Morgunblaðið - 21.08.1977, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUB 21. AGtJST 1977
Þegar við virðum fyrir okkur
landabréf ísland vekja jöklam
ir strax athygli okkar. Einkum
festum við augun á hinum
þremur risum, Vatnajökli.
Hofsjökli og Langjökli, sem
liggja i röð frá ausfri til vesturs
og eru síðustu leifar hinnar
miklu jökulbreiðu, sem þakti
þetta land fyrir tugþúsundum
ára. Milli þessara jökla liggja
svo lægðir eða skörð og í náms-
bókum okkar stendur að þar
um .liggi fjallvegir milli lands-
hluta, þó misjafnlega fjölfarn-
ir. Éf við rýnum ögn betur í
kortið komum við auga á smá-
jökul næstum í felum, á milli
Vatnajökuls og Hofsjökuls og
ber hann heitið Tungnafells-
jökull Þetta nafn lærðum við
raunar í landafræðinni forðum,
ekki vegna þess, að þessi jökull
væri merkilegur vegna stærðar
eða sögu, heldur fyrst og fremst
vegna þess, :ð hann varð að
nefna þegar Sprengisandur og
Vonarskarð voru kynnt, hjá þvi
varð ekki komist.
I áratugi var þessi staður á
landabréfinu ekki annað en
innantómt nafn í huga mínum,
nafn, sem vakti engan áhuga og
enga löngun til frekari kynna.
En nú á siðari árum hef ég átt
þess kost að fara nokkrum sinn-
um umhverfis jökulinn, í bíl og
fótgangandi. Við þau kynni hef-
ur skoðun mín breyst og því
hripa ég þessar línur á blað, ef
ske kynni að áhugi á þessu
Jandssvæói skyldi kvikna hjá
einhverjum, er les þær. Þá er
tílgangi minum náð.
Um aldaraðir hefur leið
manna legið um Sprengisand,
er fara átti stystu leið milli suð-
ur- og norðurlands. Reiðgöturn-
ar lágu þá meðfram Þjórsá, sem
rennur skammt frá Hofsjökli
austanverðum. Þaðan er alilöng
leið að vesturhlíðum Tungna-
fellsjökuls og varð þvi að leggja
lykkju á leið, ef fara átti þar
um. Enda áttu menn þangaö
ekkert erindi. Einnig kann það
að hafa skipt máli, að þegar
ferðamenn voru komnir á móts
við jökulinn voru þeir staddir á
Sprengisandi. Hann er talinn
um 70 km langur og algjörlega
gróóurlaus. Var það því hrein
timatöf og fásinna að leggja
slíkan krók á leið sína í algjörri
erindisleysu, þar sem full þörf
var á að hraða förinni sem mest
yfir sandauðnina svo hestarnir
kæmust sem fyrst á haga;
Þannig var jökullinn og um-
hverfi hans óþekkt land um
aldir. Menn vissu þó urn hanri,
eftir fornum heimildum um
Vonarskarð. Þar hafði Gnúpa-
Bárður farið um með búsmala
sínn, er hann flutti búferlum
norðan úr Bárðardal og suður í
Fljótshverfi eins og greint er
frá í Landnáinu. En það var
ekki fyrr en Björn Gunnlaugs-
son fór að ferðast um landið og
kanna það, að næst var farið
um skarðið svo vitað sé. Árið
1839 reið hann upp með Köldu-
kvísl, um Vonarskarð og siðan
austur með Vatnajökli. Fylgd-
armaður hans i þeirri för var
Sigurður Gunnarsson, er síðar
varð prestur að Hallormsstað.
Ritaði hann frásagnir af þeirri
för og reyndar fleirum, er hann
fór um öræfi Islands eftir það.
Nokkru áður hafði Tómas Sæm-
undsson, einn Fjölnismanna,
villst af Sprengisandsleið aust-
ur yfir sandinn og lent að síð-
ustu á mosaflákum undir vest-
ur.hlíðum jökulsins, sem siðan
hafa borið nafn hans og kallast
Tómasarhagi. Það nafn gerði
Sæluhús Ferðafélags ís-
lands við Nýjadal. —
Ljósm.: Grétar Eiríksson.
En nú liggur alfaraleið með-
fram jöklinum að vestan. Þegar
akstur bifreiða hófst yfir
Sprengisand fyrir tveimur til
þremur áratugum, kom í Ijós,
að gamla leiðin meðfram Þjórsá
var illfær bifreiðum sökum
bleytu. Þess vegna var bílaslóð-
in lögð miklu austar og kallast
sú ieið um Öldur. Liggur vegur-
inn nú fyrir mynni Nýjadals og
kemur aftur á gamla Sprengi-
sandsveginn fyrir norðan
Fjórðungsöldu. Ferðafélag Is-
lands hefur reist tvö myndarleg
sæluhús á bakka Nýjadalsár,
rétt eftir að hún fellur út um
dalsmynnið. I þeim húsurn er
oft þröng á þingi þá tvo mán-
uði, sem Sprengisandsleið er
nokkurn veginn fær bifreiðum
um hásumarið. Hér er því til-
valinn áningarstaður fyrir þá,
sem ætla að kanna jökulinn og
nágrenni hans. Og þann hátt
skulum við hafa á, lesandi góð-
ur, þvi ætlunin er að leiða þig í
huganum umhverfis Tungna-
fellsjökul og bregð'a upp nokkr-
Frá sunnanverðu Vonarskarði.
um svipmyndum af því, sem
fyrir augun kann að bera á
þeirri leið.
Klukkan 8 að morgni leggjum
við af stað hress og endurnærð
eftir svefninn. Nauðsynlegt er
að taka daginn snemma, þvi
dagurinn er fljótur að líða, þeg-
ar margt er að skoða og kanna.
Vegurinn liggur fyrst yfir
Nýjadalsá og síðan upp hallana
fyrir norðan hana. Yfir okkur,
á hægri hönd, gnæfa fell þau í
vesturbrún jökulsins, sem setja
mestan svip á hann úr vestur-
átt. Háhyrna er syðst og þá
Fagrafell. Beggja vegna þess
falla skriðjöklar niður hliðina,
og hafa þeir verið kallaðir
H:gajöklar kenndir við Tómas-
arhaga, sem er þar fyrir neðan.
Frá þeim renna Hagakvíslar og
ásamt Nýjadalsá mynda þær
Fjórðungskvísl, sem fellur til
Þjórsár. Á bakkanum austan
við Hagakvísl greinist Gæsa-
'vatnaleið frá Sprengisandsvegi
og liggur austur með jöklinum.
Þann veg tökum við og þrátt
fyrir að vegurinn sé aðeins
troðinn sækist leiðin vel, því
hér er ekkert nema sandur und-
ir fæti, sandhæðir og sandlægð-
ir, gróðurlausar og hrjóstrugar.
Þó má sjá mosa hér og hvar og
síðast en ekki síst geldinga-
hnappinn, þessa harðgerðu og
nægjusömu jurt, sem svo víða
skreytir mela og börð á hálend-
inu og gleður auga vegfarand-
ans. Hér má einnig greina
nornabaugana sem minna okk-
ur á hnattstöðu landsins og ná-
lægð þess við kuldabeltið! Er
komið er austur fyrir jökulinn
blasir við hið fegursta útsýni.
Lengst i bláma norðursins sést
Bláfjall og Sellandafjall suður
af Mývatnssveit. Þá lengra til
hægri koma í þessari röð:
Dyngjufjöll, Trölladyngja,
Kistufell og svo Bárðarbunga
vestast. Hveft fjallið öðru
Tómas
Einarsson:
U mhv erfi
Tungnafellsjökuls
Jónas Hallgrímsson svo frægt í
litlu kvæði, sem flestir kunna.
En haustið 1845 áttu gangna-
menn leíð upp undir Fljótsjök-
ul, en svo nefndu Bárðdælingar
o.fl. Tungnafellsjökul þá, og
fengu þá grun um að dalur
gengi austur með jöklinum að
sunnanverðu. Haustið eftir
gerðu þeir út leiðangur og
fundu þá dal með „sléttum eyr-
um niður um sig, grasi vöxnum
og dalhlíðin jökulmegin mikið
há og öll grasivaxin upp að
klettum, sem voru efst í henni".
Þeir könnuðu dalinn og fundu
alls i þessum leiðangri 6 lömb
og 14 lambabein, sem benti til
þess, að þar hefðu graslömb
orðið innlyksa á haustin og
drepist úr hungri um veturinn.
Dalur þessi var kallaður Nýi-
dalur, en hefur einnig verið
kallaður Jökuldalur og stund-
um Nýi-Jökuldalur, þótt Nýja-
dalsnafnið sé nú flestum tam-
ast í munni.
Af Mjóhálsi út eftir Nýjadal. Miklafell I
Þvermóður við dalsmynnið.
Hofsjökli í fjarska til
vinstri, en til hægri sést
slóðum
F er ðafélagsins