Morgunblaðið - 22.12.1977, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1977
43
— Hvaða álit höfðu menn á
þeirri timasetningu?
„Menn veltu því töluvert fyrir
sér, hvort hún hefði einhvern til-
gang, en urðu ekki á eitt sáttir.
Hins vegar voru flestir vest-
rænu fulltrúarnir og margir frá
hlutlausum og óháðum sammála
um það, að með þessum réttar-
höldum væri svo gróflega vegið
að ákvæðum Helsinki-
yfirlýsingarinnar, að ekki væri
hægt að sitja orðalaust undir
því.“
— Og þá kom til snarpra orða-
skipta á fundinum?
„I umræðum á fundinum hefur
m.a. verið lögð áherzla á það, að
sjálf Helsinki-yfirlýsingin hefði í
einni af grundvallarreglum sín-
um að geyma ákvæði um rétt ein-
Staklingsins til þess að fá vitnesju
um réttindi sin og ganga eftir
efndum þeirra. Hins vegar þykir
töluvert skorta á að þetta hafi
verið svo í framkvæmd.
Á fundinum áttu sér því stað
sennur milli vestrænna og austur-
evrópskra fulltrúa. Við gagnrýni
var brugðist með yfirlýsingum
um að hún væri frekleg íhlutun í
innanríkismál og stöku sinnum
var látið að því liggja, að fram-
hald fundarins kynni að vera í
hættu. Jafnframt var bent á það,
að Helsinki-yfirlýsinguna bæri að
skoða sem langtíma áætlun og
þess væri alls ekki að vænta, að
öll ákvæði hennar kæmust í fulla
framkvæmd á ekki lengri tíma.
Þetta síðastnefnda felur að sjálf-
sögðu í sér jákvæð viðhorf, að því
leyti sem það má túlka á þann veg
að frekari efnda sé að vænta skref
fyrir skref.“
— En menn verða þreyttir á að
biða.
,,Já. Mörgum þykir að enn
skorti svo mikið á að þessi grund-
vallarþáttur yfirlýsingarinnar sé
virtur, að þeir hafa orðið nokkuð
óþolinmóðir þess vegna. Og sann-
ast sagna er ekki hægt að spá því,
að gróið geti um heilt í sam-
skiptum Evrópuríkja fyrr en þau
líta mannréttindin svipuðum aug-
um.“
— Telur þú að til þess hafi þok-
azt?
,,Ég sá einhvers staðar að fund-
irnir til undirbúnings Helsinki-
yfirlýsingunni hafi verið um 2000
talsins. Það fer ekki hjá því, að
þessi miklu samskipti hafa stuðl-
að mjög verulega að þvi að auka
skilning fulltrúanna á sjónarmið-
um hvers annars.
Ástandið nú er mjög ólíkt því
sem var á dögum kalda stríðsins,
þegar fulltrúar — ef þeir á annað
borð hittust — sátu mikilúðlegir
sitt hvorum megin við borðið og
lásu upp heimatilbúnar yfirlýs-
ingar með alls kyns fordómum,
stormuðu síðan út og flýttu sér
Ölafur Egilsson
hver til síns heima. Það var til
dæmis athyglisvert í ræðum ým-
issa fulltrúa á Belgradfundinum,
að þeir gerðu meira en að gagn-
rýna aðra. Þeir gerðu einnig grein
fyrir viðleitni til umbóta á ýmsum
sviðum Helsinkiyfirlýsingarinnar
heima fyrir hjá sér og kváðust
fúsir til að hlýða á ábendingar.
Þannig hafa þessi mál öll opn-
ast og hvað sem einstaka orða-
skaki líður, þá má víða finna
raunverulegan vilja til að bæta
samskipti austurs og vesturs."
Islande
Geir Hallgrfmsson, forsætisráð-
herra, undirritar Helsinkiyfiriýs-
inguna fyrir tslands hönd.
Vonbrigði með
afvopnunarmálin
— En hvað er að segja um aðra
þætti Helsinki-yfirlýsingarinnar
en mannréttindaákvæðin?
,,Á sumum sviðum er þar óhjá-
kvæmilega um langtímaáætlanir
að ræða og er i vaxandi mæli
eitthvað losni um þessi mál í allra
næstu framtíð."
— En er einhver hreyfing
væntanleg á þessum málum?
„Það hefur verið ákveðið að
efna til sérstaks aukaallsherjar-
þings Sameinuðu þjóðanna næsta
vor. Þar verða þessi mál öll sömul
efalaust skoðuð vandlegar en áð-
ur, enda ofbýður öllum það gifur-
lega fé, sem ár hvert fer til her-
mála. Heildarupphæðin er nú álit-
in vera um 300 milljarðar dollara
á ári.
Það er hins vegar gundvallar-
atriði í sambandi við afvopnunar-
málin, að valdajafnvægið raskist
ekki. Þess vegna er samkomulag
hernaðarveldanna forsenda allra
meiriháttar aðgerða. Einhliða nið-
urskurður getur haft öfug áhrif
við tilganginn, enda yrðu vopnin í
heiminum þá væntanlega eftir í
höndum þeirra einna sem her-
skáastir eru og helzt gætu hugsað
sér valdbeitingu.
Hver hefur þróunin orðið á
sviði tækni- og vísinda?
„Það er áreiðanlega grundvöll-
ur fyrir talsvert auknu samstarfi,
enda löndin mislangt komin í ein-
stökum greinum.
— Hafa komið fram einhverjar
óánægjuraddir með ganginn á
þessu sviði?
„Sumir kysu að sjálfsögðu að
hraðar gengi.“
Einar Ágústsson, utanrfkisráðherra, flytur ræðu á upphafsfundi
Helsinkiráðstefnunnar.
Henrik Sv. Björnsson, ráðuneytisstjóri, flvtur ræðu á upphafsfundi B'dgradfundarins. Fulltrúi Austur-
Þjóðverja stjórnar fundi.
The participating Stufoa will refrain from any intor-
vention /or threat ol' i ntorvont i.ot[/, direct or indlrect,
individuuL or collective, ^by uny means or under any
prctex_t7 in thc intornal or cxternal .affairs falling
within the domestic jurisdiction of uny /participatin£j7
State, /regardless of Vlioir mutual i*elutions7« Thcy
will accordingly rcfruin froin any form of armed inter-
vontion or threat of such intervention against any
/participatin£;7i3tnto. Thoy will liltewiso rofrain from
uny other /ac t/k i nd7oí' rnilitary, or of political, cco-
noinic or othcr coercion /or pressurc7 designed to sub-
ordinate to their own /Tntcrcst/wifj7 the exercise by
another /part ic i pat in^7 State of the rights' inhercnt
in its sovoreignty /rrferrcd to abovr?7 and thus to
sccure advantages of any kind.
Accordingly they wii] intcr alia rofrain from direct or
indirect assistance to’terrprist acitivitics, or to
/subversivn or other7 ac t i vi t ics . d irnc tecj towards the _=J
Vinnuplögg frá Helsinki-ráðstefnunni. Orðin innan hurnklofanna eru
þau, sem ekki hefur náðst samkumulag um ug verður því að ræða
frekar. Eins og sjá má er ágreiningur í nær hverri línu.
unnið að því að koma þeim í fram-
kvæmd, tvíhliða og marghliða.
T.d. hefur Efnahagsnefnd Sam-
einuðu þjóðanna fyrir Evrópu,
sem öll þessi ríki eiga aðild aö,
verið valinn sem starfsvettvangur
fyrir framkvæmd efnahags-, við-
skipta-, tækni- og umhverfismál-
anna, auk þess sem tvíhliða sam-
ingum um þau efni fer fjölgandi.
Ættu að koma
í veg fvrir
endurtekningu á
UnRverjalandi og
Tékkóslóvakíu
— Einhvers staðar hefur Hel-
sinki-yfirlýsingin verið nefnd
friðarsamningur kalda striðsins,
en aðrir hafa nefnt hana friðar-
samning heimsstyrjaldarinnar
síðari.
„Ut af fyrir sig er töluvert til i
hvoru tveggja.
Aðaláhugamál Sovétríkjanna.
sem að mörgu leyti má nefna for-
gönguriki unt Helsinki-
ráðstefnuna, var aö fá örugga
viðurkenningu áþvi að núverandi
landamæri í Evrópu væru til
frambúðar, en sem kunnugt er
hefur enginn formlegur friðar-
samningur verið undirritaður eft-
ir heimsstyrjöldina síðari. Vestur-
veldin voru ekki tilbúin til að
fallast á þetta afdráttarlaust og
komu inn í samkomulagið ákvæði
um að landamærum megi breyta
ef til kemur samkomulag viðkom-
andi ríkja. Þetta ákvæði hefur
auðvitað fyrst og fremst þýðingu
að því er varðar skiptingu Þýzka-
lands.
Austurr-Evrópurikin sóttu
einnig mjög fast að fá inn í sam-
komulagið ákvæði um samvinnu á
sviöi vísinda og tækni. en vest-
rænu ríkin og hlutlaus ríki vildu
fá ákvæði um aukna upplýsinga-
miðlun og viss atriði í sambandi
við frjálsari samskipti. Það var
einkum vegna þessara siðast-
nefndu málaflokka sem undir-
búningur Helsinkiyfirlýsingar-
innar og sá þáttur viðræðnanna
sem fór fram í Genf dróst á lang-
inn. En samkomulag náðist og það
var mikilvægast.
— Tryggir Helsinki-
yfirlýsingin þá frið í Evrópu?
I ljósi mannkynssögunnar er
því miður hæpið að fuilyrða aö
undirritun yfirlýsinga tryggi frið.
En aðildarríkin hafa nú m.a. sér-
staklega heitið því að virða rétt
hverrar þjóðar til að velja sér
eigið þjóðskipulag — og beita
ekki hervaldi í neinni ntynd eða
hóta beitingu þess hvert gegn
öðru. Og takmark allra þessara
viðræðna er að skapa grundvöll
fyrir betra lifi í Evrópu.
Þess vegna standa vissulega
vonir til þess, aó sambúó, sem
Heisinkiyfirlýsingin og viðræður
tengdar henni stuðla að, verði til
að forða öllum meiriháttar
árekstrum og hindra aö atburðir
eins og þeir sem geróust árin 1956
og 1968 komi fyrir aftur.
— En hvað með atburði eins og
Kúbudeiluna?
„Það samstarf. sem á sér stað
innan ramma Helsinki-
yfirlýsingarinnar, getur að sjálf-
sögðu ef vel tekst til, haft heppi-
leg áhrif á samskipti rikjarina
annars staðar í heiminum."
— Ég hjó eftir því að þú sagðir
að sérstök Miðjarðarhafsnefnd
starfaði á Belgrad-fundinum.
Bendir hún ekki til þess að menn
vilji láta þessi samskipti ná út
fyrir Evrópu?
„Malta hefur gerzt mikið for-
gönguríki þess, að málefni Mið-
jarðarhafssvæðisins verði tekin
fyrir á fundinum, þar sem öryggi
þess svæðis sé svo nátengt öryggi
Evröpu.
En Miðjarðarhafið snertir fleiri
ríki en Evrðpuríki, og nauðsyn-
legt þðtti að setja þessum funda-
Framhald á bls. 55
— En hermálin?
„Um svipað leyti og undirbún-
ingur Helsinki-yfirlýsingarinnar
byrjaði, hófust líka í Vín viðræð-
ur nokkurra aðildarríkja Varsjár-
og Atlantshafsbandalagsins um
niðurskurð herafla í Mið-Evrópu,
Vonir stóðu til þess að þeim við-
ræðum myndi fleygja fram sam-
hliða hinum, en reyndin er nú sú,
því miður, að ekkert samkomulag
hefur náðst, þótt segja megi að
sjónarmið aðila hafi skýrzt nokk-
uð.
A Belgradfundinum var lýst
miklum vonbrigðum vegna þessa
og yfir þvi að ekki skyldi hafa
þokast neitt áfram í afvopnunar-
málum yfirleitt. i ávarpi frá Tito
Júgóslavíuforseta, sem lesió var
við upphaf fundarins, lýsti hann
meðal annars áhyggjum sinum i
þessum efnum. Og i boðskap frá
Kurt Waldheim, framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna, sem
fundinum var fluttur, benti hann
á að í Belgrad ættu m.a. fulltrúa
ríki, sem samtals hefðu á sínum
vegum 80% af hernaðarútgjöld-
um heimsins.
Afvopnunarmálin eru svo
margþætt og flókin, að nauðsyn-
legt hefur þótt að ræða þau i
þrengri hópi þeirra ríkja, sem
mestan herbúnaóinn hafa.
Þær viðræður eru utan vió Bel-
gradfundinn, fara aðallega fram í
Genf og Vin. En það er allra álit,
að það sé mjög nauðsynlegt að