Morgunblaðið - 06.09.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR, 6. SEPTEMBER 1978
Kolbrjálaðir
kórfélagar
(The Choirboys)
Don Stroud, Burt Young.
Sýnd kl. 9.
3ÆJARHP
' Sími 50184
í nautsmerkinu
Sprenghlasgileg og sérstaklega
djörf, ný dönsk kvikmynd, sem
slegiö hefur algjört met í
aðsókn á Norðurlöndum.
Sýnd kl. 9.
Bönnuð innan 16 ára.
Skuldabréf
fasteignatryggð og spariskírteini
til sölu. Miöstöö veröbréfa-
viöskipta er hjá okkur.
Fyrirgreiðsluskrifstofan
Fasteigna og veröbréfasala
Vesturgötu 17 sími 16223.
Þorleifur Guömundsson
heimasími 12469.
27
„Hugsa og grki á íslenzku ”
- segir v-íslenzki blaðamað-
urinn Marlin J. G. Magnússon
— Ástæðan eða öllu heldur
kveikjan að bók minni, sem
væntanlega kemur út hér á
landi seinna í haust, var 1100
ára afmæli íslandsbyggðar og
100 ára búsetuafmæli Is-
lendinga í Vesturheimi, þótt
ýmsar persónulegar ástæður
hafi valdið því, að ekki hefur
tekizt að ljúka bókinni fyrr.
Einnig langaði mig til að láta á
þrykk út ganga eitthvað eftir
mig á íslenzku, því að ég hef
alltaf litið fyrst og fremst á mig
sem íslending, sagði Marlin J.G.
Magnússon, vestur-íslenzkur
blaðamaður, í stuttu spjalli við
Mbl. á dögunum. Hann hefur
dvalizt hér síðastliðinn hálfan
mánuð ásamt konu sinni
Hermínu, sem er af tékkneskum
ættum, við að ganga endanlega
frá bók sinni, „Nýjar rúnir“, til
prentunar og svo hefur hann
notað tækifærið til að heim-
sækja ættingja hér. Bókin
verður prentuð í Bókaforlagi
Björns Jónssonar á Akureyri, en
Skjaldborg sér um að dreifa
henni. Þau hjónin hafa komið til
Islands einu sinni áður, það var
árið 1973.
— Faðir minn, Gísli P.
Magnússon, fluttist vestur um
haf með foreldrum sínum árið
1883, en móðir mín, Þórdís Anna
Rafnsdóttir, var fædd í Kanada.
Ég fæddist árið 1911 í Gimli, þar
sem foreldrar mínir bjuggu þá.
Þar hafði faðir minn prent-
smiðju og gaf út blaðið
Gimlung. Það má því segja, að
ég hafi alizt upp í prentsmiðju
og raunin varð sú, að ég fékk
ungur áhuga á blaðamennsku og
við hana hef ég starfað mestan
part úr ævi minni. Ég vinn núna
við prentsmiðju blaðaútgáfufyr-
irtækisins Pacific Press í
Vancouver, þar sem starf mitt
er prófarkalestur og auglýsinga-
gerð og reyndar annað sem til
fellur. Eigendurnir hafa gefið
mér leyfi til að starfa svo lengi
sem ég tel mér það fært og er
ánægður með það; mér fannst
Marlin J. G. Magnússon
blaðamennskan orðin of stremb-
in fyrir mig þetta fullorðinn.
— Það eru ýms málefni, sem
mér hafa lengi verið hugleikin
og ég tel að eigi nokkurt erindi
til Islendinga, sagði Marlin er
við spurðum hann hvað hann
fjallaði helzt um í bók sinni.
Þar eru meðal annars hug-
leiðingar um Norðurlandakyn-
stofninn, vangaveltur um
tímann og'hugleiðing út af vísu
Steingríms Thorsteinssonar —
„Trúðu á tvennt í heimi / tign
sem hæsta ber“. Ég hef alla tíð
haft mikið dálæti á kveðskap
Steingríms og ekki sízt þessu
erindi hans. — Ég hef unnið
mikið þennan tíma, sem ég hef
verið hérna. Mestur tíminn
hefur farið í prófarkalestur og
að ganga endanlega frá bókinni
til prentunar. Ég fór snemma á
fætur og vann oft lengi fram á
nótt og þess vegna hef ég ekki
haft tækifæri til að ferðast eins
mikið og ég hefði kosið.
— Jú, ég hef alltaf talað
íslenzku og lít fyrst og fremst á
mig sem Islending. Gamla fólk-
ið, sem ég ólst upp með, talaði
og hélt við íslenzkukunnáttu
sinni og af því lærði ég að bera
virðingu fyrir móðurmálinu. Ég
hugsa alltaf á íslenzku og yrki
meira að segja á íslenzku. Ég
hef lítið fyrir því; þetta kemur
einhvern veginn af sjálfu sér og
ég yrki alltaf rímað. Ég á nú
orðið handrit að heilli ljóðabók
og það er aldrei að vita nema ég
gefi þau einhvern tímann út,
sagði Marlin J. G. Magnússon að
lokum.
G. Br.:
Tímamót í skaft-
Keldunúpur á Síöu, — vesturbærinn.
fetlskri œttarsÖgu
Þann 10. des. s.l. andaðist í
Landspítalanum í Reykjavík Jón
Bjarnason fyrrverandi bóndi að
Keldunúpi og síðar á Mosum á
Síðu. Þótt þetta langt sé liðið frá
andláti hans, vil ég ekki láta
frekar fyrnast yfir minninguna
um hann í huga mínum án þess að
geta hans fáeinum orðum og
þakka honum margra ára góða
viðkynningu og samveru austur á
Síðu.
Mosar á Síðu. Geirlandsárbrú til hægri.
Líklega er ekkert hérað betur á
vegi statt heldur en
Vestur-Skaftafellssýsla í aðgengi-
legum fróðleik um íbúa sína, ættir
þeirra, afkomendur, búsetu o.fl.
Fyrir því hefur séð próf. sr. Björn
Magnússon frá Prestbakka með
risa-ritverkum sínum: Ættum
Síðupresta og Vestur-Skaft-
fellingar 1703—1966.
En því er þessa látið getið hér
í minningargrein um Jón Bjarna-
son, að þar er að finna allar
upplýsingar um ætt hans og
æviferil. En til þess að réttlæta
undirfyrisögnina á þessum orðum,
þ.e.a.s., að nú séu tímamót í
skaftfellskri ættarsögu, skal þess
strax getið, að Jón Bjarnason lifði
lengst hinna mörgu barna þeirra
Bjarna hreppstjóra Bjarnasonar í
Hörgsdal og Helgu dóttur Páls
pófasts Pálssonar. Alls voru þau
Hörgsdalssystkin 15 að tölu, fædd
á árunum 1870—1889. (Auk þess
átti Bjarni 5 börn frá fyrra
hjónabandi). Af alsystkinunum
komust 10 til fullorðinsára. Sjö
þeirra hófu búskap eystra í
heimabyggð sinni og bjuggu þar
flest langa ævi. Eignuðust sum
þeirra fjölda barna, svo að Hörgs-
dalsættin var mikið fjölmenn í
þessum sveitum meðan sá hópur
var að vaxa upp og setti ríkan svip
á sveit og samfélag.
- • -
Jón Bjarnason var næst yngstur
sinna mörgu systkina, fæddur í
Hörgsdal 14. apríl 1887. Ólst hann
upp hjá foreldrum sínum, var
síðan hjá Bjarna bróður sínum unz
hann sumarið 1908 giftist frænku
sinni Önnu Kristófersdóttur frá
Breiðabólsstað. Hún var þá 17 ára.
Ekki fengu þau sjálfstætt jarð-
næði. Þá voru landþrengsli þar
eystra eins og raunar víðast í
sveitum á þeim árum. Fyrstu tvo
áratugina voru þau til húsa í
Hörgsdal.
Aflaði Jón heyja handa skepn-
um sínum þar sem slægjur var að
fá í nágrenninu og stundum langt
að. Var það reytingssamur
heyskapur og erfiður en vannst
með kappi og forsjá. Það var loks
árið 1927, sem þau Anna og Jón
fengu jörð til ábúðar — vestur-
bæinn á Keldunúpi. Það er lítil
flutningsjörð en hæg og farsæl til
ábúðar. Þar var kristsbú í
kaþólsku. Sólar nýtur þar vel í
skjólríkum hvamminum við
brekkurætur milli Núpsins og
Steðjans. Þar grænkar jafnan
fyrst á vorin og þar byrjaði Jón oft
slátt á, undan öðrum, fékk góða
snemmslegna töðu, sem verkaðist
vel á löngum björtum dögum upp
úr Jónsmessu. Á Keldunúpi
búnaðist Jóni vel, þrátt fyrir mikla
ómegð. Hann var einkanlega
natinn búmaður, ræktaði jörð sína
af iðjusemi og gætti gripa sinna af
alúð og umhyggju. Hann hafði
þessa gömlu reglu, að vísu
óskráða, í dagbók sinni:
Árla í rekkju
árla upp rís,
en hann lifði eftir henni vetur,
sumar, vor og haust og honum
gekk aldrei verk hendi firr.
Húsfreyjan var sparsöm og nýtin,
börnin dugleg og kappsöm og
komu fljótt til starfa bæði heima
og heiman. Gekk því vel búskapur-
inn og afkoman batnandi eftir því
sem stærö jarðarinnar leyfði. Fór
þessu fram unz eigendur jarðar-
innar þurftu á henni að halda til
eigin þarfa.
Það var vorið 1942.
Jón og Anna með 7 yngstu börnin.
hennar.
Og enn var það svo, að ekkert
jarðnæði var til í Hörgslands-
hreppi fyrir þennan búhyggna
mann.
Nú lá leiðin út yfir Geirlandsá
— að Mosum. Það var gamalt býli,
hluti af stórbýlinu og landnáms-
jörðinni Geirlandi. Á Mosum hafði
ekki verið búið síðan um aldamót
þegar Jón fékk leigðan þennan
jarðarpart og byggði þar upp.
I höndum þeirra Önnu og Jóns,
með hjálp sinna dugmiklu barna,
varð Mosajörðin á fáum árum hið
snotrasta býli óg notadrjúgt. Þar
var byggt yfir fólk og fénað og
mosinn var fljótur að hverfa úr
grasgefnu landinu og túngrösin
fljót að ná yfirráðum þegar
mannshöndin hjálpaði til.
Bæði Keldunúpur og Mosar
stóðu við þjóðveginn um Síðu, áður
en hann var fluttur niður á
Stjórnarsand.
Þar bar því marga gesti að
garði, bara til að „líta inn“. Þess
minnist sá, er þetta ritar, hve
ánægjulegt var að koma þar og
— Við hlið Önnu er Rannveig móðír
rabba við hinn fróða óg viðræðu-
góða húsbónda og þiggja góðgerðir
hjá húsfreyjunni. Þá bar margt á
góma, bæði úr fortíð og um daginn
og veginn.
Alls eignuðust þau hjón 15 börn,
fædd á árunum 1908-1929. Eru þau
talin í fyrrnefndum ættar- og
manntalsbókum sr. Bj. M. Öll éru
þau systkin á lífi nema systurnar
Kristjana eldri, sem dó um ferm-
ingaraldur og Sigrún húsfreyja í
Prestbakkakoti, d. 1973. Þegar þau
Anna og Jón höfðu búið á Mosun-
um í tæpa tvo áratugi voru börn
þeirra flest flutt hingað í þéttbýlið
við Faxaflóa. Jón var þá kominn á
áttræðisaldur og þótt Anna væri
nokkru yngri var hún slitin eftir
langt dagsverk á sínu barnmarga
heimili. Þá brugðu þau á það ráð
að flytjast til Kópavogs þar sem
Jón fékk starf hjá Kópavogsbæ og
sinnti því lengi þrátt fyrir sinn
haá aldur. Anna andaðist árið
1967,-
Osjaldan er svo að orði komist,
að aldamótakynslóðin hafi gegnt
verulegu hlutverki í þjóðarsög-
unni. Hún hafi í rauninni verið
fylkingarbrjóst þeirra, sem sótti
fram til fulls þjóðfrelsis og
framfara s.a.s. á öllum sviðum.
Hinn fjölmenni systkinahópur
frá Hörgsdal tilheyrði þessari
kynslóð, ekki í foringjaliði eða
franiniámanna, heldur sem trúir
liðsmenn í annríki daganna við
búskap og barnauppeldi. Þau
skiluðu miklu dagsverki af dugn-
aði og þrautseigju, sparsemi og
sjálfsafneitun. Þau voru „hetjur
hversdagslífsins“ eins og einn
rithöfundur nefndi aldamótakyn-
slóðina.
Þessa skal minnst við þau
tímamót sem urðu í sögu Hörgs-
dalsættarinnar við lát Jóns
Bjarnasonar.
G.Br.