Morgunblaðið - 11.09.1977, Page 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. SEPTEMBER 1977
Þankar
um
textagerð:
ER LJÓÐLISTIN POPP
TÓNLIST ÆÐRI? „SgSlW
Fyrir lönRu, ákvað Slag-
hrandur að taka til með-
ferðar dægurlagatextana
íslenzku og þá iágkúru sem
þar hafði verið mjög áber-
andi. Misþyrming höfund-
anna á íslenzku máli og
ótal bragfræðivillur voru
nægt tilefni til að velja
textagerðina sem viðfangs-
efni í grein.
En svo ánægjulega brá við í
sumar, að verulega dró úr útgáfu
slíkra rusltexta og minnugur
þess, að batnandi manni er bezt
að lifa, frestaði Slagbrandur
skrifum um textagerð.
Nú langar Slagbrand hins vegar
til að ræða dálítið um textagerð-
ina og setja fram sínar skoðanir á
þessum málum. Hér verða ekki
tekin nein ákveðin dæmi eða ein-
stakir textahöfundar dregnir í
dilka og gæðastimplaðir, heldur
verður reynt að skoða og skil-
greina og varpa ljósi á hin óliku
vinnubörgð sem gefa af sér góða
og slæma texta.
Innan tíðar hyggst Slagbrandur
svo taka textagerðina á ný til með-
ferðar og fá þá ýmsa menn til að
leggja orð í bleg í umræðum um
þessi mál.
Höfundar
Skipta má höfundum texta í
fjóra hópa:
Lagasmiðir: Þar eru það
höfundar laganna sem semja
sjálfir textana. Kostir þessa eru
einkum þeir, að líklegra er að
sama andrúmsloft sé rikjandi í
lagi og texta heldur en ef annar
maður semur textann. Höfundur
lagsins veit hvað hann hafði í
huga þegar hann samdi lagið,
man hughrifin, stemmninguna.
Hann ætti þvi :ð geta tengt text-
ann þessum hugmyndum. Gallinn
er hins vegar sá, að sjaldgæft er
að sami maðurinn sé bæði góður
lagasmiður og textahöfundur.
Flestir eru aðeins sterkir á öðru
sviðinu.
Hljómsveitir: Þá eru það
allir liðsmenn hljómsveitarinnar
sem vinna textann í sameiningu.
Helzti ávinningurinn af þessum
vinnubrögðum er sá, að betur sjá
augu en auga, tveir menn eða
fleiri eru líklegri til að geta í
sameiningu gert sér grein fyrir
því hvað er góð vísa og hvað slæm.
Þeir lyfta hver öðrum upp, byggja
á þvi bezta hvar hjá öðrum.
Ljóðskáld: Hér er um að
ræða menn sem fást við að yrkja
ljóð sem geta staðið fyrir sínu ein
sér, án tónlistarundirleiks, ljóð
sem þola birtingu á prenti og
gagnrýna athugun af hálfu les-
enda. Þessir menn eru auðvitað
hinir æskilegu textahöfundar, en
því miður hafa fæstir þeirra
áhuga á slikum starfa og telja
lóðlistina hátt yfir popptónlist
hafna.
Textagerðarmann: Þetta
eru mennirnir sem líta ekki á sig
sem nein skáld, heldur bara
iðnaðarmenn sem semja texta eft-
ir pöntunum. Þeir eru ekki alltaf
kröfuharðir við sjálfa sig, enda
reikna þeir varla með að afurðirn-
ar séu í sviðsljósinu nema skamm-
an tíma. Þeir eru ekki að yrkja
fyrir komandi kynslóðir. Þeir eru
bara að hjálpa kunningjum sín-
um, tónlistamönnunum, og semja
nær eingöngu texta eftir pöntun-
um, við lög sem tónlistarmennirn-
ir velja til flutnings.
Vinnubrögð
Skipta má textunum í þrrnnt
eftir þeim vinnubrögðum sem
hafa verið viðhöfð við samning
þeirra:
Þýddir textar: Erlent lag
hefur verið valið til flutnings á
plötunni og texta þess er snarað á
íslenzku, þannig að efnið helzt
nánast óbreytt og jafnvel heilu
setningarnar. I rauninni er ekki
hægt að segja, að þýðendurnir séu
þöfundar textanna, heldur ætti að
láta standa á plötuumslögunum
hver erlendi textahöfundurinn er
og síðan ætti að nefna þýðandann.
Eða dytti mönnum í hug að segja
að leikrit Shakespeares væru eft-
ir Helga Hálfdanarson, þótt hann
hafi þýtt þau af snilid?
Textar samdir við lög:
Þetta er algengasta gerðin. Lagið
liggur fyrir, íslenzkt eða erlent,
og siðan er saminn við það ís-
lenzkur texti.
Textar samdir á undan
llögum: Þessi tegund er sjald-
gæfust. Það eru helzt ljóðskáldin
sem koma við sögu í þessum til-
vikum. Þá gerist það gjarnan
þannig, að tónlistarmaður sér
Ijóð, hrifst af þvi og ákveður að
semja við það lag. Bein samvinna
milli ljóðskálda og tónlistar-
manna á þessu sviði þyrfti að auk-
ast til muna, þannig að ljóð-
skáldin semdu ljóð sem að formi
til hæfðu vel dægurlögum. —
Undir þennan flokk fellur það
einnig þegar ljóðskáld tekur sig
til og semur sjálft lagið við ljóð
sitt. — Að jafnaði eru textar í
þessum flokki beztir allra dægur-
lagatexta.
Efni
Innihald textanna er mismun-
andi, en þó er hægt að greina þrjá
aðalflokka:
SÖglltextar: Þessir textar
hafa yfirleitt verið vinsælastir,
eins og við er að búast hjá svo
söguelskri þjóð sem Islendingum.
Þessir textar segja einhverja
sögu, ferðasögu, ástarsögu,
gamansögu eða ævisögu, svo að
eitthvað sé nefnt. Þýddu textarn-
ir eru yfirleitt allir í þessum
flokki. Mannlýsingar eru hluti
þessa flokks.
Textar með boðskap: I
þessum textum eru skoðanir
kynntar, reynt að hafa áhrif á
hlustendur. Adeila er algengust i
þessum flokki, en einnig eru leið-
beiningar um það hvernig lifa
skuli lifinu og umgagnast náung-
ann tíðar.
Tilfinninga- og og hug-
hrifatextar: Undir þennan
haus falla ýmiss konar ástar-
játningar, landslags- og veðurlýs-
ingar, vorkvöld og sumarylur.
Þessir textar virðast oft lífseigari
öðrum textum að vinsældum,
kannski af því að þeir eru jafn-
gildir i dag og eftir tíu ár.
Form
Enn er hægt að flokka texta í
þrennt, eftir þvi hvaða form er á
þeim:
Bundið mál: Þessir textar
eru framhald hinnar hefðbundnu
íslenzku Ijóða- og visnagerðar, þar
sem bragfræðireglunum er fylgt
út í æsar og stuðlar, höfuðstafir
og rím er lögboðið. Það segir sitt
um árangurinn af kennslu brag-
fræðinnar i skyldunáminu, að fáir
textahöfundar hafa þessa hluti
alveg á valdi sínu og geta samið
texta sem eru hovrt tveggja i
senn. áheyrilegir og bragfræði-
lega réttir. Nokkrir textahöfund-
ar til viðbótar kunna reglurnar
það vel, að þeir brjóta þær ekki í
textum sinum, en hins vegar
lenda þeir oft í talsverðu basli
með að berja textana saman inn-
an þess þrönga ramma sem brag-
fræðin setur. Þeir textar eru þó
miklu betri en hinir, þar sem
reglurnar eru þverbrotnar.
Óbundin IjÓð: Undir þennan
haus falla ljóð, sem áður fyrr voru
gjarnan kölluð atómljóð. Þetta
eru ljóð, sem standa fyllilega fyr-
ir sinu á pappírnum, enda þótt
þau séu ekki samin eftir brag-
fræðireglum. Slík ljóð eru harla
sjaldgæf sem dægurlagatextar,
enda eru höfundar slikra ljóða
yfirleitt lítt hrifnir af dægurlaga-
tónlistinni, eins og fyrr var nefnt.
En undir þennan haus falla líka
ymsir textar sem samdir hafa ver-
ið af heilu hljómsveitunum. Þá er
yfirleitt það mikil hugsun í
textunum og þeir það skýrt orðað-
ir að þeir nálgast að geta staðið
sjálfstætt sem Ijóð. Textum af
þessu tagi hefur farið heldur
fjölgandi hin síðustu ár og er ekk-
ert nema gott um það að segja,
enda er hægt að binda þær vonir
við höfunda textanna, að þeir fær-
ist stöðugt nær því marki að verða
frambærileg ljóðskáld.
Hroðhnoðtextar: Ein-
kennilegt nafn, en það er í anda
við þessa tegund texta, voðalegan
samsetning sem brýtur brag-
fræðireglur, málfræðireglur og
misbýóur málvitund manna. Því
miður hafa slíkir textar verið allt-
of algengir á islenzkum plötum á
undanförnum árum. Einkum hafa
.f®1* vor' á fiverTúST
spretti grös “1
neims um ból.
nýtan dag
e,ntómt strit *
®9urþras.
f-íf mitt er greynf
ma,bik og steypt
• bens.n á bili„íPoytt
fann vinnur öll kvöMl
fyrirhádegiég kV°,dl
ot Þreytt til að sofa hjá\
i/áypir hann.
ÍEftir nokkra dansa
Ipétur Jónatansson : ,
I og kemur auga á Jófrioi.
1 harw: Sœl aftur lólriður þií þekkir vísl mig
í fjölmargor ncetur hef ég úgirnsl þtg.
Barrasl í hrjósti mér óstarorö
œ, mi ég ekki leiöa þtg út
a skur.ar V ?
! yf'ir dansgólfið
Jófríði.
storð.
hún:
Gott og hlessað kvöldið Pétur,
fékkstu ekki bréfiö fri mér?
Ég hélt ég heföi hastt i vetur
ollum afskiptum af hér.
fófríÖvr, ptí ert þrifalegt sprund
ji ég hcf sjalion séö laglegri hrurtd.
Venusarvöxtur þinn kveikir eld
ist mín er þér ofurseld.
: Sliga mig sorgtrn.ir þtntgor sem hlý
bugaÖm uftur ég t:l þín flý
bikartnn tosmt og biaöintt sný
þvi þú ert svo mjúk og hlý.
Æ þú meö þina eiturtuvgtt
smjaöroöu ekki fyrir mér.
Mér ifytti ei lil httgar aftttr
aö ganga í ema steng meö þér.
örtr Eftir oö tcemd voru tuttugu gtös
teslir: fófríöur htetti oö hlúsa úr nös.
Þau le'ddust tvö ú foldar fund
og °levrndtt stoö
Astriáusaungur
A lónsmessunótt er allt var hljót,
sosu tvö taman i grtenni tótt
kekkPhha7 h,in SagSÍ: ^tnast^
tetsf ekk, hvaö eg er með mjg fin?„ *
IEr lólm settist við tyónarrönd
ffgt'ann „komdu" og hönd j hönd
Ipau letddust tvö á foldar fund
fog gleymdu stað og stund.
jOg hann saung: „Korríró dillidó
yið skulum sofa saman í ró."
jUmvafm örmum hvísluðust á:
Lnokkur té aö hl„<,„ lyn