Morgunblaðið - 19.03.1978, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. MARZ 1978
Listamaðurinn að störfum
Breiðamerkursand og Ingólfs-
höfða. Urðu af því nokkrar
deilut.
Schmidt hefur tekið fyrir
óvenjulegt myndefni í bók
þessari og er honum það ljóst.
Má í rauninni skoða lunga þess
90 síðna lesmáls er teikningun-
um fylgir, sem átak höfundar
til að gera grein fyrir viðfangs-
efni sínu. Fyrir Schmidt er það
þó ekki áhlaupaverk og kann
þar að koma til að hann er
myndlistarmaður fremur en
maður orðsins. Til að skýra val
sitt og efnistök kýs hann að
hafa textann í viðræðuformi.
Hann stendur einu sinni sem
oftar í upplýstum námugöng-
um við iðju sína, er námu-
maður víkur sér að honum og
spyr: „Af hverju teiknar þú
námuna?“ Schmidt svarar um
hæl: „Ég teikna námuna af því
náman er til og af því tilvist
námunnar hefur vissar af-
leiðingar." Hann játar þó með
sjálfum sér, og undir það taka
námumaðurin og lesandinn
eflaust, að þetta er ekkert
Sækir myndefni sitt í
mannlíf nedanjaróar
„ER líf án listar líkt og
hattlaust höfuð eða höfuðlaus
bolur?“ spyr Alfred Schmidt í
bók sinni „Unter Tage“. í
svari höfundar kemur fram að
hann telur það vera eitt af
aðalhlutverkum listar að
stríða gegn dofamætti vanans.
Sá, er athvarfs leitar í lögmáli
og vana, kýs sér asklok fyrir
himin í heimi, sem í raun er
stór og víður. Lífið snýst
nefnilega ekki um að reisa því
skorður heldur þvert á móti
að koma auga á óvæntar
staðreyndir og samhengi, sem
skýrist æ betur því dýpra sem
skilningurinn kafar og sam-
viskan hefur lausari tök á
okkur. Svo lengi sem benda
má á eina staðreynd utan við
lögmál heimsins er það sök
okkar manna sem heimurinn
á engan hlut í. En á meðan svo
er er þó engu síður hætt við
að við reynum að lögleiða
ákveðnar skoðanir og þjösn-
ast síðan á staðreyndunum
un/ þær vilja lúta þeim. Það
eru þess konar lögmál, boð og
bönn, sem hindra að við
öðlumst æskilega heimsyfir-
sýn. Við stöndum andspænis
þeim eins og múr og finnst við
vera afskipt og utanvið. En í
miðju þessu hugarangri öllu
verður svo skyndilega á vegi
okkar kísilsteinn. Við tökum
hann i lófann og á samri stund
liður okkur eymd úr sinni.
Veruleikinn tendrast lífi á ný.
Það er þess konar undur og
hamingja, sem við mætum í
listinni, segir Alfred Schmidt.
í þessu efni varðar mestu að
gæða staðreyndirnar
merkingu, að skilja þær og
brjóta til mergjar og fá þannig
hlutdeild í þeim. En umfram
það er listamanninum nauðsyn
að fá þeim mynd í listaverki og
leiða svo fyrir sjónir annarra á
þann hátt sem örvar mannleg-
an skilning og sköpunargáfu.
Sú list, sem þjónasr settum
lögum og reglum, leggur rækt
við falskar fyrirmyndir, slævir
ímyndunaraflið, firrir okkur
eigin sjálfi, sníður hugsun
þröngan stakk og telur okkur
trú um að við getum ekki
réttlætt stöðu okkar í lífinu.
Hún sviptir okkur hamingju
sjálfsábyrgrar tilveru.
Listin, segir Schmidt,
hervæðist gegn tóminu, hún er
frelsandi . afl og dregur
merkingu fram í dagsljósið.
Listin göfgar manninn. Listin
er lífið og ekkert líf án listar.
Hun er því sem höfuðið er bol
og útlimum og látum við hana
fyrir róða þá glötum við
sjálfum okkur.
Að loknum lestri svohljóð-
andi formála myndabókar
mætti ætla að höfundur væri
að undirbúa lesandann undir
meiriháttar atlögu við gamal-
gróna listhefð. Þegar bókinni
er flett kemur þó í ljós að með
tilliti til handbragðs og efnis-
meðferðar er ekki um neitt
gegnumbrot að ræða. Það, sem
einkum vekur athygli, er á
hinn bóginn efniviður lista-
mannsins. Bókin „Unter Tage“,
á íslenzku „Neðanjarðar", und-
irtitill „Myndir og texti úr
námu“ er að því leyti frábrugð-
in öðrum listaverkabókum að
höfundurinn velur öll mynd-
efni sn kílómetra undir yfir-
borði jarðar. Náma sú, er
listamaðurinn leitar fanga í, er
75 ára gömul kolanáma í Marl
í V-Þýzkalandi og komu
teikningar hans þaðan út á bók
á síðasta ári.
Alfred Schmidt hefu komið
til Islands og kannast vafa-
laust margir við hann. Hélt
hann sýningu á teikningum
sínum á Mokka fyrir nokkrum
árum og ferðaðist víða um
land. Þegar hann dvaldist hér
skrifaði hann í blöð þar sem
hann bar m.a. frarri hugmyndir
um að reist yrðu listaverk yfir
svar. Samræðan heldur síðan
áfram og námumaðurinn held-
ur áfram að spyrja tor-
tryggnislegra en þó blátt áfam
spurninga. Hann skilur ekki
hvers vegna nokkur maður
skyldi taka sér fyrir hendur að
teikna einvörðungu slöngur,
teina, verkfæri og annað drasl
í myrkum og andþungum
neðanjarðargöngum. En lista-
maðurinn fæst ekki til að svar
því afdráttarlaust. Hann teikn-
ar ekki námuna eingöngu að
gamni sínu eða til að auðgast.
Tilgangur hans er óhlutkennd-
ari og sprottinn af köllun, sem
á sér djúpstæðar rætur í
hjartfólgnu listviðhorfi
Schmidts. Hann segir í lok
fyrsta kaflans: „Með myndum
mínum úr námunni langar mig
eins og ég hef þegar sagt, að
kynna þennan part af veröld-
inni og færa „ekki-námufólki“
námumenn nær.“
Markmið Schmidts er því
tvenns konar. I fyrsta lagi að
sýna námumönnunum sjálfum
fjölbreytilegt umhverfi sitt í
stóru sem smáu, því það er
alltaf hætt við að ákveðin
starfsskilyrði reisi athygli
verkamannsins skorður og
hann hætti að gefa gaum að
eiginleikum umhverfis síns. I
öðru lagi er markmið hans að
bregða upp lifandi mynd af
lísaðstæðum námuverkamanna
til að gera öðrum kleift að
skilja þær. Myndirnar varða
þannig ekki aðeins námuna eða
námumennina heldur fólk hvar
sem er. Það, sem um er að
ræða, eru sterkustu hugsanleg
tengsl milli manna og allra
hugsanlegra kringumstæðna í
okkar heimi, segir Schmidt.
Skilningur Schmidts er sá að
maðurinn geti og verði að ná
tökum á veröldinni í hugsun
sinni og öðlast þannig hlut-
deild í henni. Náman með öllu,
sem þar er að finna, saman-
stendur af mörgum einstökum
hlutum. Hluttekning okkar vex
því fleiri slíkum hlutum við
höfum kynni af. Því víðfeðmn-
ari skilningur okkar er því
ljósari verður náman í vitund
okkar. Schmidt tekur oft hátíð-
lega til orða og í bókinni tekur
hann á sig gervi heimspekilegs
kenniföður. Hann segir á ein-
um stað: „Mennirnir lifa í
heiminum. Þeir lifa einnig frá
e<ia af honum — ekki aðeins í
þeim skilningi að þeir leggi sér
til munns jarðeplin af ökrum
hans, heldur er heimurinn
einnig fyrirburður hugans.
Hann er viðfang skynjunarinn-
ar, grundvöllur lífsreynslunnar
og efniviður meðvitundarinnar.
Mannsandinn nærist af honum
eins og líkaminn af kartöflum
Því fleiri smáatriði sem við
gaumgæfum því nær þokumst
við öðru fólki og aðstæðum
þeirra. Með því að beina
athyglinni djúpt í undirheima
námunnar verður hlutur okkar
stærri í veruleikanum. En
snerting okkar við veruleikann
skapar því aðeins tengsl við
annað fólk að hún sé tjáð í
máli og fái þannig samfélags-
lega merkingu. Eins og
Schmidt orðar það fáum við
snert part af heiminum gegn-
Framhald á bls. 50
f *

rmm

V
«-*F

'feljís

r.
:-'v.