Morgunblaðið - 09.04.1978, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. APRIL 1978
flfaregttiiWflKfrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Aðalstræti 6, simi 1 01 00.
Aðalstræti 6, simi 22480.
Áskriftargjald 1 700.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 90 kr. eintakið.
Eins og við mátti búast
hafa sjómenn nú mót-
mælt þeim dæmalausu
áformum Verkamannasam-
bands Islands að hvetja
andstæðinga okkar í þremur
þorskastríðum til þess að
setja löndunarbann á íslenzk-
an fisk í erlendum höfnum. I
ályktun, sem stjórn Sjó-
mannafélags Reykjavíkur
hefur sent frá sér, segir:
„Fundur í stjórn Sjómanna-
félags Reykjavíkur haldinn
6.4. ‘78 mótmælir harðlega
ummælum og ákvörðunum
stjórnar Verkamannasam-
bands Islands um að láta
setja löndunarbann á íslenzk
fiskiskip erlendis. Stjórn fé-
lagsins felur starfsmönnum
sínum að koma því á fram-
færi við þá, sem ekki virðast
til þekkja, að siglingar togara
á erlenda markaði hafa tíðk-
azt frá því að togaraútgerð
hófst hér á landi. Hafa þær
til þessa stöðvazt, þegar
erlendir ofbeldismenn hafa
ætlað að kúga íslenzka þjóð.
Slíkar siglingar nú sem fyrr
eru nauðsynlegar fyrir út-
gerð skipa og skipshafnir til
uppbótar á það þjónustu-
starf, sem margir þeirra
vinna. Jafnframt samþykkir
fundurinn að gera þá kröfu
til Sjómannasambands Is-
lands, að það mótmæli öllum
slíkum ráðstöfunum við Al-
þjóðasamband flutninga-
verkamanna, sem Sjómanna-
samband íslands er aðili að
og að það beiti sér gegn slíku
gerræði. Skulu fulltrúar Sjó-
mannafélags Reykjavíkur í
stjórn Sjómannasambands
Islands fylgja þessum mót-
mælum eftir með fullum
þunga.“
Þessi ályktun Sjómannafé-
lags Reykjavíkur kemur eng-
um á óvart. Hún lýsir áreið-
anlega vel tilfinningum og
afstöðu sjómanna til þeirra
aðgerða, sem Verkamanna-
samband íslands hefur boðað
á næstunni. I þeim fyrirhug-
uðu aðgerðum skera sig úr
áform Guðmundar J.
Guðmundssonar, formanns
Verkamannasambands ís-
lands, að leita nú fulltingis
þeirra aðila í nágrannalönd-
um okkar, sem ítrekað hafa
beitt okkur kúgun og þving-
unum, þegar við höfum fært
út fiskveiðilögsögu okkar í
því skyni að vernda lífshags-
muni okkar. Frá því að
íslenzk fiskveiðilögsaga var í
fyrsta sinn færð út í 4
sjómílur og jafnan síðan í
fiskveiðideilum okkar við
Breta hafa þeir sett löndun-
arbann á íslenzkan fisk í
brezkum höfnum. Formlega
séð hafa það ekki verið brezk
stjórnvöld, sem að þessum
aðgerðum hafa staðið, a.m.k.
ekki í síðustu deilu, heldur
verkalýðssamtökin í Bret-
landi, sem hafa sett löndun-
arbann á íslenzkan fisk.
Tæpum fjórum árum eftir að
við færðum fiskveiðilögsögu
okkar út í 200 sjómílur, er nú
fyrst lát á þessum kúgunar-
aðferðum Breta í okkar garð.
Aðeins eru nokkrar vikur
liðnar síðan samningar tók-
ust um löndun á íslenzkum
fiski í Hull. Við höfum unnið
sigur í fiskveiðideilunni og
tryggt okkur óskoruð yfirráð
yfir 200 mílna fiskveiðilög-
sögu við landið. Tæplega er
hægt að tala um, að erlendir
togarar fiski nú á íslands-
miðum. Þetta er stórkostleg-
ur árangur. Við höfum jafn-
framt tryggt okkur aðgang
að fiskmörkuðum á megin-
landi Evrópu og erum að
komast inn á hinn mikilvæga
fiskmarkað í Bretlandi. Þá
bregður svo við, að fram á
sjónarsviðið kemur Guð-
mundur J. Guðmundsson og
lýsir því yfir, að hann muni
krefjast þess af þeim, sem í
nær þrjá áratugi hafa reynt
að kúga okkur í sjálfstæðis-
baráttu okkar, að þeir beiti
enn sömu kúgunaraðgerðum
en í þetta sinn að kröfu
íslenzkra verkalýðssamtaka!
Þetta eru áform og aðfarir,
sem öll íslenzka þjóðin mu n
fordæma. Sjómenn munu
áreiðanlega finna það, að í
öllum byggðum landsins hafa
þeir stuðning almennings í
hörðum mótmælum gegn
þessum forkastanlegu áform-
um Guðmundar J. Guð-
mundssonar og félaga hans.
Löndunarbann á íslenzkum
fiski í erlendum höfnum
skipar sérstakan sess í sögu
þjóðar okkar. Það er tákn um
tilraunir stórþjóða til þess að
kúga okkur í sjálfstæðisbar-
áttu okkar og arðræna auð-
lindir okkar! Um alla framtíð
mun saga þjóðar okkar
geyma en ekki gleyma þeim
tilraunum og þeim aðferðum,
sem beitt var gegn vanmátt-
ugri smáþjóð.
Nú ætla nokkrir verkalýðs-
foringjar að skora á þessa
sömu aðila að beita þessum
sömu kúgunaraðferðum gegn
íslendingum vegna deilna hér
.innanlands um kaup og kjör.
Guðmundur J. Guðmundsson
og félagar hans ættu að biðja
íslenzku þjóðina opinberlega
afsökunar á því, að þeir
skyldu láta sér til hugar
koma að leita liðsinnis
þeirra, sem reynt hafa að
kúga okkur í sjálfstæðisbar-
áttu okkar með kröfum um,
að þeir endurtaki þrjátíu ára
gamlar þvingunaraðgerðir.
Þau verkalýðssamtök, sem
að þessum áformum standa,
eru á hættulegri braut.
Verkalýðshreyfingin hefur
notið vaxandi virðingar og
trausts. En með áformum af
því tagi, sem Sjómannafélag
Reykjavíkur hefur nú mót-
mælt er stefnt í það að
eyðileggja það traust og þá
tiltrú. Þar til annað kemur í
ljós vill Morgunblaðið trúa
því, að hér hafi verið um
mistök að ræða og að Verka-
mannasamband Islands muni
falla frá þessum áformum.
Það ætti að vera forsenda
þess, að menn geti yfirleitt
ræðst við um þau deilumál á
vettvangi kjaramála, sem nú
eru uppi.
Sjómenn mótmæla áform-
um Verkamannasambands
um löndunarbann
f Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<> Laugardagur 8. apríl^ ♦♦♦♦ ♦ J
Heima og
erlendis
Islendingar eru fámenn þjóð on
það er þeim því mikils virði að eiga
góða fulltrúa erlendis. Þegar rætt
var um það á árunum kringum
1930. höfðu ýmsir áhuga á því, að
Danir færu áfram með utanríkis-
mái íslands, því að'við myndum
ekki hafa fjárhagslegt bolmagn til
að halda uppi utanríkisþjónustu.
Aðrir töldu óhæft annað en við
önnuðumst þessa þjónustu sjálfir
og bentu á að víða færu danskir
ræðismenn með málefni Islands og
hefðu margir þeirra lítinn skilning
á þjóðernistilfinningu íslendinga
og högum þeirra, notuðu m.a.
aldrei íslenzka fána, sem þeir
hefðu fæstir augum litið. Þegar
Sjálfstæðisflokkurinn var stofnað-
ur við samruna íhaldsflokksins og
Frjálslyndaflokksins 1929, benti
Jón Þorláksson á þetta, og enda
þótt hann teldi að Danir hefðu
yfirleitt farið drengilega með
íslenzk málefni eftir fullveldið
1918, benti hann á annmarka þess,
að við værum svo háðir ræðis-
mönnum Dana, sem raun bar
vitni.
Islendingar hafa síðan tekið
utanríkismál sín í eigin hendur,
góðu heilli og sent áhugasama og
hæfa fulltrúa til margra landa,
auk þes semvið höfum ræðismenn
í fjölmörgum löndum og þekkja
þeir land og þjóð af eigin reynslu,
en eru að sjálfsögðu misjafnir eins
og gengitr. Þá eru aðrir óformlegir
fulltrúar Islands, ef svo mætti
segja, sem hafa setzt að erlendis
og verið öllum stundum með
hugann við íslenzk málefni. Þeir
vinna landi og þjóð mikið starf,
efla samband útlendinga við Is-
land, auka viðskiptatengsl og
kynna andlega og veraldlega
menningu okkar eftir föngum.
Einn slíkra manna, Björn Björns-
son í London, varð áttræður 6.
apríl sl. Hann hefur búið ásamt
konu sinni ágætri í Englandi
áratugum saman, en samt er
hugurinn öllum stundum heima á
Fróni. Af því hefur Morgunblaðið
einatt notið góðs. Björn er þjóð-
ernissinnaður rómantíker og vill
ekki heyra á annað minnzt en
ísland hafi hlotið fullt sjálfstæði
1918.
Björn Björnsson starfrækti á
sínum tíma stærstu brauð- og
kökugerð á íslandi, sem ber nafn
föður hans, Björnsbakarí, og varð
brautryðjandi í iðn sinni.
Hann hóf einnig veitingarekstur
í Hressingarskálanum, eins og
gamlir Reykvíkingar muna, og
setti skálinn og fagur trjágarður á
baklóðinni við Austurstræti
rómantískan svip á miðbæinn,
þegar hann var upp á sitt bezta.
Var garðurinn upplýstur á kvöldin
og undi fólk sér þar vel við tónlist
í fögru umhverfi. Þá var Austur-
strætið umvafið þeirri hlýju birtu
og skáldlegu fegurð, sem Tómas
lýsir í samnefndu kvæði. Slíkur
veitingastaður ber siðmenningu
vott, eins og þeir vita, sem þekkja
til kaffihúsalífs í erlendum stór-
borgum. Á það má minna, að
brezka stórskáldið og Islands-
vinurinn, Auden, kunni vel að
meta Hressó, eins og sjá má á
Islandslýsingu hans. Nú skortir
því miður mjög á þessa tegund
menningi. • í þjóðlífi okkar og er
það undariegt, svo mjög sem alls
kyns skemmtanalíf hefur þanizt út
og kjör manna ólíkt betri en áður
var. Það má telja vafasamt, að
þjóðinni fari að fjölga verulega
aftur fyrr en rómantíkin nær
tökum á þeim „ungu hjörtum",
sem landið munu erfa. Þeir, sem
öllum stundum reyna að hafa ofan
af fyrir æskunni, virðast ekki
þekkja hana nógu vel, því að hún
er miklu rómantískari undir niðri
en yfirborðið segir til um. I raun
og veru bendir ýmislegt til, að ekki
líði á löngu þar til rómantískt
afturhvarf verður eitt af einkenn-
um okkar sveiflukennda þjóðlífs.
Annars manns er ástæða til að
geta í þessu bréfi, Geirs H. Zoéga
forstjóra, sem er nýlátinn. Geir
var merkur forystumaður í ferða-
málum og helgaði líf sitt því, sem
hér hefur verið minnzt á: tengslum
Islands við umheiminn og kynn-
ingu lands og þjóðar. Sjálfstæði og
reisn íslands var honum
metnaðarmál, en hann var jafn-
framt heimsborgari, sem vildi
stækka þann glugga, sem snýr til
umheimsins. Hann var eins og
brezkur „séntilmaður" og sópaði að
honum hvar sem hann fór. Hann
hélt uppi merkri landkynningu og
rak eina merkustu ferðaskrifstofu
landsins, sem Geir Zoéga stofnaði
á sínum tíma. Hún var yfir 100 ára
gömul og því merkur þáttur í sögu
ferðamála hér á landi. Geir bar
mikla umhyggju fyrir þessum
merka arfi, sem hann tók við úr
höndum frænda sinna og ræktaði
með sóma. Undir stjórn hans naut
ferðaskrifstofa Zoéga alla tíð
mikillar virðingar, ekki síður en
verið hafði fyrir hans daga, og bar
þannig einnig vott siðmenningu
síns tíma. Geir átti mikla drauma
um þau æfintýri, sem hann sá við
blasa í ferðamálum okkar, trúði á
sérkenni landsins, fegurð þess og
framtíð — og þá ekki síður
menningu þess og möguleika.
Sumir drauma hans voru of stórir
fyrir samtíðina, en framtíðin á
eftir að sjá ótrúlegustu drauma
hans rætast, ef fer sem horfir.
Geir H. Zoéga var umboðsmaður
brezku ferðaskrifstofunnar Cooks,
sem er heimsfræg fyrir góða
þjónustu og áreiðanleika. Geir var
ekki sízt stoltur af því, að
ferðaskrifstofa hans skyldi hafa
haft tengsl við Oooks svo lengi,
sem raun bar vitni. Hann var stór
í sniðum, horfði af háum sjónar-
hóli — og sá mörgum öðrum
lengra. Nú er skarð fyrir skildi og
ekki að því hlaupið að fylla það
rúm sem hugsjónamaðurinn Geir
H. Zoéga skilur eftir sig. En starf
hans á eftir að bera ávöxt, þótt
hann sjálfur sé allur. Stórhugur lá
í ættinni — og áfram mun hann
vera leiðarljós þeim sem trúa á
landið, fegurð þess og sérstöðu;
trúa á einstæðan arf þess og
menningu.
Nú og þá
Prédikarinn segir, að ekkert sé
nýtt undir sólinni. Það má til
sanns vegar færa, enda þótt við
höfum upplifað ýmislegt á þessari
öld, sem hefði þótt tíðindum sæta
fyrr á tímum. En þegar gripið er
niður í gömlum íslenzkum grein-
um, þar sem rætt er um stjórnmál,
verður maður oftast að viður-
kenna, að prédikarinn hafði rétt
fyrir sér. I stjórnmálum eða
stjórnmálabaráttu er fátt nýtt
undir sólinni. Eða hvað segja
menn um þessa lýsingu á stjórn-
málaástandinu hér á landi, getur
hún ekki eins vel átt við nú um
stundir og þegar hún var skrifuð
— eða var hún kannski rituð í
gær? Þarna stendur svart á hvítu,
að „á sviði íslenzkra stjórnmála
virðist allt verða dauflegra og
eyðilegra ár frá ári. Þar ber það
helzt til nýlundu og vekur lang-
mest umtal og eftirtekt, ef einhver
fengsæll þingmaður hremmir nýj-
an bitling. Annars er allt með
kyrrum kjörum: sömu mennirnir
gefast upp við sömu málin ár eftir
ár — hreyfa þeim ekki eða ganga
frá þeim óútkljáðum, — sömu
hrókaræður eru fluttar af sama
konga-viti, sömu vindhöggin sleg-
in, sömu hítirnar fylltar o.s.frv.
Skal langt verða að bíða þess, að
éltthvað breyti til? Það veit
enginn, en hitt er víst, að óþolin-
mæði hugsandi manna fer sívax-
andi. Sumir eru jafnvel orðnir svo
vondaufir um nokkurn bata, að
þeir búast ekki við, að neitt liggi
framundan annað en endalausir
glapstigir, þar sem þjóðin muni
fyrr eða síðar missa fótanna.
Slíkt svartsýni kann að vísu að
vera eðlilegt, en þó er það
stórháskalegt, því að það lamar
framsóknarvilja beztu manna og
leggur umráðin fyrir framtíð
landsins í skaut þeirra, sem sízt
skyldi. Það tjáir ekki að láta
hugfallast, þótt margt kunrti að
hafa gengið öfugt og andsælis vor
á meðal á hinum síðustu
áratugum...“
Nei, þessi grein var ekki skrifuð
í gær. Hún birtist í Verði,
aðalmálgagni Ihaldsflokksins, 23.
des. 1925 og var eins konar jólagjöf
til þjóðarinnar þá. Hún er eftir
Árna Pálsson og er upphaf for-
síðugreinar, sem hann skrifaði til
styrktar og stuðnings Ólafi Thors
vini sínum, þegar hann fór fyrst í
framboð í Gullbringu- og Kjósar-
sýslu og sigraði í kosningunum,
sem fóru fram 9. janúar 1926.
I þessari grein Árna Pálssonar
er drepið á ýmsa hluti, sem hvíla
nú á þeim Islendingum, sem mest
hugsa um stjórnmál. Aftur á móti
er augljóst, að við eigum ekki við
nein ný vandamál að stríða, sem
þjóðin hefur ekki áður þurft að