Morgunblaðið - 06.09.1978, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR, 6. SEPTEMBER 1978
16

Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Þriðjungur þjóð-
arinnar verður ekki
einangraður
Þaö kemur ekki á óvart, að sú krafa skuli sett fram á síðum
Þjóðviljans, að Sjálfstæðisflokkurinn, — þriðjungur
þjóðarinnar, — verði einangraður í íslenzku þjóðlífi. Alþýðu-
bandalagið hefur það að höfuðbaráttumáli sínu, að marxistískir
búskaparhættir skuli teknir upp hér á landi og á sér þar af
leiðandi engan draum dýrari en þann, að lýðræði sé fótum troðið
og réttur minnihlutans að engu gerður.
Þessi draumsýn Alþýðubandalagsins er ekki ný. Þannig er
ýmsum í fersku minni, að á valdaskeiði vinstri stjórnar
Hermanns Jónassonar 1956—1958 var alið á nauðsyn þess að
einangra Sjálfstæðisflokkinn. Þær tilraunir urðu hvorki til sóma
né álitsauka þeim, sem að þeim stóðu, enda voru þær dæmdar
til að mistakast frá upphafi. Það er auðvelt að hafa yfir stóru
orðin, en þrautin þyngri að misbeita valdi sínu í andstöðu við
þjóðarviljann.
Þess var líka skammt að bíða, að stjórnarathafnir vinstri
stjórnar Hermanns Jónassonar nægðu henni til dauðadómsáfell-
is, og það var verkalýðshreyfingin, sem veitti henni
nábjargirnar. I hönd fór eitt mesta blómaskeið í sögu
þjóðarinnar, viðreisnarárin, sem síðan er jafnan vitnað til. Og
þetta var mögulegt vegna þess, að Sjálfstæðisflokkurinn hefur
aldrei verið sterkari né áhrif hans meiri en einmitt þá.
Það er heldur engin tilviljun, að Sjálfstæðisflokkurinn skuli
áfram vera sterkasta aflið í íslenzkum stjórnmálum. Stefnuskrá
hans er einföld og ljós og grundvallast á þeirri lífsskoðun, sem
er gróin í eðli þjóðarinnar, að vera sjálfráður, frjáls athafna
sinna. „Sjálfur leið sjálfan þig“, var hugsjón forfeðra okkar. Með
sjálfræðinu fær maður fyrst þann veg og vanda, sem æðstur er,
að velja og hafna sjálfur og bera fulla ábyrgð gerða sinna. Á
hinn bóginn skyldi maður gera böl annarra að sínu og hjálpa
þeim, sem í vanda er staddur, jafnvel leggja líf sitt við, ef svo
bar undir.
Þessar hugsjónir eru grunntónninn í stefnu Sjálfstæðisflokks-
ins og í krafti þeirra hefur flokkurinn haft forystu um
margvíslega löggjöf til að tryggja samhjálp þegnanna í
þjóðfélaginu og alhliða uppbyggingu atvinnulífsins til lands og
sjávar.
Styrkur Sjálfstæðisflokksins er ekki sízt fólginn í því, að hann
trúir því, að stétt geti unnið með stétt, að vísasti vegurinn til
farsæls þjóðfélags sé sá, að við byggjum það upp saman. Það
er þess vegna sem Sjálfstæðisflokkurinn nýtur fjöldafylgis og
hefur sterk ítök í verkalýðshreyfingunni. Lúðvík Jósepsson hefur
látið í ljós áhyggjur yfir því, að hann reikni með harðri
stjórnarandstöðu Sjálfstæðisflokksins vegna þess, að ríkisstjórn
in ætlar ekki að standa við þau fyrirheit, sem hún hefur gefið
launafólki í landinu. Þessar áhyggjur Lúðvíks Jósepssonar eru
á rökum reistar. Nú sem fyrr verður það hlutverk Sjálfstæðis-
flokksins að beita áhrifum sínum til þess að jafna kjör fólksins
í landinu og standa á verði gegn því, að skattaálögur verði hinum
venjulega launamanni óbærilegar.
Sjálfstæðisflokkurinn varð fyrir áfalli í síðustu kosningum.
Orsakir þess eru og verða vandlega kannaðar og dreginn
lærdómur af þeim. En í lýðræðisþjóðfélagi verða stjórnmála-
flokkar að kunna að taka ósigri jafnt sem sigri. Nú hefur
ríkisstjórn verið mynduð. Þó að hún hafi ekki setið marga daga
að völdum, er þegar ljóst, að hún er sjálfri sér sundurþykk,
klögumálin ganga á víxl og í bróðerni vegur þar hver annan,
eins og hjá Goðmundi á Glæsivöllum. Efnahagsráðstafanirnar
hafa ekki séð dagsins ljós í endanlegri mynd og engin drög hafa
verið gerð að efnahagsstefnu til frambúðar. Á þessari stundu
er því ómögulegt að sjá það fyrir, hversu mörg misseri
ríkisstjórnin kann að sitja, hvort það verður eitt eða jafnvel átta.
En guðfaðirinn, Lúðvík Jósepsson, talar um bráðabirgðastjórn.
Það er á tímum eins og þessum sem þjóðin finnur það bezt,
hver kjölfesta er í Sjálfstæðisflokknum. Innan hans rúmast ólík
viðhorf, þar koma fram sjónarmið hinna ýmsu stétta, ólíkra
atvinnugreina, strjálbýlis og þéttbýlis. Það er í krafti þessara
ólíku hagsmuna sem Sjálfstæðisflokknum hefur tekizt á liðnum
áratugum að halda uppi festu í efnahags- og atvinnulífi
þjóðarinnar. Og verður þó ekki fram hjá því horft, að ejdd tókst
að ráða bug á verðbólgunni í tíð síðustu ríkisstjórnar.
Krafa Þjóðviljans um alþingi götunnar fyrir kosningar og
einangrun Sjálfstæðisflokksins nú er af þeim rótum runnin, að
Alþýðubandalagið veit, að Sjálfstæðisflokkurinn er brjóstvörn
lýðræðis og þingræðis í landinu. En hitt skilja Alþýðubandalags-
menn ekki, að flokkur, sem byggir stefnu sína á hugsjónum
íslendingseðlisins sjálfs og sækir fylgi sitt og stuðning í allar
téttir til lands og sjávar, í bæ og byggð, verður ekki settur til
liðar. Allar tilraunir í þá átt verða einungis til að styrkja
jjálfstæðisflokkinn og efla hann til nýrra átaka, landi og þjóð
til heilla.
Eduard GoldstUcker og Zdenek Hejzlar.
Þótt tíminn líði hægt í
Austur-Evrópu losar
fólkið sig undan einræðinu
— segja tékknesku útlagarnir Hejzlar og Goldstiicker
— Það er sjalfsagt rétt aö Það
v»ri hægt að hugsa sér verri
mann á valdastóli en Gustav
Husak. Það eru til hefnigjarnari
menn en hann og hann Þekkir
ofsóknir reyndar af eigin raun. En
ef menn eru að gera sér Það í
hugarlund að Husak sé eitthvaö
ákjósanlegur aðíli, þá er Það
mikill mísskilningur. Hann gerir
allt sem Kremlbúar kefjast af
honum og hann bjargar engu.
Hins vegar virðist honum umhug-
að um að litið sé á hann sem
einhvern hófsemdarmann, en
Það er nú ekki svo langt síðan
hann gerði aö engu allt Það, sem
áunnizt haföi í stjórnartíð
Dubceks, aö menn ættu að vera
búnir að gleyma Því. Hann var í
broddi fylkingar Þeirra, sem
bundu endi á allt umbótastarf og
ýttu út í yztu myrkur öllum Þeim,
sem eitthvað höfðu aö segja á
meðan Þíðutímabiliö í Tékkó-
slóvakíu stóð yfir, sagði Zdenek
Hejzlar, sem var útvarpsstjóri í
Tékkóslóvakíu er Sovétmenn
geröu innrásina í landið fyrir tíu
árum, er Morgunblaðið ræddi viö
Þá Eduard Goldstilcker, rithöf-
und og bókmenntafræðing, en
Þeir hafa verið hér á landi
undanfarna daga. Báöir fóru Þeir
í útlegð skömmu eftir innrásina,
og hefur Hejzlar síðan starfaö við
utanríkismálastofnunina í Sví-
Þjóö, en Goldstúcker er
prófessor í samanburðarmál-
fræöi viö háskólann í Sussex.
— Það þarf enginn að búast viö
því að Husak mildist í stefnu sinni
eða snúi sér að umbótum. Hann er
orðinn svo flæktur í sitt eigið net
að þar veröa aðrir menn að koma
til, bætti Hejzlar við.
Um viðhorfin í Tékkóslóvakíu tíu
árum eftir innrásina sögöu þeir
Goldstúcker og Hejzlar meðal
annars:
— Innrásin leiddi af sér algjöra
stöðnun á öllum sviðum, það er að
segja á yfirborðinu, og það þýðir
að óleyst vandamál hlaöast upp.
Stjórnvöld sjá sér einfaldlega hag
í því að viðhalda óbreyttu ástandi
og að þeirra tilstuölan verða því
ekki framfarir. En fólkið sjálft er
jafnframfarasinnað og þaö var fyrir
tíu árum. Það er í eðli mannsins að
leita úrlausnar á vandamálunum.
Tékkar og Slóvakar vilja fá að ráða
sér sjálfir. Þeir vilja auka þjóðar-
samstöðu. Þeir vilja frelsi og
lýðræði, meöal annars til aö geta
haft eftirlit með valdahlutföllunum
í þjóðfélaginu. Svona lagaö er ekki
hægt að kæfa.
— Teljið þið þá ef til vill horfur
á nýju vori?
— Sagan endurtekur sig alltaf,
en aldrei á nákvæmlega sama
hátt, sagði Hejzlar. — Nýtt vor
kemur fyrr eða síðar. Það er
óhjákvæmilegt. Og þótt tíminn líði
hægt í Austur-Evrópu þá erum við
sannfærðir um að fólkið þar á eftir
að losa sig undan einræöinu. Með
hvaða hætti þaö gerist eða
hvenær er auðvitað ekki hægt að
segja fyrir um, — það fer mikiö
eftir þróun mála í Sovétríkjunum
og hvernig þar miðar í framfaraátt.
Meðan Brezhnev er þar viö völd
gerist ekkert, en mikið veltur á því
hvaöa menn taka viö þegar hann
hættir. Menn mega ekki búast viö
snöggum umskiptum og hvað eru
ár eða jafnvel áratugur í veraldar-
sögunni. Á þessari öld hefur öll
þróun verið miklu hraðari en áöur
hefur þekkzt, og mörgum gengur
illa aö átta sig á því og setja þaö
í samhengi. Ef einhverjum heföi til
dæmis dottiö í hug aö slá því fram
fyrir segjum 40 árum, að Stalín
væri afskrifaður í Sovétríkjunum
nú, eða fyrir 30 árum að
kommúnistaflokkar á Vesturlönd-
um væru búnir að segja sig úr
lögum við móðurskipið í Moskvu.
Talið berst að andófsmanna-
hreyfingunni í Tékkóslóvakíu og
menningarlífi í landinu eftir innrás-
ina, og Goldstucker sagði meöal
annars í því sambandi:
— í menningarlegu tilliti er
Tékkóslóvakía nú eins og hvert
annað nýlendurfki. Eftir innrásina
var rithöfundasambandiö, sem ég
var formaöur í árið 1968, leyst upp
og annað stofnað í staðinn að
frumkvæði hinna nýju valdhafa. Nú
má skipta rithöfundum í landinu í
þrjá flokka: í hinum fyrsta eru
höfundar, sem styöja einræðis-
stjórnina, þá koma menn, sem
hafa gefizt upp, viöurkennt „villu“
sína, verið síöan endurreistir og fá
nú verk sín útgefin að launum fyrir
að hafa tekiö sinnaskiptum. Loks
eru þeir rithöfundar, sem hafa
þverskallazt viö kröfum stjórnar-
innar um breytta afstööu. Bækur
þeirra hafa veriö geröar upptækar
og þeir fá verk sín ekki útgefin í
landinu. Um 250 slíkir rithöfundar
eru nú á bannlista í Tékkóslóvakíu,
en þeir hafa sínar leiðir til að koma
verkum sínum á framfæri. Þeir
starfrækja fyrirtæki, sem kennt er
viö hengilás, en sú nafngift er
komin úr gamalli vísu. Ritverkin
eru vélrituö og hvert eintak er
undirritað af höfundinum sjálfum,
og á þennan hátt hafa verið gefin
út um 150 verk.
Golstúcker heldur áfram:
— Á sama hátt og rithöfundar
hafa verið bannlýstir hafa 144
sagnfræöingar í Tékkóslóvakíu
verið gerðir upptækir, ef svo má
að orði komast. Þeir fá ekkert
tækifæri til að starfa að fræöum
sínum og yfirvöld sjá til þess að
þeir verða að sjá sér og fjölskyld-
um sínum farboröa með vinnu,
sem á ekkert skylt við sagnfræöi.
Þekkt er sú aðferð einræöisstjórna
að meina börnum þeirra, sem ekki
eru á réttri línu, aögang, að
skólum, ekki sízt háskólum. í
Tékkóslóvakíu hafa þessir andófs-
sinnuöu sagnfræöingar hafið
fræðslustarf fyrir slík ungmenni, og
gengur þessi starfsemi undir
nafninu Jan Patockaháskólinn.
Þetta eru í rauninni námskeiö í
sagnfræði, sem að sjálfsögöu eru
vægast sagt frábrugöin hinni
opinberu, og námskeiöin eru
kennd við safnfræðinginn Jan
Patocka, sem var virkur í andófs-
mannahreyfingunni og var einn
þeirra, sem höföu forgöngu um
undirritun skjalsins Mannréttindi
'77, en hann lést í vor sem leið.
— Hver er politisk afstaöa
ykkar sjálfra?
— Við erum sósíalistar, —
lýöræöissinnaöir sósíalistar, segir
Hejzlar og hefur orð fyrir báöum.
— Sósíal-demókratar?
— Nei, alls ekki. Viö viljum alls
ekki láta kenna okkur viö sósí-
al-demókrata.
— En nú þýðir orðið sósí-
al-demókrati bókstaflega talað
lýðræðis-sósíalisti?
— Að vísu já, en okkar sósíal-
ismi á sér rætur í kommúnisma. í
rauninni er hægt að segja sem svo
að við aöhyllumst umbótasinnað-
an kommúnisma, en ekki aftur-
haldskommúnismann, sem hefur
oröiö óhjákvæmileg afleiðing ein-
ræðisins í Austur-Evrópu, segir
Hejzlar.
Öllu lengra varö ekki komizt
með samræmingu hugtakanna í
þessu samtali, en Hejzlar bætti því
þó viö aö þaö skipti verulegu máli
í þessari baráttu, og raunverulega
mætti líta svo á að það væri eitt
helzta vopniö, að andófsmenn og
baráttumenn fyrir mannréttindum í
Tékkóslóvakíu og fleiri Aust-
ur-Evrópuríkjum, vörpuðu komm-
únismanum ekki fyrir róða, heldur
settu þeir fram kröfur um lýðræði
í slíku þjóösklpulagi.
— Þið viljið sem sé kommún-
isma með mannúðlegt andlit?
— Já, það má orða það svo,
sagöi Hejzlar.
Þeir félagar voru aö endingu
spurðir álits á Helsinkisáttmálan-
um og kröfum að vestan um aö
mannréttindaákvæöi hans væru
haldin:
— Menn mega ekki búast við of
miklu, en það má samt ekki slá af
slíkum kröfum. Það er mikilvægt
fyrir andófshreyfinguna í landi eins
og Tékkóslóvakíu að finna slíkan
stuðning að utan og flestir eru
þeirrar skoöunar að stjórnvöld fari
varlegar í sakirnar fyrir bragöiö.
Þótt reynt sé að koma í veg fyrir
að upplýsingar berist frá útlaga-
hreyfingunni erlendis þá tekst það
ekki. Tékknesk stjórnvöld hlera
samtöl og ritskoöa bréf, en þrátt
fyrir þetta tekst alltaf að koma
boðum á milli. Við gefum út
tímaritið „Listy“, sem þýöir einfald-
lega „blað", og það kemur út
annan hvern mánuö. Það er gefiö
út í Róm en langmestum hluta
upplagsins er dreift í Tékkóslóvak-
íu og að minsta kosti þriðjungur
þess efnis, sem birtist í „Listy“
kemur frá fólki, sem enn er í
landinu. Þetta segir sína sögu um
sambandiö, sem er milli andófs-
manna heima fyrir og okkar, sem
stöndum fyrir utan, segir Hejzlar.
— Hvað er upplag „Listy“ stórt?
— Það er hernaðarleyndarmál,
sem viö höfum ekki hugsað okkur
að uppljóstra, segja þeir félagar,
og bæta við:
— Öryggislögreglan í Tékkó-
slóvakíu fær kaup fyrir að komast
að því hvað upplagið er stórt og
koma í veg fyrir að ritiö komist inn
í landið, og það er ekki vert að
eyðileggja ánægjuna fyrir henni
með því að gefa neinar upplýsing-
ar.
—Á.R.