Morgunblaðið - 22.12.1977, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1977
/
Rætt við Olaf Egilsson,
deildarstjóra um Belgrad-
fundinn og efndir á
Helsinkiyfírlýsingunni
„Helsinkiyfirlýsingin og þessi
fundahöld eru tvímælalaust eitt
mikilvægasta skrefið, sem stigið
hefur verið frá striðslokum til
þess að treysta samskipti milli
austurs og vesturs. I svipinn held
ég að tæplega sé hægt að segja
annað, en að þessi mál þróist i
aðalatriðum í rétta átt. Og
kannski er það mikilvægast að
geta sagt, að sú sé stefnan, sagði
Ölafur Egilsson, deildarstjóri í
utanrikisráðuneytinu, er Mbl. i
ræddi við hann um ráðstefnu þá í i
Belgrad, sem nú gerir úttekt á
framkvæmd Helsinkiyfirlýsingar-
innar. Ólafur sat ráðstefnuna frá
byrjun hennar 4. október sl. og út
þann mánuð, fyrstu vikuna ásamt
Henrik Sv. Björnssyni, ráðuneyt-
isstjóra, sem var sérstakur full-
trúi utanríkisráðherra í upphafi
fundarins.
Fulltrúar allra
Evrópuríkja nema
Albaníu
„Þetta er fyrsti fundurinn, sem
haldinn er til þess að fara yfir
framkvæmd Helsinki-
yfirlýsingarinnar, sem undirrituð
var 1. ágúst 1975 í lok ráðstefn-
unnar um öryggi og samvinnu í
Evrópu, en hún hafði þá staðið
nær samfellt frá árinu 1973“, seg-
ir Olafur.
„Helsinki-yfirlýsingin skiptist í
fjóra aðalkafla: 1 fyrsta lagi ráð-
stafanir til að efla öryggi í Evrópu
þ.e. annars vegar tíu grundvallar-
reglur um samskipti ríkja og hins
vegar vissar ráðstafanir til að
auka gagnkvæmt traust á hern-
aðarsviðinu, til dæmis tilkynning-
arskyldu um meiriháttar heræf-
ingar og skipti á fulltrúum, sem
eru viðstaddir heræfingar. 1 öðru
lagi tekur Helsinki-yfirlýsingin til
samstarfs á sviði efnahagsmála,
þar á meðal viðskipta, og svo á
sviði vísinda, tækni- og umhverf-
ismála. I þriðja lagi er kaflinn um
mannúðarmálin, sem margir telja
mikilvægasta kafla yfirlýsingar-
innar, en hann fjallar um frjáls-
ari samskipti, einkum sameiningu
fjölskyldna, sem landamæri
skilja, hjónabönd þegna mismun-
andi ríkja og fleira slíkt. Einnig
aukna upplýsingamiðlun svo sem
dreifingu blaða, tímarita og bóka
— og bætta starfsaðstöðu blaða-
manna og um ýmiskonar menn-
ingarsamskipti. í fjórða lagi eru
svo atriði, sem snerta áframhald-
andi viðræður ríkjanna, sem
stóðu að ráðstefnunni, um þessi
mál.
1 Helsinki var ákveðið að hittast
á ný eftir tvö ár, og þá i Belgrad.
Og við það hefur verið staðið.
Fundinn sækja um 400 fulltrúar
frá 35 ríkjum, þ.e. öllum Evrópu-
ríkjunum nema Albaníu og einn-
ig Bandaríkjunum og Kanada. 1
þessum hópi eru þrjú ríki fá-
mennari en við, Liechtenstein,
Mónakó og San Marinó, auk Páfa-
ríkisins sem hefur nokkra sér-
stöðu.
— Nú gekk ekki árekstrarlaust
að koma þessum fundi á.
„Nei. Það er rétt. í sumar, sem
leið, var haldinn sjö vikna fund-
ur, þar sem ákveðið var, hvernig
fundarhöldunum í Belgrad skyldi
háttað. Þar voru uppi töluvert
skiptar skoðanir, sem þóttu bera
keim af þvi, að aðildarríkin hefðu
misjafnlega mikinn áhuga á því
að farið yrði mjög djúpt í að
kanna framkvæmdina á Helsinki-
yfirlýsingunni á þessu stigi.
t lokin náðist þó samkomulag
um tilhögun, sem hefur í aðal-
atriðum gefist vel.“
— Voru ekki uppi einhverjar
efasemdir um þátttöku Sovét-
manna?
„Það var á þeim tíma, sem Cart-
er Bandaríkjaforseti lagði mesta
Sendinefnd tslands á lokafundi ráðstefnunnar um öryggi og samvinnu f Evrópu f Helsingfors frá vinstri:
Geir Hallgrfmsson, forsætisráðherra, Pétur Thorsteinsson, ráðuneytisstjóri, Guðmundur 1 Guðmundsson,
sendiherra, Einar Benediktsson, sendiherra, Björn Bjarnason, skrifstofustjóri og Kurt Juuranto,
aðalræðísmaður.
Þrátt fyrir snörp orðaskipti á Belgradfundinum er ekki annað að sjá en vel fari á með þeim Arthur
Goldberg, aðalfulltrúa Bandaríkjanna, og Juli Vorontzov, aðalfulltrúa Sovétríkjanna; að minnsta kosti á
milli funda.
Hvað sem einstaka orðaskaki líður,
má víða finna raunverulegan vilja til
áð bæta samskipti austurs og vesturs
áherzlu á mannréttindamálin.
Vegna þess vöknuðu efasemdir
um að Rússar mundu mæta til
fundar, en sem betur fer reyndist
sá ótti ástæðulaus."
— Þú sagðir, að fyrirkomulagið
í Belgrad hefði gefizt vel. Hvert
er það í aðalatriðum?
„Fundurinn hófst með því, að
aðalfulltrúar allra rikjanna fluttu
inngangsræður, þar sem lýst var
meginafstöðu ríkjanna til mála
sem Helsinki-yfirlýsingin fjallar
um, nú. Þessar ræður voru allt að
30 mínútna langar haldnar á opn-
um fundum, og talaði Henrik Sv.
Björnsson, ráðuneytisstjóri af Is-
Iands hálfu. (Ræða Henriks birt-
ist í Morgunblaðinu 25. nóv. sl. —
Innskot Mbl.)
Síðan voru haldnir lokaðir alls-
herjarfundir, þar sem farið var
nánar út í einstök ákvæði yfirlýs-
ingarinnar, og framkvæmd
þeirra, hún tekin fyrir kafli af
kafla. Að því loknu hófust svo
nefndastörf, jafnframt þvi sem
haldnir hafa verið þrir allsherjar-
fundir vikulega. Fimm nefndir
starfa á fundinum: öryggismála-
nefnd, efnahags-, vísinda-, tækni-
og umhverfismálanefnd, mannúð-
armálanefnd, Miðjarðarhafs-
nefnd og nefnd, um áframhald á
þessu samstarfi."
fíí'tvi
** fi dsm:;
y ■ *
íxkak'
Belgradfundurinn er haldinn í nýrri ráðstefnumiðstöð á bakka Savafljóts, sem skiptir borginni I „nýju“ og „gömlu
’M
». V;

— Skipta ríkin með sér nefnd-
um?
„Nei. Öll ríkin eiga sæti í hverri
nefnd. Það gefur augaleið, að við
tslendingar getum ekki tekið full-
an þátt í nefndarstörfum, en ís-
lenzki fulltrúinn reynir eftir
beztu getu að fylgjast með öllu
markverðu. Við verðum stöðugt
að velja og hafna, því iðulega eru
haldnir 2—3 nefndarfundir sam-
tfmis auk óformlegra viðræðna
ýmissa hópa til undirbúnings mál-
um. Þegar ég kom heim frá Bel-
grad tók Hjálmar W. Hannesson,
sendiráðsritari i Brussel, við og
var þar í tvær vikur. Þá kom til
Belgrad Ingvi Ingvarsson, sendi-
herra í Svíþjóð, en hann er einnig
sendiherra í Júgóslavíu. Og nú
síðast hafa Guðmundur Eiríks-
son, aðstoðarþjóðréttarfræðingur,
og síðan Hjálmar Hannesson aft-
ur verið fulltrúar Islands á fund-
inum.“
Réttarhöldin í Prag
kölluðu á sterk
viðbrögð
— Nú hefur mannréttindamál-
in borið hæst í fréttum af Bel-
gradfundinum og sum Austur-
Evrópuríkin sætt harðri gagn-
rýni.
„Já. Margir álita þennan mála-
flokk hinn mikilvægasta, sem um
er fjallað í Helsinki-
yfirlýsingunni og á fundinum.
Gagnrýnin á þau ríki, sem ekki
þykja hafa staðið til fulls við þau
fyrirheit, sem gefin voru í Hel-
sinkiyfirlýsingunni, fólst í byrjun
í því að lýst var vanefndum, án
þess að viðkomandi riki væru sér-
staklega nafngreind. Siðar var þó
gengið lengra og áttu réttarhöldin
í Prag yfir aðslandendum Mann-
réttindaskrár 77 sinn þátt í því,
en þau voru haldin einmitt þegar
umræður voru að hefjast um ein-
stök mannréttindaákvæði í
Helsinki-yfirlýsingunni."