Morgunblaðið - 22.12.1977, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1977
/
I hugargrunni
Baldur Pálmason:
HRAFNINN FLVGUR UM
AFTANINN. 70 bls.
Þjóðsaga. 1977.
Baldur Pálmason er kunnur út-
varpsmaður og upplesari. Sem
slíkur er hann lengi búinn að vera
handgenginn fögrum bókmennt-
um. Hygg ég fáir komi betur til
skila í útvarpsflutningi listræn-
um texta, hvort sem er í lausu
máli eða bundnu. Hins vegar hafa
færri vitað að hann orti sjálfur.
Nú er það ekkert leyndarmál
lengur, Baldur hefur sent frá sér
fyrstu lóðabók sína, Hrafninn
flýgur um aftaninn, í afarvand-
aðri útgáfu Þjóðsögu, hannaðri af
Hafsteini Guðmundssyni. Skiptir
höfundur bókinni í þrjá kafla sem
hann nefnir Náttmál, Lágnætti og
Óttu.
Þó hér sé um fyrstu bók að
ræða er hér engin frumsmíð á
ferðinni í venjulegum skilningi
heldur ljóð fullþrsoka skálds og
bókmenntamanns sem ber á herð-
um sér bæði lífsreynslu og og
margvísleg störf að fögrum bók-
menntum. Enda eru ljóðin í bók-
inni ort á alllöngum tíma. Bera
líka með sér að þau hafa orðið til
hvorki í flýti né flaustri heldur
við fágun og ögun.
Ef við skiptum kveðskap í
lýriskan kveðskap og íhugunar-
kveðskap teljast þessi ljóð Bald-
urs til síðarnefnda flokksins.
þetta er meitlaður kveðskapur
sem grundvallast á röklegri hugs-
un og vísvitandi niðurstöðum.
Yrkisefnin eru gaumgæfilega val-
in. Orðaval er vandað, ekki beint
leikandi eða Iétt, heldur meitlað.
Baldur yrkir meðal annars Skák-
listarstef. Kvæði hans minna að
vissu leyti á skák þar sem sérhver
leikur verður að byggjast á rök-
hyggju, varfærni en þó um leið
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
nokkurri dirfsku — dirfsku I
orðavali. Þetta er því naumast
skáldskapur til að binda vináttu
við á stundinni. Maður þarf að
kynnast ljóðunum — lesa aftur og
aftur, og þá kemur á daginn að
ljóðin eru raunar einnig — lipur!
Tökum sem dæmi Næturkyrrð
sem er á þessa lund:
Sof drótt
í nótt er nótt allra nátta
sú nótt
er heimsins börn hætta ad þrátta
slík nótt
að sam jafnast sælir ng þjáðir
við svefnsins óminnisnáðir
1 lofti á jörðu á legi
er líkast sem andvarpið þegi
Hve rótt
er inni f ranní og hugargrunni
og hljótt
er úti í háttfastri náttúrunni
svo rótt
svo hljótt
að skyggist allt húmlitri skýlu
f nótt
• gengur svefninn sjálfur til hvílu
Baldur Pálmason
Miðkafli bókarinnar, Lágnætti,
geymir fjögur ljóð sem skáldið
orti í minning jafnmargra látinna
vina. Þykir mér sá kaflinn jafn-
bestur í bókinni. Að yrkja eftir
menn er sérstök grein í skáld-
skap, alls ekki sú auðveldasta
heldur þvert á móti. Sum skáld
hafa náð hæst í Iist sinni í eftir-
mælakveðskapnum. Síðasta kvæð-
ið í Lágnætti heitir Hve hljóðlátt
er allt og er þetta upphaf þess:
I>ar
spratt
ekkert
Inga Borg:
Plúpp íer til borgarinnar
Myndir eftir höfundinn
Jóhannes Halldórsson íslenskaði
Prentað í Danmörku 1977
Almenna bókaféiagið
Þessi bók er um litla álfinn
Plúpp. I fyrra ferðaðist hann til
íslands — og var það skemmtileg
saga. Nú segir frá Plúpp þar sem
hann býr í torfkofa sínum langt
norður í heimalandi sínu á bökk-
um Bláavatns. Og það er vetur:
,,Á veturna er hann að mestu
heima við í ró og næði. Hann
borðar hóflega af matarforða sín-
um og sefur undir hlýju mosa-
teppi. En svo einu sinni — á vetr-
ardegi þegar vorbjört sólin skein
yfir Stórafjall — gerðist dálítið
sem rauf kyrrðina allt í einu —.
Þqð var kominn mannafugl —
mennirnir komu út úr maga haná.
Hérinn kom seinna um daginn til
Plúpps: „0, ó, mannafugl kom
fljúgandi. Mennirnir veiða hrein-
dýr. Hreindýrin hverfa i dimma
holu. Komdu fljótt, PIúpp. Þú
verður að hjáfpa til.“
Og Plúpp vildi ekki liggja á liði
sínu. Hérinn þaut með hann þang-
að sem risafuglinn stóð með star-
andi augu og útbreidda vængi.
Hreindýrin voru sett i kassa.
Plúpp skaust inn í einn kassann.
En — „Einhver kom stappandi og
másandi og hrasandi inn. Og svo
small i — kassinn lokaðist."
Plúpp varð fangi i kassanum,
með Tjörva sem var hreindýra-
kálfur í fyrra. Og þannig fer
Plúpp með mannafuglinum, sem
auðvitað var flugvél, til borgar-
innar. Eins og hreindýrin lendir
haftn í Dýragarðinum. En hann
getur ferðast um garðinn og hitt
hin fjölmörgu dýr.
Þegar hann fer að tala við dýrin
um hið rétta umhverfi þeirra,
Bókmenntlp
eftir JENNU'
JENSDÓTTUR
kannast ekkert þeirra við annað
en það umhverfi sem lokaður
dýragarður er.
Hvítabirnir: „Hvað þá íshafið?
Við höfum alltaf verið hérna.“
„Elgurinn veit ekkert um Stóra-
skóg.“
Fílarnir: „Báðir voru þeir
hlekkjaðir við gólfið með keðju
um fót.“
Það er íkorninn Kúrri sem
fræðir Plúpp um tilgang dýra-
garða: „Dýragarðar eru til þess að
fólk geti skoðað dýr.“
En PIúpp er frjáls ferða sinna.
Hann fer líka inn í borgina og
skoðar sig um. Fer svo í dýragarð-
Framhald á bls. 63
Enn hefur dauðinn bogann þunga bent
og beint f markið örvafleininn sent.
Hver var lostinn?
Hvar er brostinn
hjartastrengur?
Hné í valinn vænsti drengur.
Baldur Pálmason er óhræddur
að láta ólýrísk orð þjóna meining-
unni. Sömuleiðis nálgast hann
gjarnan yrkisefni með óvenjuleg-
um hætti. Sum kvæði hans vil ég
kalla sambland af alþýðleika og
heilbrigðri sérvisku, t.d. Á
Kirkjuhóli (svo hét fæðingarstað-
ur Stephans G. í nánd við Víði-
mýri í Skagafirði) en þar er með-
al annars þetta erindi:
í koti var fálæktin fróm,
frjósemi hugans þar ríkti,
innsvni andstreymið mýkti,
kvæðalög, bækur og blóm;
— Iftill sveinn þar eftir Ifktí.
Þá eru í bók þessari nokkur
pólitísk kvæði, bæði um fslensk
og erlend efni, t.d. um her á ts-
landi, »vorið« í Tékkóslóvakíu og
fleira. I bókarlok eru svo prentað-
ar fáeinar skýringar skáldsins
með kvæðunum.
Baldur Pálmason er höfundur
sem veit hvað hann ætlar sér.
Meining og festa marka svipmót
kvæða hans, málfarið er kjarnyrt
og orðaval ígrundað. Anægjulegt
er að hann skyldi senda frá sér
þessa bók. Utgefandi hefur svo að
sínum hluta gert hana að falleg-
um ög vönduðum grip.
Að taka lagið
Friðrik Guðni Þórleifsson:
--------OG AÐRAR VlSUR. 56
bls.
Hörpuútgáfan 1977.
SU SAGA gengur af Friðrik
Guðna Þórleifssyni — sem mun
vera ungur maður — að hann sé
svo fjölhæfur listamaður að hann
viti naumast hvaða grein listar-
innar hann skuli kjósa sér að við-
fangsefni. Þjóðsögur eru bæði
sannar og ýktar — sjálfur sannar
Friðrik Guðni söguna að nokkru
leyti með útgáfu þessarar bókar
því hún spannar tvær greinar:
þetta eru söngvísur og lögin með
á nótum. »Nóturnar eru skrifaðar
fríhendis af mér sjálfum,« segir
hann. Það kemur í einn stað fyrir
undirritaðan hvort nóturnar eru
skrifaðar fríhendis eður eigi,
lestrarkunnáttan i því máli stend-
ur á núlli hvort eð er og er það
hvorki sagt af drýldni né sem
afsökun heldur sem dapurleg
staðreynd. En kvæði og vísur
Friðriks Guðna — sem eru sumar
frumsamdar, aðrar þýddar eða
ortar með hliðsjón af erlendum
textum — getur hver sem er lesið
sér til skemmtunar, hvort sem
hann veit nokkuð um nótur eða
ekki. Og vissulega hefur nálægð
nótnanna sín áhrif, minnir ein-
lægt á hvers konar ljóðlist þarna
er á ferðinni.
Friðrik Guðni er talsverður
íþróttamaður við stuðla og höfuð-
stafi. Ljóðræna hrynjandi hefur
hann allnokkuð á tilfinningunni.
Hins vegar er ekki frumleika fyr-
ir að fara í þessum ljóðum, þau
bestu eru vel ort, góður skáld-
skapur, en ekki þess eðlis að þau
séu líkleg til að minna á sig ein
sér — án söngs og laga. Ættjarð-
arljóðin frá seinni hluta nítjándu
aldar sitja fast í mörgum: yrkis-
efnið var þá landið með fjöllin
blá, bláan himin og bláan sæ. Og
þessi sömu yrkisefni þykja enn
sjálfsögð ef ort er til að taka lagið.
Friðrik Guðni þekkir þá venju og
heldur hana i heiðri en lífgar þó
ávallt upp á hana með smávegis
ungæðislegum léttleika frá sjálf-
um sér. Fyrsta kvæðið í þessari
bók heitir Þurs, fimm vísur, þessi
siðust, sem mér þykir nokkuð
góð:
Hátt í hamrahorgum,
hátt f klettasal
stendur gamall gróinn
klettur,
gnæfir yfir dal,
grár af geitnaskófum
grettur eins og tröll
höfuð ber við
heiðríkjuna,
horfir yfir fjöll.
Þetta er úr kafla sem skáldið
nefnir Dægurvísur. Næsti kafli
heitir Jólavísur. Fyrsta kvæðið í
þeim kafla heitir Bráðum koma
jólin, ort við franskt þjóðlag og
byrjar svona:
Skín í rauðar skotthúfur
skuggalangan daginn,
jólasveinar sækja að,
sjást um allan bæinn.
Ljúf í gleði leika sér
lítii börn í desember,
inni í friði og ró, úti
í frosti og snjó
því að brátt koma
björtu jólin,
bráðum koma jólin.
Þetta er lipurlega ort vísa, en
lyftir sér varla til flugs nema á
vængjum söngsins. Síðasti kafl-
inn ber svo sama heiti og bókin:
--------Og aðrar vísur. Þar er
meðal annars þessi texti fyrir
»keðjusöng« sem Friðrik Guðni
segir vera þýðingu á texta sem
hann tilgreinir:
Osk mína takið undir,
hér sé guð og góðar
stundir,
látum sönginn glaðan
gjalla
fyr’ allt og alla.
Kveðskapur og söngur hafa átt
Bðkmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
Fridrik Gudni Þórleifsson
OG
AÐRAR
V9SUR
Söngcextar undir iögum
misnána samleið í timans rás.
Fyrir fáum áratugum þótti ung-
um skáldum vart samboðið skáld-
gáfu sinni að yrkja söngtexta. Það
er breytt. I raun og veru ger-
breytt. Má að nokkru leyti rekja
það til popptónlistarinnar sem
byggist alfarið á söng, einnig
breyttum viðhorfum til ljóðlistar-
innar almennt, svo og þeirri stað-
reynd að skáld líta ekki jafngífur-
lega upp til sjálfra sín og stund-
um áður.
Ef.góð skáld yrkja ekki söng-
texta koma vond skáld og yrkja
þá. "Þess vegna þykir mér Hvorki
réttlátt né hyggilegt að láta árið
líða svo ekki sé vakin athygli á
þessum lipurlega ortu visum Frið-
riks Guðna Þórleifssonar. Þær
geta bætt skapið um hátíðarnar
og lyft undir stemminguna.
íeinu
Gunilla Voldi:
Tumi bakar köku
Tumi er lítill
Anetta Tison og Talus Taylor:
Skólinn hans Barbapapa
Barbapapa bókin 1977
Þuríður Baxter þýddi allar þessar
bækur.
— 0 —
Hrakfallaferð til Feluborgar eftir
Franquin
Geirlaug Þorvaldsdóttir þýddi
Utgefandi Iðunn 1977
Hér verður getið nokkurra
bóka, sem Iðunn Sendir frá sér.
Tumabækurnar 1977 eru áreiðan-
lega kærkomnar yngstu lesendun-
um. Með fáum orðum og góðum
myndum er brugðió upp þáttum
úr lífi sem þeir þekkja og hafa
gaman af að lesa um.
Móðir sagði mér að ungur sonur
sinn hefði beðið sig: „Mamma
viltu lesa bókina um mig þegar ég
var að baka“. „Hvaða bók?“
„Tumabókina.” Kannski verður
sú Tumabók líka til þess að for-
eldrar verði ekki svo önnum kafn-
ir um jóiin að það gleymist sem er
mikilvægt litlu barni — að taka
sjálft virkan þátt í því sem er að
gerast — í eldhúsinu — í stof-
unni. Og ef til vill verður líka tími
til þess að lesa þessar litlu bækur
Bðkmenntlr
eftir JENNU
JENSDÓTTUR
um „mig“. Ungur hugur þroskast
við einfaldar frásagnir úr hvers-
dagsleikanum, því ættu þessar
Tumabækur 1977 að vera sjálf-
sagðar í litlar hendur.
Tvær Barbapapabækur komu
lika frá Iðunni nú fyrir jólin.
Barbapapabókin 1977 og Skólinn
hans Barbapapa, sem er dæmi-
gerð Barbapapabók. Þeirrar fjöl-
skyldu sem allt getur, allt veit.
Þegar tvíburarnir Iitlir vinir
Barbapapafjölskyldunnar eiga að
byrja í skóla hafði Barbapapafjöl-
skyldan lofað að fylgja þeim.
Þetta er þá ómögulegur skóli þar
sem enginn réði við neitt. For-
eldrar höfðu áhyggjur, borgar-
stjórinn hafði áhyggjur-, lögreglan
hafði áhyggjur og kennarinn
kjökraði. Auðvitað leysti Barba-
papafjölskyldan allan vanda
strax. Stofnaði nýjan skóla. Öll
fjölskyldan kenndi börnunum.
Allt var svo gaman og allt gekk
svo vel. Meira að segja kom kenn-
araræfillinn og bað að lofa sér að
kenna I þessum skemmtilega
skóla.
Góðar hugsjónir hjá höfundi. —
Lítill raunveruleiki. Hversdags-
leikinn í lífinu lýtur ýmsum lög-
málum sem enginn ræður við.
Þau lögmál segja til sín hvar sem
er í rgunverulejkanum.
En þessar bækur eru margar
dæmigerðar — mynd af þeim sem
telja sig leysa allan vanda í upp-
eldi sem annars staðar með orðum
og5 húgSjónum.' Barbapapabókin
1977 er að ýmsu leyti skemmtileg
bók og nagr jörðinni. Kaflarnir
um vettlingana; inniskóna og
baksturinn eru góðír og gera
þessa bók eigulega.
Svalur og félagar er myndasaga
„einhverjar vinsælustu söguhetj-
ur í heimi myndabókanna" stend-
ur á baksíðu. Það er staðreynd að
myndasögur draga úr lestfar-
kunnáttu barna og unglinga.
Þetta er vandamál sem ekki
verður leýst meðan slíkar bækur
eiga þeirrt virtsældum að fagna,
sem raun ber vitni. Á meðan sé ég
enga ástæðu til að amast við
myndabókum á borð við Hrak-
fallaferð til Feluborgar. Ungling-
ar og fullorðnir sem lesa og skoða
slíkar bækur hafa áreiðanlega
góða skemmtun af henni.
Myndir segja meira en texti,
sem rís ekki hátt, en það fer samt
ekki fram hjá þeim sem les að
þýðing er góð.