vanmeta mátt orða og þeirra
hugmynda, sém orðin fela I sér. t
sögu okkar hefur þessi máttur
sýnt áhrifavald sitt frá
„Heilbrigðri skynsemi“ Tómasar
Paines til orða Martins Luthers
Kings, „Ég á mér draum“.
í lifi mannlegs anda eru orð
athafnir — að miklu meira leyti
en margir okkar gera sér Ijóst,
sem búa f löndum, þar sem litið er
á tjáningarfrelsi sem sjálfsagðan
hlut.
Forustumenn einræðisrikja
skilja þetta mætavel. Það sannar,
að orð eru einmitt þær athafnir,
sem andófsmenn i þeim lðndum
eru saksóttir fyrir.
Engu að siður höfum við þegar
orðið vitni að áhrifamiklum fram-
förum víða um heim, hvað varðar
vernd einstaklingsins gegn geð-
þóttavaldi rikisins. Það væri sama
og að glata áhrifum og siðferði-
legu valdi i heiminum að hafa að
engu þessa þróun. Að leiða hana
va>ri að endurheitnta þá siðferði-
legu reisn, sem við eitt sinn höfð-
um.
Allar þjóðir munu njöta góðs af
þessum framförum. Af frjálsri og
opinberri samképpriT spretta frjó-
ar breytingar — i stjórnmálum,
verzlun, visindum og listum. Eft-
irlit veldur einhæfni og örvænt-
ingu.
Hin stóru lýðræðisriki eru ekki
frjáls, af þvi að þau er sterk og
efnahagslega vel stæð. Ég held, að
þau séu sterk og efnahagslega vel
stæð, af þvi að þau eru frjáls.
Efling og
endurnýjun
varnarkerfis
I öðru lagi, við höfum hafið
markvissar aðferðir til að styrkja
böndin milli lýðræðisrikja okkar.
Á fundi okkar fyrir skömmu i
London ákváðum við að efla efna-
hagslegt samstarf okkar, styrkja
frjálsa verzlun, treysta gjaldeyris-
kerfi heimsins, leita ráða til að
koma í veg fyrir útbreiðslu kjarn-
orkuvopna, við undirbjuggum
raunhæfar tillögur fyrir næstu
fundi um vandamál vegna fátækt-
ar í norðri og suðri, um þróunar-
löndin og alþjóðleg velferðarmál
og við samþykktum að gera
sameiginlegt átak til að efla og
endurnýja varnarkerfi okkar.
Og það sem jafnvel er enn
mikilvægara. Við lýstum allir yfir
bjargfastri trú okkar á framtíð
lýðræðisins, sem gæti stuðlað að
mótun víðtækara alþjóða-
samstarfs — og fundurinn í
London var heillavænlegt skref i
áttina að þvi marki.
í þriðja lagi höfum við snúið
okkur til Sovétrikjanna til að fá
þau til að taka þátt í sameigin-
legri viðleitni til að stöðva vig-
búnaðarkapphlaupið. Það kapp-
hlaup er ekki aðeins hættulegt.
Það er siðferðilega hörmulegt.
Við verðum að binda enda á það.
Ég geri mér ljóst, að það verður
ekki auðvelt að ná samkomulagi.
Vandamálin eru óendanlega flók-
in, og bandariskir og sovézkir
hagsmunir, sjónarmið beggja
aðila og kappsmál eru mismun-
andi. Við þurfum bæði að sýna
þolinmæði og varfærni.
Takmark okkar er sanngirni á
báða bóga, að koma á gagnkvæmu
jafnvægi, jafngildi og öryggi. Við
viljum hægja á frekari endurnýj-
unum og draga stöðugt og
stórlega úr vopnabúnaði. Við vilj-
um víðtækt bann við kjarnorkutil-
raunum, forboð við efnafræðileg-
um hernaði, enga árásarmögu-
leika gegn gervihnöttum og tak-
markanir á herflota á Indlands-
hafi.
Ég vona, að við getum ásamt
öllum þjóðum stigið skref i áttina
til þess að útrýma algjörlega
kjarnorkuvopnum úr vopnabúri
dauðans. Við munum standa fast
á þvi.
Vfðtæk og
gagnkvæm
slökun og spennu
Ég hef trú á slökun spennu,
hvað Sovétríkuunum við kemur.
Fyrir mér táknar hún þróun í átt
til friðar. En sú þróun verður
bæði að vera víðtæk og gagn-
kvæm. Við getum ekki haft frið-
sæld i einum hluta heims, en vax-
andi átök i öðrum.
Ahrif slökunarinnar ættu held-
ur ekki að vera bundin við þessi
tvö riki aðeins. Við vonum, að
hinir sovézku leiðtogar muni sam-
einast okkur i viðleitninni til að
stöðva útbreiðslu kjarnorkuvopna
og til að draga úr sölu venjulegra
vopna. Við vonumst til að geta
sannfært Sovétrikin um, að eitt
land geti ekki þröngvað sinu þjóð-
félagskerfi upp á annað, hvorki
með beinni hernaðarihlutun né
með þvi að beita herliði skjólstæð-
ings — eins og gerðist með ihlut-
un Kúbumanna i Angóla.
Samvinna felur einnig í sér
skuldbindingar. Við vonum. að
Sovétríkin muni taka aukinn þátt
i aðstoð við þróunarlöndin ásamt
okkur, þvi að sameiginlegar
hjálparaðgerðir munu stuðla að
þvi að skapa gagnkvæmt traust.
Deilur Araba
og ísraels
I fjórða lagi erum við að stiga
markviss skref til að auka likur-
nar á varanlegum friði ið Mið-
austurlöndum.
Með ítarlegum viðræðum við
Framhald á bls. 35