Morgunblaðið - 11.06.1978, Blaðsíða 1

Sunnudagur
11 júní 1978
Bls. 33—64
Mikiö hefur verið rætt um Það að undanförnu
hvort kalda stríðiö sé að vakna aftur til lífsins og
hvort viðræðurnar um nýjan samning um
takmörkun kjarnorkuvígbúnaðar séu komnar í
hættu vegna aukinnar spennu í sambúð risaveld-
anna bar sem Rússar hafa jafnt og pétt aukiö
ásælni sína í Afríku, hert á baráttu sinni gegn
andófsmönnum heima fyrir og stóraukið herstyrk
sinn í Evrópu. í stefnumótunarræðu í sjóliðs-
foringjaskólanum í Annapolis á dögunum gaf
Carter forseti Rússum færi á að ganga til
samstarfs við Bandaríkjamenn en viöbrögð peirra
eiga eftir að koma betur í Ijós.
Jafnframt pessu hefur upp á síðkastið mikið
verið rætt um ágreining innan bandarísku
ríkisstjórnarinnar um pað hvernig skuli bregðast
við auknum prýstingi Rússa. Annars vegar er
harðlínumaðurinn Zbigniew Brzezinski, ráðunaut-
ur Carters forseta í pjóðarörrygismálum, og hins
vegar Cyrus Vance utanríkisráðherra sem er
hófsamari í skoðunum og fylgir diplómatískri
stefnu. (Stefna Brzezinskis hefur veriö kölluö
„rómantísk“ en Vance ,,klassísk“). í ræðu sinni í
Annapolis gaf Carter í skyn að hann heföi ekki
bergmálað skoðanir Brzezinskis eins og sumir
stjórnmálafréttaritarar hafa látið í veðri vaka. En
um leið varaði Carter sovézku stjórnina viö pví
að svo gæti farið aö hann tæki sömu afstöðu og
Zbigniew Brzezinski ef engin breyting yröi á peirri
stefnu sem Rússar fylgdu og hann gæti ekki fellt
sig við.
Flokksmálgagniö Pravda
haföi áöur sakað Carter um
aö vera ekki sjálfum sér
samkvæmur í utanríkismál-
um og eitra jafnvel andrúms-
loftið í heimsmálunum. Meö
þessu átti blaðið viö umræö-
ur þær sem hafa farið fram
um skoöanaágreining
Brzezinskis og Vance. Blaöiö
iagöi á það áherzlu aö
Brzezinski væri of mikill
harðlínumaöur aö dómi
Rússa en þeir gætu hins
vegar vel sætt sig við aö
semja viö Vance og
Wehrnke, aðalfulltrúa
Bandaríkjanna í Saltviöræð-
unum. Rússum hefur fundist
aö Carter eigi aö taka af
skariö og láta skoðanir sínar
óhikað og ótvírætt í Ijós.
Líklega var það til þess að
kveöa niður slíka gagnrýni,
sem hefur líka komiö fram í
Bandaríkjunum, aö Carter
hélt ræöuna í Annapolis.
HARÐARI AFSTAÐA
Þaö lýsti þeirri harðnandi
afstööu, sem hefur oröið vart
í Washington vegna ásælni
Rússa og Kúbumanna í
Afríku og baráttunnar gegn
sovézkum andófsmönnum,
aö Carter lýsti því yfir í
ræöunni að Bandaríkjamenn
mundu ekki láta hættu á
uppgjöri út af ágreiningi á
óróasvæðum heimsins halda
aftur af sér. En jafnframt
bauö Carter Rússum upp á
samstarf sem gæti komið í
staö slíks uppgjörs og nú er
spurningin hvernig þeir
bregöast viö því boði.
Rússar hafa auövitaö heyrt
þetta áöur og sumir halda því
fram aö þeir hafi reynt
þolrifin í Carter í Afríku og í
réttarhöldunum gegn and-
ófsmönnunum heima fyrir og
komizt aö því aö hann hafi
látið sitja viö orðin tóm. En
það kemur á óvart aö með
samstarfi á Carter við aö
Rússar taki þátt í tilraunum
Breta og Bandaríkjamanna til
aö leysa deilurnar í Rhódesíu
og Namibíu. í þessu felst
viöurkenning Carters á því
aö Rússar eigi vissra hags-
muna aö gæta í Afríku og
njóti vissra áhrifa í álfunni. En
Carter hvatti sovézka leið-
toga til þess aö beita þessum
áhrifum á jákvæöan og
áþreifanlegan hátt og þetta
tilboð hlýtur aö teljast skyn-
Er nýtt
kalt stríð
að skefla á
samlegt frá hans sjónarmiði.
Umræöurnar um endur-
vakningu kalda stríösins hafa
oröið til þess að margir telja
aö dregið hafi úr líkum á
nýjum Salt-samningi. En í
ræöunni í Annapolis tók
Carter forseti mjög skýrt
fram aö góðar horfur væru á
því aö samkomulag tækist
um nýjan samning. Ummæli
hans gefa til kynna aö hann
sé hlynntur nýjum samningi
og því bendir allt til þess aö
grundvöllur sé fyrir honum.
Ræða Carters viröist bera
með sér aö hann hafi tekið
svari Vance í þeim umræöum
sem hafa farið fram í
Washington aö undanförnu,
en hann hefur augljóslega
Carter
Brezez.nski
Brezhnev
reynt aö fara bil beggja.
Brzezinski virðist reiöubúinn
aö fórna nýjum Salt-samn-
ingi til þess aö leggja fast aö
Rússum aö haga stefnu sinni
meira í samræmi við deten-
testefnuna. Vance telur á
hinn bóginn mikilvægasta
þátt detentestefnunnar vera
þann aö ná fram Salt-samn-
ingi og er þeirra skoöunar aö
slíkur samningur kunni aö
gera Rússa viðráðanlegri á
öörum sviðum. Carter hefur
virzt tvístígandi í þessum
málum en ekki hefur fariö á
milli mála aö hann vill skjótt
samkomulag um nýjan
samning.
Brzezinski virðist hafa orð-
iö þess áskynja aö Carter
vildi taka upp haröari stefnu
gegn Rússum vegna
Zaire-málsins þegar þaö kom
upp og hann hefur nánast
fundið Rússum allt til foráttu
síöan. Hann hefur meðal
annars staöhæft aö þeir hafi
brotið leikreglur
detentestefnunnar. Hann var
ekki alls fyrir löngu í Kína og
síðan hefur hann virzt fylgj-
andi því að vesturveldin reyni
að tefla Kínverjum fram gegn
Rússum. Hann hefur talaö
um aö hagsmunir vestrænna
ríkja og Kínverja fari saman
og hann hefur einnig hvatt til
„alþjóðlegs andsvars“ viö
innrásinni í Zaire en þaö
jafngildir raunverulega
stuöningi við þá hugmynd
Frakka aö vígbúa Afríkuríki
til þess aö verja Zaire og ef
til vill fleiri lönd í álfunni.
VANCE ÞÖGULL
Vance hefur yfirleitt óbeit á
ágreiningi fyrir opnum tjöld-
um og hefur lítiö látiö í sér
heyra en þegar hann hefur
eitthvaö sagt hefur þaö alltaf
virzt ganga í berhögg viö þaö
sem Brzezinski hefur látið
ummælt. Þegar Vance var
spurður um Zaire-máliö á
blaöamannafundi fyrir
skömmu sagöi hann aö á það
hefði veriö bent á leiðtoga-
fundi NATO í Washington aö
hér væru á ferðinni „mjög
flókin vandamál sem ættu
sér oft dýpri rætur en í.
ágreiningi austurs og vest-
urs. “ Hann kvaö þaö einung-
is vera mjög brýnt, aö á
Parísarfundi Vesturveldanna
um Zaire yröi lögö áherzla á
uppbyggingu efnahagslífsins
í Zaire en ekki stofnun
öryggisliös Afríkuríkja.
Skoðanir Vance enduróm-
uöu skoöanir James
Callaghans og fleiri leiðtoga
á NATO-fundinum en haft er
fyrir satt aö Carter hafi ekki
sagt orð þegar rætt var um
Afríku á lokuðum fundi.
Callaghan er sennilega vin-
veittari Carter forseta en
nokkur annar erlendur
þjóðarleiötogi en í ummælum
hans í Washington fólst viss
gagnrýni á stefnu forsetans
eöa stefnuleysi. Hann var aö
því spurður hvort Banda-
ríkjamenn heföu brugðizt of
harkalega viö íhlutun Rússa
og sagöi: „Ég er ekki viss um
hvort ég heyri skýra rödd frá
Washington í þessu máli. Ég
Framhald á bls. 35