Morgunblaðið - 19.03.1978, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. MARZ 1978
fyrir „eyjajarlinum". Harðnaði
deilan svo, að Þorsteinn kvaðst
vart muna annan fund slíkan,
óbótaskammir á báða bóga. En
Guðmundur fékk hækkunina.
Magnús Jónsson sýslumaður, síðar
lengi bæjarfógeti í Hafnarfirði,
átti stærstan hlut að því, að
lestrarfélaginu var breytt í sýslu-
bókasafn árið 1905.
Reglugerð fyrir safnið var sam-
þykkt á sýslunefndarfundi 22.
febr. 1905. Árstillag var 1 kr. og 50
aur. í 1. gr. segir, að markmið
safnsins sé, „að veita sem flestum
Vestmannaeyingum aðgang að
fræðandi bók-og ritum — íslensk-
um, dönskum og enskum — með
sem minnstum kostnaði, og þannig
auka menntun og efla þar með
andlegar og líkamlegar framfarir
þeirra". Laun bókavarðar skyldu
nú vera 25 kr. á ári, en hækkuðu
seinna í 50 kr. og loks í 70 kr. —
■Jón Sighvatsson, bóksali og
útvegsbóndi, var bókavörður
meðan safnið var sýslubókasafn,
þ.e. til 1919.
Safninu voru tryggðar 300 kr.
árstekjur auk afnotagjalda. Út-
lánadagur var ekki nema einn í
viku og var opnað kl. 8 á
sunnudagsmorgnum og hefur lík-
lega verið opið til hádegis. Eyverj-
ar hafa löngum verið árrisulir.
Bókavörður hafði 2—4 menn sér
til aðstoðar. Þeir skiptust á að lesa
upp titla á bókum sem inni voru.
Bækurnar voru geymdar í tveim
læstum skápum.
Lánþegar komust upp í hundrað
á þessum árum. Fjárráð voru af
skornum skammti og aðbúnaður
oftast vondur. Árið 1914 var
þinghúsið selt og safnið þá flutt í
Jómsborg heim til bókavarðar. En
árið 1917 var safnið flutt á loftið
í Barnaskólanum, en var í bygg-
ingu undir bárujárnssúð. Þar
stóðu afgreiðslumenn með ullar-
vettlinga á höndum í mestu
frostum.
Seihna var safnið flutt í her-
bergi í kjallara skólans, en þá tók
nú steininn úr. Þar rann út í
sagga, bækurnar mygluðu og
ónýttust að hluta.
Frá 1918 — 1923 var safnið
umhirðulítið þó komið væri undir
verndarvæng bæjarstjórnar —
bæjarbókasafn frá 1918—19. Safn-
ið var nú óstarfhæft um sinn.
Hallgrímur Jónasson, kennari
og rithöfundur, hafði frumkvæði
að því að endurreisa bókasafnið.
Útlán hófust í október 1924.
Bókaeign var þá lítil orðin, en
jókst fljótt hjá Hallgrími.
Árið 1925 var safnið flutt í tvö
herbergi á lofti pakkhúss Kaup-
félagsins Drífanda.
Ég varð lánþegi Bókasafns
Vestmannaeyja 1930. Bókakostur
var ekki meiri en svo, að enginn
fékk nema tvær bækur í einu. Sú
regla var enn í gildi 1940 og næstu
ár; mestu skilamenn fengu
kannski þrjár bækur. Þætti lítill
skammtur nú.
Af Drífandalofti var flutt í hús
Önnu Gunnlaugsson við Miðstræti.
Á þessum árum var fátt nýrra
bóka og næstum barist um hverja
slíka.
Árið 1939 var enn flutt og þá í
hús Tómasar Guðjónssonar, For-
mannabraut 4, þar sem áður hét í
Kuða, sem var áður skemmtunar-
staöur. Þar var þröngt um bækur
og menn, tvö herbergi en fremur
stór.
Fjárveitingar til sáfnsins voru
mjög skornar við nögl, en hækk-
uðu smám saman eftir 1940.
Kreppan var að baki.
Árið 1949 var áætlun fyrir árið
1950 vegna reksturs safnsins kr. 40
þús. og fór sínað jafnt og þétt
hækkandi.
Áriö 1950 var bókaeign 3000
bindi, 1960 9 þús., 1970 17.590. Nú
eru í safninu samkv. aðfangaskrá
24 þús. bindi, en frá þeirri tölu
dregst allt sem hefur gengið úr sér
síðan 1950 og hátt í annað þúsund
bóka sem glötuðust vegna eldgoss-
ins, og voru lítt bættar, en 23. jan.
1973 voru í láni 4 þús. bindi.
Fyrsta ár mitt í safninu voru
lánuö 10 þús. bindi 1960 voru lánuð
24.554 bindi, 1970 37.280 bindi og
1976 var metár í útlánum, 47.150
bindi þá í einni skólastofu.
Bókagjafir hafa safninu áskotn-
Safnahúsið í Eyjum. Bókasafnið er á miðhæð og með aðstöðu í kjallara en á efri hæð verður Byggðarsafn Vestmannaeyja og í framtíðinni
verður byggður salur fyrir Listasafn Vestmannacyja.
Bókasafn Vestmannaeyja
í glœsilegum húsakgnnum
Safnahússins í Egjum
Eins og sagt var frá í Morgunblaðinu fyrir skömmu hefur
Bókasafn Vestmannaeyja fiuttzt í nýtt húsnæði í nýbyggðu
Safnahúsi Vestmannaeyja og er það í fyrsta skipti í sögu
safnsins síðan 1862 að safnið er í eigin húsnæði. Um langt
árabil hefur Haraldur Guðnason bókavörður stjórnað
safninu og hefur það aukið bókakost sinn og útlán jafnt
og þétt. Við opnun í nýja Safnahúsinu flutti Haraldur
bókavörður tölu þar sem f jallaði um nokkur ágrip í sögu
safnsins og fer erindi hans hér á eftir.
„Loksins, loksins", sagði
Kristján Albertsson fyrir 50 árum
þá er Vefarinn mikli eftir Laxness
kom út, tímamótaverk í íslenskum
skáldskap.
Loksins, eftir meir en aldar-
langa ævi, við kröpp kjör leigulið-
ans, stundum niðursetningsins, er
Bókasafn Vestmannaeyja komið í
höfn — í eigið hús. Þetta eru mikil
tímamót.
Ég ætla ekki að segja sögu
bókasafnsins. Fyrirfinnist ein-
hver, sem vill k.vnna sér þá sögu,
þá er hana að finna í Bliki 1962 og
er til sérprentuð.
Ég ætla í örstuttu máli að rifja
upp fá atriði langrar sögu.
rannsaka málið ög eru fimm
eiðsvarnar níumannanefndir al-
vopnaðar settar til að rita láð á
hrygginn á Bjarna með bryntröll-
jjm“.
Þá er Bjarni flutti úr Eyjum
eftir 10 ára dvöl átti safnið 600
bindi bóka. Hann hafði m.a. sótt
um og fengið 200 rd. styrk frá
stjórninni dönsku til bókakaupa.
Jón Sigurðsson sendi safninu
bókagjöf og var kosinn heiðursfor-
seti þess 1863.
Félagsmenn L.V. héldu einir
uppi starfi félagssins til ársins
1905, en þá var stofnað Sýslubóka-
Ilaraldur Guðnason
safn Vestmannaeyja og bækur
Lestrarfélagsins urðu stofninn í
því safni. Tómthúsmenn, bændur
og sjómenn höfðu af fátækt sinni
borið uppi þetta menningarfélag.
Útlánabækur frá 1863 til aldamóta
bera þess vitni, að ekki var andans
fæða þessara karla neitt gutl.
Fræðibækur á dönsku og íslenskt
fornrit og skáldrit, allt þaullesið.
Bókasafnið var akademía eyja-
skeggja.
Bókasafnið var fyrst til húsa í
Landlyst, sem þá var kallað
Stiftelsið. Þá nokkur ár á Landa-
kirkjulofti. Þá var séra Brynjólfur
bókavörður.
Af kirkjulofti var flutt í Þing-
húsið. Eftir séra Brynjólf komu
ýmsir bókaverðir stuttan tíma í
senn, en um 1890 kom til sögu Jón
Einarsson, faðir Þorst. í Laufási.
Hann var mörg ár bókavörður og
sá fyrsti sem fékk þóknun fyrir
starfið. Árslaun Jóns voru 6
krónur, síðar hækkuð í 8 krónur.
Jón er eini bókavörður hér, sem
vitað er að hafi verið settur í
tugthús. í Eyjum var oft eldiviðar-
leysi til vandræða. Þurkaður háfur
þótti gott eldsneyti. Samkvæmt
fiskiveiðasamþykktinni var bann-
að að flytja háf í land. Það átti að
skera háfinn og fleygja í sjóinn,
ásamt hausum og slógi. Memv
héldu að þorskurinn væri svo
hrifinn af þessu gumsi, hann viki
ekki af staðnum að sinni.
Jón var nú dæmdur í 5 daga
fangelsi. Voru hæg heimatökin,
því svo vel vildi til, að tugthúsið
var einskonar útbygging frá bóka-
safnshúsinu. — Þorsteinn í Lauf-
ási sagði mér frá eftirminnilegri
deilu á lestrarfélagsfundi fyrir
aldamót. Guðmundur Þorbjarnar-
son, síðar stórbóndi á Hofi, var þá
bókbindari félagsins. Hann krafð-
ist 5 aura hækkunar á bók.
Þorsteinn læknir var formaður
félagsins og þverneitaði öllum
hækkunum. Guðmundur var mála-
fylgismaður mikill, glúpnaði ekki
Bókasafnið var stofnað 1862
fyrir atbeina Bjarna E. Magnús-
sonar, sýslumanns í Eyjum 1861 —
1871, og hét þá Bókasafn Vest-
mannaeyja Lestrarfélags og átti
að „miða til upplýsingar og
uppfræðingar fyrir alþýðu hér á
eyju“, eins og segir í reglugerðinni.
Bjarni sýslumaður (1831 —
1876) var frumkvöðull merkilegs
félagsstarfs í Eyjum, stofnaði
Skipaábyrgðarfélagið, sem nú
heitir Bátaábyrgðarfélag Vest-
mannaeyja.
Bjarni fékk til liðs við sig séra
Br.vnjólf Jónsson, merkan prest, og
J.P.T. Bryde kaupmann en stofn-
endur voru alls 27.
Bjarni sýslumaður samdi litla
bók um Fátækralöggjöf íslands,
Ak. 1875. Fyrir nokkrum árum
rakst ég á þessa bók af tilviljun í
fornbókaverslun og því er hún i
eigu safnsins.
Benedikt Gröndal skrifaði
kunningja sínum 1860 „Bjarni
Magnússon er aö taka jus; hann er
búinn með það skriflega, og var
svo mikið, að þrettán dónar voru
30 daga að bera það upp á loftið
á Garnisonkirkjunni, þar sem á að
Sórstök aðstaða er fyrir börn og unglinga í nýja húsnæðinu og er það fjölsótt eins og sjá má.
„Bunkar af veiðarfærum
björguðu bókasafninu ’ ’