Morgunblaðið - 04.06.1978, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 1978
29
Til að lyfta stjórnmálaum-
ræðum á nokkru hærra stig
— ný bók eftir Ólaf Björnsson prófessor
ÚT ER komin hjá Almenna
bókaíélaginu bókin Frjálshyggja
og alræðishyggja eftir Ólaf
Björnsson, prófessor. Aftan á
bókarkápu segir, að bókin sé
hlutlæg skilgreining á tveimur
meginstefnum stjórnmálanna fyrr
og síðar — annars vegar hvort
einstaklingurinn eigi að ákveða
sjálfur markmið sín, orð og
athafnir, eða hvort ríkisvald og
stjórnendur eigi að ákveða það
fyrir hann. „Gerð er grein fyrir
fræðilegum grundvelli þessara
andstæðu stefna og hvaða þjóð-
félagslegum forsendum þær hljóta
að byggja á hvor fyrir sig. Að
lokum er gerð nokkur úttekt á
íslenzku þjóðfélagi á okkar dögum
á grundvelli þeirra niðurstaðna,
sem komizt er að í bókinni."
í formála að bókinni varpar
höfundurinn fram spurningunni:
„En hvaða tilgangi á það að þjóna
að skrifa bók um þetta efni?“ og
hann svarar:
„Ég hefi litið svo á, að það kynni
að geta lyft stjórnmálaumræðum
hér á landi á nokkru hærra stig en
nú tíðkast, að ræða nokkuð merk-
ingu þeirra orða, sem mest eru
notuð sem vígorð á vettvangi
stjórnmálarma, hvort þau yfirleitt
hafa nokkra merkingu og þá
hverja. í inngangi bókarinnar er
gerð grein fyrir því, hve óákveðin
sé merking orðanna „hægri“ og
„vinstri", þegar um stjórnmála-
stefnur er að ræða, en þar sem
merking þeirra er svo óljós, verða
þau ekki, svo sem nú er almennt
gert, notuð til neinnar skýringar
því, hvað það er, sem skilur hinar
mismunandi stjórnmálastefnur. í
stað þess að tala um hægri og
vinstri eru hinar hugmyndafræði-
legu andstæður nefndar hér frjáls-
hyggja og alræðishyggja, en sú
skipting gengur allmjög þvert á
hina hefðbundnu skiptingu. Um
nánari skilgreiningu merkingar
þessara orða vísast til texta
bókarinnar, en rétt er að taka það
fram, að frjálshyggja merkir ekki
það sama og enska orðið
liberalism og alræðishyggja er
ekki það sama og sósíalismi eða
áætlunarbúskapur.
Með því að leggja megináherzlu
á ágreininginn um það, hvort
hagkerfið eigi að byggja á einka-
framtaki eða opinberum áætlunar-
búskap, þegar mismunandi stjórn-
málastefnur eru skilgreindar, er
að mínum dómi einblínt of mikið
á hina efnahagslegu hlið þjóð-
félagsins og eignarréttarskipulag-
ið. Það sem meginmáli skiptir er
það, hvort einstaklingarnir fái
sjálfir að setja sér sín markmið,
ekki eingöngu á sviði efnahags-
mála, heldur og á öðrum sviðum,
og framfylgja þeim innan þeirra
takmarka, sem setja verður
athafnafrelsi manna vegna tillits
til samborgara þeirra, eða hvort
það er talið hlutverk ríkisvaldsins
að ákveða þessi markmið og knýja
borgarana til þess að framfylgja
þeim.
Fyrrnefnda stefnan er hér nefnd
frjálshyggja, sem er þýðing á
enska orðinu libertarianism. Að
vísu má færa veigamikil rök fyrir
því, að efnahagskerfi byggt á
einkaframtaki og séreignarrétti til
framleiðslutækja (liberalism} sé
skilyrði þess, að um þjóðfélag,
byggt á hugsjónum frjálshyggj-
unnar sé að ræða, en ekki eru allir
Ólafur Björnsson
sammála um það, og sumir halda
jafnvel því gagnstæða fram, þann-
ig að einstaklingurinn geti jafnvel
notið meira frelsis í sósíalísku
þjóðfélagi en þar sem einkarekstur
er ríkjandi. Úm allt þetta verður
nánar rætt í texta bókarinnar.
Það er vitanlega aldrei hægt að
komast að neinni þeirri niðurstöðu
í þessum efnum, sem allir geti
orðið sammála um. En bókin er
skrifuð í þeirri von, að þau
sjónarmið, sem þar eru sett fram,
geti stuðlað að málefnalegri um-
ræðum um þau grundvallaratriði
efnahags- og félagsmála en nú
tíðkast á vettvangi íslenzkra
stjórnmála.
Hér er ekki um vísindarit að
ræða í þeim skilningi, að ný
grundvallarsjónarmið séu þar
fram sett. Hins vegar er að
sjálfsögðu leitazt við, að þeir
þættir efnisins, sem eru á sviði
vísindalegrar röksemdafærslu, séu
meðhöndlaðir í samræmi við
niðurstoður nútímavísinda. Marg-
ar þær spurningar, sem um er
fjallað, eru þó heldur aðeins þær,
er byggjast hljóta á huglægu
(subjecktivu) gildismati, og er þá,
a.m.k., ef um mikilvæg atriði er að
ræða, tekið fram að svo sé.
Bókina ber því að skoða sem
tilraun til fræðslu um þessi mál
fyrir almenning."
Bókin er pappírskilja 259 bls. að
stærð. Hún er unnin í Prentsmiðju
Árna Valdimarssonar og Bók-
bandsstofunni Örkinni. Kápu-
teikning er gerð í Myndamótum
hf. af Sigurþór Jakobssyni.
— Velta Cold-
water yfir 52
milljarðar
; Framhald af bls. 32
aukningu á árinu.
„Á síðastliðnu ári var Coldwater
með 15,5% af fremleiðslu tilbú-
inna fiskrétta í Bandaríkjunum og
með nýju verksmiðjunni verður
Coldwater stærsti framleiðandi
þessara rétta þar í landi,“ sagði
Þorsteinn.
Hann var spurður hver hlutdeild
Coldwater væri í fisksölunni í
Bandaríkjunum. Sagði hann að
Coldwater seldi 45,6% af sölu allra
frosinna þorskafla í landinu. Þá
seldi Coldwater 31,7% af öllum
ýsuflökum, þannig að fyrirtækið
væri langstærsti seljandi flaka á
þessum stóra markaði.
Eins og kunnugt er selur Cold-
water allan þann frosna fisk, sem
Færeyingar framleiða fyrir
Bandaríkjamarkað. Sagði Þor-
steinn, að 24% af þeim fiski sem
Coldwater seldi væri frá Færeyj-
um, 72% kæmu frá íslandi og 4%
frá öðrum löndum. Á síðastliðnu
ári hefði sala Færeyinga tvöfald-
ast og stafaði það af tveim
ástæðum fyrst og fremst. í fyrsta
lagi Færeyingar hefðu aukið veið-
ar á heimamiðum og í öðru lagi
dregið úr saltfiskframleiðslu, þeg-
ar saltfiskmarkaðirnir fóru að
verða ótryggir, enda væri það svo
að Færeyingar væru einstaklega
fljótir að átta sig á markaðs-
aðstæðum.
Þorsteinn Gíslason sagði að það
væri ekkert leyndarmál, að hátt
söluverð á fiski byggðist fyrst og
fremst á vöruvöndun. Því miður
væri það svo að fólk vissi naumast
hvað það væri með í höndunum og
fólk sem starfaði við fiskvinnslu
hefði meiri áhrif á efnahagslífið
hér heima en það gerði sér
raunverulega grein fyrir.
Það hefur áður komið fram að
frystihús hér heima hafa lagt
mikla áherzlu á að fá sem fyrst
greitt fyrir fiskinn, sérstaklega nú
eftir að þrengdi að. Var Þorsteinn
spurður hvernig þessum greiðslum
væri nú háttað hjá Coldwater.
Kvað hann fyrirtækið hafa lagt á
það mikla áherzlu á undanförnum
árum að flýta öllum greiðslum til
Islands eins og kostur væri og eftir
því sem hagur fyrirtækisins hefði
batnað hefði það gengið betur.
Hins vegar væri ljóst að sífelld
söluaukning gerði það að verkum
að erfitt væri að ná þessu tak-
marki. Með verulegri aukningu
lána á þessu ári hefði Coldwater
tekizt að greiða fyrir fiskinn
jafnóðum og hann hefði komið og
t.d. mætti benda á að Coldwater
skuldaði engum íslenzkum fram-
leiðenda um þessar mundir, „og
vona ég að við getum haldið þessu
áfram," sagði Þorsteinn. Sagði
hann, að meðal annars hefði
Coldwater fengið ný lán frá
Scandinavian Bank i London.
Landsbanki Islands væri eignarað-
ili að bankanum og Jónas Haralz
bankastjóri væri í stjórn hans.
Íomhjólp
gefur út hljómplötu
Á þessarl plötu syngur Fíladelfíukórinn í Reykjavík,
viö undirleik 16 manna hljómsveitar, 12 létt og
skemmtileg lög. Stjórnandi er Árni Arinbjarnarson.
Ágóöinn af þessari plötu rennur óskiptur til hjálpar
þeim, sem lotiö hafa í lægra haldi fyrir Bakkusi. Nú
þegar er hafin bygging vinnuhúsnæöis fyrir vistmenn
Samhjálpar í Hlaðgerðarkoti. Viö leitum stuönings
þíns viö hjálparstarf okkar.
Þegar þú kaupir plötu Samhjálpar færöu góöa plötu
og þú styrkir góöan málstaö.
Plata Samhjálmar fæst í hljómplötuverslunum um
land allt.
Útgefandi: Dreifing:
SAMHJÁLP, BLAÐA- OG BÓKAÚTGÁFAN,
Hlaögerðarkoti, Hátúni 2, sími 20735,
Mosfellssveit. Reykjavík.
ícimhjólp - ícimhjolp - ícimhjólp - Scimhjólp