Morgunblaðið - 27.11.1977, Síða 4

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1977
Skálateigsstráknum, bók Jóhannesar Helga um Þorleif Jónsson,
er skipt í sex meginkafla og sextíu undirkafla. Nafnaskrá fylgir og
eru sex hundruð menn nefndir til sögu. Bókin er ellefta frumsamda
verk Jóhannesar og f jóróa ævisagan.
Þorleifur Jónsson hefur alla tíð verið glerharður sjálfstæðis-
maður og járnharður baráttumaður, ritstjóri bæjarmálablaða í
Hafnarfirði um langt skeið, lögregluþjónn og næturvörður í
Hafnarfirði, um hríð, átti sæti í bæjarstjórn í áratugi með rríeiru,
sat í stjórn Fiskimálasjóðs í átján ár, útgerðar- og sveitarstjóri á
Eskifirði nokkur ár, framkvæmdastjóri í Stykkishólmi, hægri hönd
Geirs Zoega á stríðsárunum og er enn að vasast í útgerð, maður
eldri en öldin okkar.
Þorleifur Jónsson, faðir drottins smurða til Stóra-Núps presta-
kalls, segir á einum stað og tilvitnunin er iýsandi fyrir manninn:
„Ég mun deyja í friði og sátt við alla menn og sjálfan mig. Ég vil
enga líkræðu. Engin má tala yfir mér í kirkju, ekki stakt orð. Ég
hef lagt blátt bann við því. Ég veit hver ég er og hvert ég fer. En ég
vil láta syngja mikið. Söngur fer vel í fólk og ég vil að menn séu
glaðir og syngi af hjartans lyst til að fagna því að ég sé dauður og
fái kaffi og konjak fyrir ómakið“.
Morgunhlaðið hefur fengið leyfi útgefanda og höfundar til að
birta fimm stutta kafla úr bókinni, auk formála Jóhannesar Helga.
AÐFARARORÐ
Hann birtist viÖ hliðið hjá mér einn hvassi'iðrisdag —
eins og sá sem valdið hefur, einhveiskonar sambland af von
Keitel marskálki og kinverskum mandarina, harðlextur og
stuttur i spuna þegar hann kastaði á mig kveðju og hremmdi
hönd mina, kalt kímið blik i augunum; tjúguskegg.
Ég bauð honum i vinnustofu mina og vatt mér að tal-
kerfinu út i ibúðarhúsið að panta kaffi yfrum til okkar. En
hann stöðx’aði mig með valdsmannslegri handarhreyfingu:
Fyrst vinnan, siðan kaffið. Þann hátt hef ég á.
Ég átti von á að okkar fyrsti fundur yrði til skrafs og
ráðagerða. En þessi áttrrrði maður var ekki á þeim buxunum.
Hann vildi vyrja strax.
Svo til allir samtiðarmenn minir eru daxiðir, tilkynnti hann
mér xim leið og hann lagðist i leðurstólinn. — Og bráðum
verð ég einnig dauður og allur er varinn góður, hló hann
og tindi minnismiða upp úr vösum sinum.
Ég hef goldið hverjum og einurn það sem hans er, vanda
bundnum möhnum sem óvandabundnum, batti hann við. —
Engar eicnir iþyngja mér. Ég er áhyggjulaus eins og barti.
loksins alfrjáls maður eins og daginn sem ég faddist. Við
skulum byrja.
Ég seig niður i stólinn fyrir framan ritvélina. Og komu-
maður, Þorleifur Jónsson frd Efri-Skálateigi, eldri en öldin
okkar, stokkaði minnisblöðin og hóf að rekja mér lifshlaup
sitt á jörðinni, svo klár i kollxnum að velfleslxr helmmgi yngrx
menn mattxi vera fxillsamdir af.
Hann kom oft, alltaf með minnxspunkta á reiðum hönd-
um og varð aldrei orðfall, alltaf jafn stálsleginn, jafnvel þeg-
ar sinadrátturinn var sýnilega að drepa hann.
Ég hef aldrei kynnst ókvalráðari manni, aldrei jafn hrexn-
skiptnum, aldrei islenskari manni.
íslendxnga sem nú eru á dögum vantar ekki i bilx metra
af rafknúnu raflarokkx og kveðskap sem verður til kringum
nafla höfunda, ekki meira af þvi offsettprentaða hugarvili og
sifri sem byrjað er að pumpa út i þjóðfélagið. ísland virð-
ist vanta fleiri dœmi af mönnum sem háð hafa lifsbaráttu
sem bragð er að og látið hana stœkka stg en ekki smcekka;
hafist af sjálfum sér — og þora að segja það sem þeim býr i
brjósti. — Þorleifxir Jónsson er einn slikra manna.
Blekbóndinn frá Laxnesi hefur umritað eftirminnilega
prentaðar og óprentaðar eevisögur liðinna manna. I þeim til-
vikum hefur höfundur raunar óbundnar hendur um úr-
vinnslu efnis. En lifandi menn af gerð Þorleifs eru jafngild-
ur efniviður, og að minu mati heyrir það undir brýn þjóðþrif
að bóka avi þeirra, einkxim nú þegar holskefla sefasýki i tali
og tónum, runnin frá andlrgum sorphaugum fjarleegra stranda,
fleeðir yfir Norðurlönd.
Ef efnistökin og orðfeerið á minningunum koma ekki heim
og saman við slálið x skapgerð Þorleifs Jónssonar, er vxð
undirritaðan einan að sakast.
Oliver Steinn átti htigmyndina að samantekt bókarinnar
og kostaði samningu hennax.
JÓHANNES HELGI.
Menn úr
Mjóafirði
Gísli var úr Mjóafirði, faðir
Ingvars Gfsiasonar alþingis-
manns. Gísli lifir enn og býr i
Hafnarfirði, dugnaðarþjarkur
eins og obbinn af mönnum úr
Mjóafirði; menn þaðan báru af,
stórvaxnir og óhemju sterkir,
skapmenn miklir — en prúðir f
framgöngu. Brekkufólkið,
Borgareyrarfölkið, Grundar-
fólkið og bræðurnir frá Holti,
Jón og Jóhann, Víumsfólkið —
og ekki má gleyma Sveini al-
þingismanni í Firði, hans
hörkugreind. Yfirleitt var ekki
annað en þrifnaðar- og myndar-
fólk f Mjóafirði. Þjóðin veit
hvaðan Vilhjálmur Hjálmars-
son er. Hann er frá Brekku —
af Pamfflsættinni. Jón pamffll
var uppi á átjándu öld. Sonur
hans var Hermann — sem bjó í
Firði, var þar allsráðandi til
sjós og lands. Vfumsfólkið
dreifðist um allt Austurland —
og firðirnir höfðu gott af.
Mjófirðingar áttu góð bú og
fallegt fé, voru útvegsbændur,
reru — og þeir sem vita hve
langur M jóafjörðurinn er skilja
hjálparlaust að róðurinn út og
inn hefur ekki verið á færi
neinna aukvisa. Það þurfti
sterka menn til — og þeir stælt-
ust enn af árinni.
A Seyðisfirði var tak, sem svo
var kailað, járnklumpur minnir
mig. Aðeins einn maður á
Seyðisfirði gat látið vatna undir
hann. Og einhverntlma er það
að sex Mjófirðingar koma á
báti, yngstur var Hans Vfum,
þá átján ára. Komumönnum var
sýnt takið — og þótti Iftið til
koma. Hans Vium gekk fyrstur
að þvf og lét vatna undir það,
hinir tóku það upp f klof, þeir
Hermann, Bensi, Sveinlaugur,
Hávarður og Gfsli Lars
Kristjánsson.
Stebbi „grúði"
Ég var ekki búinn að gera
honum Stebba grúða alveg næg
skil. Stefán Stefánsson var
hans rétía nafn. Hann hófst úr
lifrarbræðslu upp f kaup-
mennsku í Nesbæ, ekki um-
svifamikla — en drjúga — og
við útgerð fékkst hann einnig.
Stebbi átti tún fyrir ofan
verslunarhúsið sitt, sem seinna
varð læknisbústaður og stendur
enn, hafði þar nokkrar kýr —
og varði það fyrir fé með hundi
af frönsku kyni. Bobb hét
hundurinn, nokkuð svæsið dýr.
Einu sinni sem oftar fer Stebbi
Grúði f útreiðatúr inn í Háls
ásamt Konráði og fleirum.
Hundurinn er f förinni, og
hann gerir sér lftið fyrir: hljóp
i fé sem á vegi þeirra varð og
beit lamb svo illa að það varð að
sfátra því. Stebbi þurfti ekki
aðeins að borga skaðabætur,
heldur skikkaði hreppstjórinn
hann til að láta skjóta hundinn.
Þeim úrskurði varð hann að
hlfta — og tók það sárt af því að
honum þótti mjög vænt um
hundinn.
Stebbi var fljóthuga; ýmis-
legt einkennilegt valt þess
vegna út úr honum, og menn
höfðu gaman af að hafa það
eftir. Vorið eftir, hálfu ári eftir
að Bobb var lógað, ryðst Stebbi
grúði út á hlað eldsnemma
morguns að stugga fé úr túninu
góða þar sem kýrnar gengu, og
þá kallaði hann hvellhátt:
Erríd Bobb Bobb — eridd
Bobb bftt’ann Bobb!
Þorleifur Jónsson 25 ára
Mundi svo eftir að Bobb var
dauður og bætti þá við:
Erríd, errfd Bobb — aftur-
genginn Bobb — errfd Bobb —
errid Bobb Bobb!
Stebbi var alltaf að flýta sér,
mátti aldrei við neinni töf, allt-
af sveittur með harðan hatt aft-
ur á hnakka. Hjá honum var
stofustúlka sem Hefga hét, for-
móðir þeirra Valdimarssona i
Nesbæ, skipstjóranna. Hún
giftist ekki — en lagði grund-
völlinn að ættboganum með
Andrési mótorista Runólfssyni,
föður Kristins E. Andréssonar.
Andrés var kvæntur, bjó í
Breiðuvík í Reyðarfirði, var
uppá kvenhöndina — og með
honum eignaðist Helga barnið.
Hún var lengi hjá Stefáni. Inn
af búð hans var skrifstofuhola,
og þyrfti hann út, gat hann
hvort heldur var farið úr skrif-
stofunni gegnum búðina eða
gegnum forstofuna á íbúðinni.
Einu sinni er Helga á fjórum
fótum að skúra forstofuna og
þá sviptir Stebbi upp hurðinni,
sveittur með harða hattinn aft-
ur á hnakka og þarf að komast
út. Helga ætlar að rfsa á fætur
og hleypa honum þannig fram
hjá sér — en þá æpir Stebbi
grúði: Kyrr, kyrr. Liggðu graf-
kyrr Helga, mér liggur á!
Klofaði svo yfir hana.
Stundum var það að kaup-
mönnum voru ekki útbærar
einstaka vörutegundir, þær
voru þá kannski að ganga til
þurrðar og þá héldu þeir í þær
handa vildarvinum. Einhvern-
tíma var einhver að jagast f
Stebba grúða að fá vöru sem
var að þrjóta, en Stebbi vildi
ekki láta hana lausa i fyrstu —
en lætur svo undan vegna þrá-
beiðni hins og gerir það svona:
Jæja farðu f helviti og komdu
með mér.
Fór svo á undan út í pakkhús,
rennsveittur undir harða hatt-
inum.
Kyndugur náungi Stebbi
grúði — en ekkert illt í honum.
Honum lá bara svona á í lifinu.
Hann átti glæsilega og góða
konu og fallegar dætur.
Óli ráðherra-
mágur og
templararnir
Ég átti og ritstýrði
1928—1931 vikublaðinu Brúin
— bæjar- og þjóðmálablaði,
stofnaði þar næst vikublaðið
Hamar og ritstýrði því i mörg
ár. Sfðasta veturinn sem ég var
lögregluþjónn, 1929—30, var
templarahúsið, Gúttó, eina sam-
komuhúsið f Firðinum. Templ-
ararnir réðu þar auðvitað lög-
um og lofum, nokkrir framá-
menn f þessum samtökum, þ.á
m. Óli ráðherramágur kallaður,
bróðir konu Hannesar Haf-
stein. Templarar borga aldrei
neitt sjálfir ótilneyddir, en
hafa ágætt lag á þvf að láta aðra
borga. Nú — Gúttó þurfti við-
hald, það þurfti að klfna á það
málningu við og við, dytta að
þvf eins og gengur og gerist um
hús. Það gátu templararnir sem
best gert sjálfir — en nenntu
þvf ekki. Brugðu þvi á það ráð f
fjáröflunarskyni að halda
skemmtanir í húsinu á laugar-
dagskvöldum og öðrum tylli-
dögum, auglýstu þennan fjanda
sem skemmtanir fyrir templara
og gesti þeirra til að þurfa ekki
að borga skemmtanaskatt — og
á þessum samkomurn upphóf-
ust nú svæsnustu fyllirí sem
menn höfðu orðið vitni að í
Firðinum. Jafnvel kvenfólk fór
Skála teigss trákurinn
minningamiUa Þorleifs Jónssonar